Ffiseg: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

	Ffiseg
	Dewislen Ffiseg;
Canghennau
	Mecaneg glasurol ; Electromagnetedd ; Mecaneg ystadegol · Thermodynameg ; Mecaneg Cwantwm ; Perthnasedd
Meusydd Ymchwil
	Ffiseg cymhwysol ; Astroffiseg ; Ffiseg atomig, moleciwlaidd ac optig ; Bioffiseg ; Ffiseg mater cyddwysedig ; Geoffiseg ; Ffiseg gronynnau
Hen Arbrofion
	2-degree-Field Galaxy Redshift Survey ; 2-Micron All-Sky Survey (2MASS) ; Bell test · BOOMERanG · Camera obscura experiments · Cavendish experiment · Cosmic Background Explorer (COBE) · Davisson-Germer · Double slit · Foucault pendulum · Franck Hertz · Gravity Probe A · Gravity Probe B · Geiger–Marsden · Homestake experiment · Oil-drop experiment · Michelson-Morley · Neutrino experiment · Sloan Digital Sky Survey · Stern-Gerlach · Wilkinson Microwave Anisotropy Probe
Arbrofion cyfoes
	Gwrthdrawydd ïonau trwm perthnaseddol; HERA · LHC ; James Webb Space Telescope
Ffisegwyr
	Bohr · Dirac · Einstein · Feynman· Galileo · Heisenberg · Maxwell · Newton · Pauli · Rutherford · Schrödinger · Wigner
	Y blwch hwn: gweld • sgwrs • golygu

Pori'r hanes yn rhyngweithiol

← Cymharer â'r fersiwn gynt Cymharer â'r fersiwn dilynol →

Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu

GweledolCystrawen wici

Mewn-lein

Fersiwn yn ôl 13:13, 11 Mai 2019

Mae ffiseg (o'r Groeg φυσικός, "naturiol", a φύσις, "natur") neu anianeg (term hynafol am "ddeddfau neu drefn natur") yn gainc o'r astudiaeth wyddonol o fyd natur er mwyn deall sut mae'r bydysawd yn gweithio. Astudiaeth o fater ydyw ynghyd a chysyniadau perthnasol eraill e.e. ynni a grym a'i amcan yw canfod y deddfau sylfaenol sy'n llywodraethu mater, ynni, gofod ac amser.^[1]^[2]

Mae ffiseg yn:

disgrifio cyfansoddiad elfennol y bydysawd;
disgrifio'r rhyngweithiadau rhwng elfennau'r bydysawd;
dadansoddi systemau drwy ddefnyddio egwyddorion sylfaenol.

Gwneir defnydd helaeth o gydberthnasau mathemategol i ddisgrifio deddfau ffiseg.

Mae ffisegwyr yn cymryd yn ganiataol bodolaeth mas, hyd, amser, cerrynt trydanol a thymheredd ac oddi wrth y rhain yn gallu diffinio pob maint ffiseg arall.

Hanes ffiseg

Prif: Hanes ffiseg

Ffiseg yw'r wyddoniaeth o mater, ymddygiad y mater a mudiant. Dyma un o'r disgyblaethau gwyddonol hynaf. Yr hen Roegwr Aristotlys a gyfansoddodd y gwaith ysgrifenedig cyntaf am ffiseg.

Yng Nghymru, sefydlwyd cadair ffiseg ym Mhrifysgol Aberystwyth yn 1877, Caerdydd yn 1883 a Bangor yn 1884.

