Injan stêm

Math o drên a gaiff ei yrru gan stêm neu ager yw injan stêm.

Trin

Nid yw trin injan stêm yn debyg o gwbl i drin car. Os defnyddir injan stêm (neu unrhyw fath o beriant ager) rhaid gwneud yn siwr nad yw amhurdebau yn crynhoi yn y bwyler. Gall hyn ddigwydd oherwydd fod berwi dŵr i wneud stêm (sydd yn cael ei ddefnyddio yn y silindrau) yn gadael yr amhurdebau yn y bwyler.

Gellir carthu rhywfaint o'r amhurdebau trwy ollwng dŵr allan o'r bwyler trwy falfiau carthu ("blow down valves"). Hyd yn oed os gwneir hyn y mae'n rhaid, ar ôl defnyddio'r injan am hyn a hyn o amser (sy'n amrywio yn ôl gwaith yr injan ac ansawdd y dŵr a ddefnyddir ynddi), ddiffodd y tan a gwagu'r bwyler (gorau oll os ceiff y bwyler oeri'n araf a felly hepgor straen ynddo).

Wedi gwagio'r bwyler a (yn ddelfrydol) gadeal iddo oeri'n aradeg y mae'n rhaid agor caeadau neu blygiau a golchi tu mewn y bwyler yn drwyadl. Chistrellir dŵr o dan arbwysedd i wneud hyn, gan grafu gyda polion tenau a bachog i gael y baw oddi ar y platiau (dylid defnyddio metal meddal i wneud y polion hyn rhag treulio safleoedd y plygiau neu geuadau golchi). Trwy hyn, gellir arbed rhag i amhureddau casglu ar y platiau. Oni wneir hyn, gall y budredd casgliedig nadu gwres rhag fynd trwy'r plât i'r dŵr, gyda'r plât ei hun felly yn gor-gynhesu ac o'r herwydd yn colli'r nerth i gynnal arbwysedd y stêm.

Oherwydd ei bod hi'n ofynnol i olchi'r bwyler ar adegau cyfyngir yr amser y mae'r injian ar gael i wneud ei gwaith ond gellir gohirio'r amser rhwng golchiadau'r bwyler trwy drin y dwr gyda "ffisig" o ryw fath (er engraifft, y driniaeth ACFI a ddefnyddir yn Ffrainc).

Wrth baratoi injan stêm at ei gwaith, mae'n rhaid rhoi olew yng nghymalau'r gêr falf, olew silindr yn y pwmp neu irwr sydd yn gyrru olew i'r silindrau. Wrth gwrs rhaid hefyd sicrhau fod y mwgflwch a'r tanflwch yn lân a chynnau tân yn y tanflwch.

Wedi codi stêm a phrofi pethau fel y chwistrellyddion (injectors) sydd yn gyrru dŵr i'w bwyler rhaid paratoi ar gyfer tynnu trên. Wedi bachu'r injan i'r tren rhaid (os oes system frecio trwy'r tren) "creu'r brêc" naill ai trwy greu gofod rhannol yn y beipen tren (os defnyddir brec gofod) neu trwy cywasgu aer ym mheipen aer y tren (os defnyddir brêc aer cywasgedig Westinghouse).

Gwaith y taniwr ydyw trin y bwyler a gwethio o dan oruchwyliaeth y gyrrwr. Y nod yw rhofio glo mewn dull fel nad oes tyllau yn gadael i aer oer gymeryd ffordd hawdd trwy y tan a mynd ymlaen i oeri'r platiau yn lle helpu y glo i losgi. Dylid felly osgoi tyllau yng ngwely y tân ac hefyd osgoi rhofio gymaint o lo mewn un man fod y tân yn cael ei dagu.

Rhaid i'r taniwr hefyd sicrhau fod dŵr yn cael ei chwistrellu i'r bwyler i gymeryd lle yr ager a ddefnyddid y yrru'r injan. Ar bob injan stêm ceir o un neu ddau wydr dŵr (erstalwm defnyddid feisiau profi ond nid yw rhain yn cael eu defnyddio'n aml erbyn hyn). Rhaid cadw lefel y dŵr o fewn rhychwant y gwydr, canys os yw corun y tanflwch yn colli haen o ddŵr y peryg yw y bydd y platiau yn cael eu gor-gynhesu. Defnyddir plygiau plwm ar y rhan fwyaf o injenni (er nid yw hyn yn gyffredin yn yr Unol Daleithiau). Os collir haen o ddŵr uwchben corun y tanflwch yna fe dodda'r plwg a gadael stêm i fewn i'r tanflwch i rybuddio fod rywbeth o'i le. Rhaid wedyn ddiffodd neu daflu'r tân. Oni wneir hyn byd y plat y corun yn meddalhau a bydd arwbwysedd y stêm yn peri iddo ddod oddi ar y staes gyda canlyniad ffrwydrol.

Os gadewir i lefel y dŵr fynd yn rhy uchel y mae peryg i dŵr ynghyd a stêm fynd drwy'r brif beipen stêm i'r falfiau a silindrau. Gan nad ydyw dŵr yn goddef cael ei wasgu i'r un raddfa a nwy fel stêm y peryg felly ydyw naill ai chwythu caead oddi ar silindr neu plygu rhoden gyswllt. Gall hyn ddigwydd trwy ewyn yn ffurfio ar wyneb y dŵr. Y gair am hyn yw "preimio".

Trwy fod yn gelfydd wrth gyflenwi dŵr a glo i'r bwyler gellir cael llawer mwy o egni allan o'r injan dros dro nag a fedrir dros y cyfnod hir. Er engraifft, os bydd allt serth ond cymharol fer i'w chael yn ystod y daith bydd y taniwr yn adeiladu tan mawr a gwneud yn siwr fod lefel y dŵr yn y bywler yn uchel. Pan yn dringo'r allt - ac felly angen llawer o ynni - ni bydd yn cyflenwi dŵr nac yn rhoi glo ar y tan ond bydd yn gadael i'r injan "fyw ar ei bloneg" am gyfnod. Dyma wir grefft tanio injian stem, sef medru rhagweld pa bryd y bydd angen yr ymdrech fwyaf a pharatoi amdani.

O safbwynt gyrru injan stem, y mae gan y gyrrwr nifer o bethau i'w cadw mewn golwg gan gynnwys cadw golwg ar waith y taniwr, rheoli llifiad yr ager o'r bwyler i silindrau, cyweirio y modd y mae'r falfiau yn torri llifiad yr ager i'r silindr ac yn y blaen. Pwrpas y ger falf (sef y casgliad o rodiau ac ati a welir o flaen yr olwynion neu o fewn y ffram, ydyw nid yn unig penodi y cyferiad y bydd yr injan yn symud ynddo ond hefyd pa faint o ager a ddefnyddir. Wrth gychwyn, ni bydd mewnlifiad y stem i fewn i'r silindr yn cael ei dorri'n gynnar (er mwyn yr ymdrech fwyaf) ond wrth i'r injian gyflymu bydd y torriad yn cael yn osod yn gynt, fel bod y stem yn ymchwyddo tra'n gwthio'r pistwn.

Os bydd lle i gredu fod dŵr yn y silindrau (er engraifft ar gychwyn pan fydd ager yn troi'n ddwr wrth gysylltu a'r silindr oer, neu os daw dwr drosodd gyda'r ager o'r bwyler), y mae'n rhaid agor y feis gollwng dwr sydd yng ngwaelod y silindrau (gweler uchod).