Tarddiad gwerin: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
Daffy (sgwrs | cyfraniadau) BDim crynodeb golygu |
Daffy (sgwrs | cyfraniadau) +ieithoedd eraill |
||
| Llinell 1: | Llinell 1: | ||
Mae '''tarddiad gwerin''' yn cyfeirio at ddadansoddiad o darddiad gair sy ddim yn gyson â'i darddiad hanesyddol. Yn aml mae tarddiadau gwerin yn ymddangos oherwydd bod siaradwyr yn gweld neu yn dychmygu tebygrwydd rhwng geiriau sy'n awgrymu perthynas rhyngddynt, er nad oedd perthynas o'r fath yn hanesyddol. Mae rhai tarddiadau gwerin yn dod yn lled gyffredin. Gall tarddiad gwerin arwain at newid i ffurf y gair i adlewyrchu'r dadansoddiad newydd ohono neu ffurfiau newydd eraill wedi'u seilio ar y dadansoddiad. Er enghraifft: |
Mae '''tarddiad gwerin''' yn cyfeirio at ddadansoddiad o [[tarddiad|darddiad]] gair sy ddim yn gyson â'i darddiad hanesyddol. Yn aml mae tarddiadau gwerin yn ymddangos oherwydd bod siaradwyr yn gweld neu yn dychmygu tebygrwydd rhwng geiriau sy'n awgrymu perthynas rhyngddynt, er nad oedd perthynas o'r fath yn hanesyddol. Mae rhai tarddiadau gwerin yn dod yn lled gyffredin. Gall tarddiad gwerin arwain at newid i ffurf y gair i adlewyrchu'r dadansoddiad newydd ohono neu ffurfiau newydd eraill wedi'u seilio ar y dadansoddiad. Er enghraifft: |
||
* Mae'r gair (tafodieithol) Cymraeg ''cadpen'' yn adlewyrchu ffrwyth tarddiad gwerin. Benthyciad ydyw o'r Saesneg ''captain'' fel ''capten'', wedi'i ddeall fel gair cyfansawdd o ''cad'' 'brywdr' a ''pen'' 'arweinydd' ac yn newid ei ffurf i adlewyrchu hyn. |
* Mae'r gair (tafodieithol) Cymraeg ''cadpen'' yn adlewyrchu ffrwyth tarddiad gwerin. [[Benthyciad]] ydyw o'r Saesneg ''captain'' fel ''capten'', wedi'i ddeall fel [[gair cyfansawdd]] o ''cad'' 'brywdr' a ''pen'' 'arweinydd' ac yn newid ei ffurf i adlewyrchu hyn. |
||
* Cafodd y gair ''mwnci'' ei ddeall fel gair cyfansawdd o ''mwng'' a ''ci'', ac felly crëwyd y ffurf luosog ''mwncŵn'' mewn rhai tafodieithoedd. |
* Cafodd y gair ''mwnci'' ei ddeall fel gair cyfansawdd o ''mwng'' a ''ci'', ac felly crëwyd y ffurf [[lluosog|luosog]] ''mwncŵn'' mewn rhai [[tafodiaith|tafodieithoedd]]. |
||
Mae'r newidiadau hyn yn fath ar [[cydweddiad|gydweddiad]]. Gwelir tarddiad gwerin weithiau fel camgydweddiad. |
|||
==Tarddiad gwerin mewn ieithoedd eraill== |
|||
Ceir tarddiad gwerin yn lled aml mewn llawer o ieithoedd. Ymysg engreifftiau eraill y mae: |
|||
* Mae siaradwyr [[Saesneg]] wedi dadansoddi'r gair ''hamburger'', a fenthyciwyd yn wreiddiol o'r [[Almaeneg]] lle daw o enw'r ddinas [[Hamburg]], fel gair cyfansawdd o ''ham'' ac elfen anhysbys ''burger''. O ganlyniad rhoddwyd yr ystyr 'cacen gig' i ''burger'' gan greu geiriau newydd megis ''cheeseburger'' neu ''fishburger''. |
|||
* Camsillafir y gair Saesneg ''harebrained'' yn aml fel ''hairbrained''. Mae'r sillafiad newydd yn adlewyrchu tarddiad gwerin sy'n awgrymu'r ystyr 'ag ymennydd o wallt' yn lle'r tarddiad hanesyddol 'ag ymennydd fel ymennydd ysgwarnog'. |
|||
[[Categori:Ieithyddiaeth]] |
[[Categori:Ieithyddiaeth]] |
||
[[Categori:Cymraeg]] |
|||
[[da:Folkeetymologi]] |
[[da:Folkeetymologi]] |
||
Fersiwn yn ôl 14:33, 30 Rhagfyr 2006
Mae tarddiad gwerin yn cyfeirio at ddadansoddiad o darddiad gair sy ddim yn gyson â'i darddiad hanesyddol. Yn aml mae tarddiadau gwerin yn ymddangos oherwydd bod siaradwyr yn gweld neu yn dychmygu tebygrwydd rhwng geiriau sy'n awgrymu perthynas rhyngddynt, er nad oedd perthynas o'r fath yn hanesyddol. Mae rhai tarddiadau gwerin yn dod yn lled gyffredin. Gall tarddiad gwerin arwain at newid i ffurf y gair i adlewyrchu'r dadansoddiad newydd ohono neu ffurfiau newydd eraill wedi'u seilio ar y dadansoddiad. Er enghraifft:
- Mae'r gair (tafodieithol) Cymraeg cadpen yn adlewyrchu ffrwyth tarddiad gwerin. Benthyciad ydyw o'r Saesneg captain fel capten, wedi'i ddeall fel gair cyfansawdd o cad 'brywdr' a pen 'arweinydd' ac yn newid ei ffurf i adlewyrchu hyn.
- Cafodd y gair mwnci ei ddeall fel gair cyfansawdd o mwng a ci, ac felly crëwyd y ffurf luosog mwncŵn mewn rhai tafodieithoedd.
Mae'r newidiadau hyn yn fath ar gydweddiad. Gwelir tarddiad gwerin weithiau fel camgydweddiad.
Tarddiad gwerin mewn ieithoedd eraill
Ceir tarddiad gwerin yn lled aml mewn llawer o ieithoedd. Ymysg engreifftiau eraill y mae:
- Mae siaradwyr Saesneg wedi dadansoddi'r gair hamburger, a fenthyciwyd yn wreiddiol o'r Almaeneg lle daw o enw'r ddinas Hamburg, fel gair cyfansawdd o ham ac elfen anhysbys burger. O ganlyniad rhoddwyd yr ystyr 'cacen gig' i burger gan greu geiriau newydd megis cheeseburger neu fishburger.
- Camsillafir y gair Saesneg harebrained yn aml fel hairbrained. Mae'r sillafiad newydd yn adlewyrchu tarddiad gwerin sy'n awgrymu'r ystyr 'ag ymennydd o wallt' yn lle'r tarddiad hanesyddol 'ag ymennydd fel ymennydd ysgwarnog'.