Esblygiad: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
hi Tagiau: Golygiad drwy declyn symudol Golygiad ar declun symudol |
hello Tagiau: Golygiad drwy declyn symudol Golygiad ar declun symudol |
||
| Llinell 1: | Llinell 1: | ||
==Syniadau newydd Darwin: esblygiad drwy [[detholiad naturiol|ddetholiad naturiol]]== |
|||
[[Charles Darwin]] a [[Gregor Mendel]] yw sylfaenwyr damcaniaeth esblygiad fodern. Cyflwynodd Darwin ei syniadau am [[detholiad naturiol|ddetholiad naturiol]] yn 1859. Roedd y syniad yma yn hanfodol bwysig i syniadau Darwin. |
|||
Dyma rai o gonglfeini detholiad naturiol: |
|||
#Pe bai pob [[organebau byw|organeb]] yn atgynhyrchu'n llwyddiannus, yna byddai poblogaeth y rhywogaeth hwnnw yn cynyddu tu hwnt i reolaeth<ref>Gweler: The Structure of Evolutionary Theory gan Stephen J Gould, cyhoeddwr: Harvard University Press, 2002, tudalen 1433; isbn = 0674006135</ref> |
|||
#Mae adnoddau pob amgylchedd yn gyfyngedig (e.e. hyn-a-hyn o goed sydd ar ynys) |
|||
#Mae organebau yn wahanol, ac nid oes byth ddau organeb yn union yr un fath; mae gan bob rhywogaeth, felly, gyfoeth o amrywiaeth ac mae amrywiaeth hefyd, wrth gwrs, yn bodoli rhwng rhywogaethau. |
|||
#Nid yw'r rhan fwyaf o'r epil yn goroesi (2% o bysgod sydd yn goroesi o'r epil (neu'r wyau) sydd yn cael ei gynhyrchu.) |
|||
#Bydd y rhai sy'n goroesi yn atgenhedlu a phasio eu nodweddion i'r genhedlaeth nesaf. |
|||
#Felly mae'r nodweddion sy'n galluogi'r unigolyn i oroesi yn cael eu cadw yn y boblogaeth. |
|||
Dyma rai o'r ffactorau sy'n penderfynu pa organebau sy'n goroesi: |
|||
#Ysglyfaethwyr |
|||
#Afiechyd |
|||
#Cystadlaeth am fwyd |
|||
#Cystadlaeth am dir neu (yn enwedig mewn planhigion) am olau ayyb. |
|||
Gelwir effaith y ffactorau hyn yn 'Ddetholiad Naturiol'. |
|||
Ar y pryd doedd Darwin ddim yn gwybod am gromosomau, ond erbyn heddiw rydym yn gwybod mai cromosomau sydd yn cludo gwybodaeth etifeddol. |
|||
==Syniadau gwyddonol yn newid== |
==Syniadau gwyddonol yn newid== |
||
Fel mae gwybodaeth gwyddonol yn newid, oherwydd tystiolaeth neywdd, mae ein syniadau am bethau yn newid. Yn amser Darwin roedd y mwyafrif o bobl yn credu bod y rhywogaethau naturiol sy'n byw ar y ddaear wedi cael eu creu mewn chydig ddyddiau ac eu bod wedi goroesi heb newid ers hynny. Gelwir hyn yn Greadaeth (o'r gair 'creu'). Cafodd Darwin lawer o bobl crefyddol yn gwrthwynebu ei syniadau gwyddonol newydd. Erbyn heddiw, mae'r rhan fwyaf o [[gwyddonydd|wyddonwyr]] yn derbyn mai detholiad naturiol, ynghyd â mecaniaethau esblygiadol eraill, sy'n gyfrifol am amrywiaeth bywyd. |
Fel mae gwybodaeth gwyddonol yn newid, oherwydd tystiolaeth neywdd, mae ein syniadau am bethau yn newid. Yn amser Darwin roedd y mwyafrif o bobl yn credu bod y rhywogaethau naturiol sy'n byw ar y ddaear wedi cael eu creu mewn chydig ddyddiau ac eu bod wedi goroesi heb newid ers hynny. Gelwir hyn yn Greadaeth (o'r gair 'creu'). Cafodd Darwin lawer o bobl crefyddol yn gwrthwynebu ei syniadau gwyddonol newydd. Erbyn heddiw, mae'r rhan fwyaf o [[gwyddonydd|wyddonwyr]] yn derbyn mai detholiad naturiol, ynghyd â mecaniaethau esblygiadol eraill, sy'n gyfrifol am amrywiaeth bywyd. |
||
Fersiwn yn ôl 13:20, 5 Mehefin 2019
Syniadau gwyddonol yn newid
Fel mae gwybodaeth gwyddonol yn newid, oherwydd tystiolaeth neywdd, mae ein syniadau am bethau yn newid. Yn amser Darwin roedd y mwyafrif o bobl yn credu bod y rhywogaethau naturiol sy'n byw ar y ddaear wedi cael eu creu mewn chydig ddyddiau ac eu bod wedi goroesi heb newid ers hynny. Gelwir hyn yn Greadaeth (o'r gair 'creu'). Cafodd Darwin lawer o bobl crefyddol yn gwrthwynebu ei syniadau gwyddonol newydd. Erbyn heddiw, mae'r rhan fwyaf o wyddonwyr yn derbyn mai detholiad naturiol, ynghyd â mecaniaethau esblygiadol eraill, sy'n gyfrifol am amrywiaeth bywyd.
Tystiolaeth am Esblygiad
Trwy astudio ffosilau mewn creigiau o wahanol oedran (fel y gwnaeth Darwin yng Nghwm Idwal) a'r newidiadau yn eu ffurf dros gyfnod o amser down i wybod mwy am amser a pha bryd y crewyd y gwahanol rywogaethau.
Astudiaeth genetig
Gellir edrych ar y genynau sydd mewn gwahanol rhywogaethau ac wedyn eu cymharu e.e. mae dyn a'r tsimpansî yn rhannu 98% o'u genynau.
Esblygiad bodau dynol: llinell amser
o flynyddoedd (CP) |
55 | 17 | 8 | 4.4 | 4 | 2.8 | 2.3 | |
| Primatau cyntaf yn ymddangos; tebyg i'r Marmoset | Yr epa mawr (neu'r Hominidae) yn hollti oddi wrth hynafiaid y gibon | Y Tsimpansî a pherthnasau eraill bodau dynol yn hollti oddi wrth y gorila. | Traed yr Ardipithecus yn medru 'gafael'. | Australopithecus afarensis yn ymddangos gydag ymennydd o faint y tsimpansî. | LD 350-1 yn ymddangos; efallai mai dyma'r cyntaf yn nheulu'r Homo | Homo habilis yn ymddangos yn Affrica | ||
 |
 |
 |
 |
Delwedd:A.afarensis.jpg | - | Delwedd:Homo habilis.JPG |
Cyfeiriadau
Gweler hefyd