Nod a chwmpas

Mae ffiseg yn cwmpasu ffenomenau eang, o'r gronynnau is-atomig bychan, i'r galaethau anferthol. Mae'r gwrthrychau mwyaf syml yn cael eu cynnwys mewn ffiseg ac felly dywedir fod ffiseg yn "wyddoniaeth sylfaenol". Mae ffiseg yn ceisio disgrifio ffenomena amrywiol sy'n digwydd mewn natur mewn termau syml. Felly, mae ffiseg yn bwriadu cysylltu'r pethau pob dydd yr ydym yn eu gweld o’n cwmpas i darddiad yr achos yn y gobaith o ffeindio'r rheswm eithafol ar gyfer ein bodolaeth. Er enghraifft, roedd y Tsieineaid hynafol wedi arsylwi bod yna rymoedd anweledig rhwng mathau gwahanol o greigiau. Adnabyddir yr effaith yma erbyn hyn fel magneteg neu magnetedd. Yn gynharach darganfu'r Groegwyr hynafol drydan wrth rwbio gwefr efo ffwr. Roedd datblygiadau technoleg yn yr 19g wedi dangos cysylltiad rhwng y ddwy theori. Gelwir hyn yn electromagnetedd.

Canghennau ffiseg

Yn aml, cai meysydd eu trefnu fel a ganlyn.

atomau, niwclysau a mater
deinameg a pherthnasedd
dirgryniadau a thonnau
meysydd electrig a magneteg

Mae gan ffiseg berthynas agos â'r gwyddorau naturiol eraill, yn enwedig cemeg. Gelwir cemeg ar sawl maes yn ffiseg, yn enwedig mecaneg cwantwm, thermodynameg ac electromagnetedd. Er hynny, mae ffenomenau cemeg yn ddigon amrywiol a chymhleth i drin cemeg fel disgyblaeth ar wahân. Sut bynnag, derbyniwyd yn gyffredinol gan gemegwyr a ffisegwyr taw deddfau ffiseg sy'n disgrifio camau sylfaenol pob rhyngweithiad cemegol.

Seryddwr uwchben Y Ddaear
System Thermodynameg
Cerrynt trydanol yw mellt.
Isaac Newton

Rhai gwyddonwyr Ffiseg o Gymru

Granville Beynon – prifysgolion Abertawe ac Aberystwyth; astudio'r ionosffer a'r magnetosffer.
David Brunt – Cyfarwyddwr Swyddfa Dywydd Gwledydd Prydain, tad y rhagolygon tywydd modern.
Donald Watts Davies – dyfeisydd y swits pecynnau, trosglwyddo data.
E H Griffiths – Athro Ffiseg Prifysgol Caerdydd.
Ezer Griffiths – cynhwysedd thermol metalau.
David Edward Hughes – y cyntaf yn y byd i ddarlledu a derbyn signalau radio.
Brian David Josephson (ganed 1940) – ffiseg lled-ddargludyddol. Enillydd Gwobr Nobel (1973).
Frank Llewellyn Jones – Prifysgol Abertawe; ioneiddio.
William Preece – cydweithiwr Marconi; prif beiriannydd y Swyddfa Bost.
Graham Sutton – studio'r tywydd a chyfrifiadureg.
John Viriamu Jones – Athro Ffiseg Prifysgol Caerdydd cyntaf.
Evan James Williams – adfeiliad y mwon.
Phil Williams – ffiseg yr haul a'r ddaear.

Cyfeiriadau

↑ "Physics is an experimental science. Physicists observe the phenomena of nature and try to find patterns that relate these phenomena."Young & Freedman 2014, t. 2
↑ "Physics is the study of your world and the world and universe around you."; Holzner 2006 tud 7}

gw • sg • go

Gwyddoniaeth naturiol

Bywydeg · Cemeg · Ecoleg · Ffiseg · Gwyddorau daear · Seryddiaeth

gw • sg • go

Isdosbarthiad Ffiseg

Acwsteg · Astroffiseg ·Cryogeneg · Cosmoleg ·Cysyniadau ffiseg ·Ffiseg atomig, moleciwlaidd ac optig · Ffiseg Mater cyddwysedig · Dynameg Dynameg hylif · Ffiseg Atomig ·Ffiseg cyflymydd ·Ffiseg cyfrifiantol · Gronynau · Gronyn isatomig · Grymoedd sylfaenol ·Thermodynameg · Electromagnetedd · Opteg · Ffiseg gronnynau · Mater · Mecaneg · Mecaneg glasurol · Mecaneg cwantwm · Mecaneg ystadegol · Theori perthnasedd · Perthnasedd Cyffredinol · Theori maes cwantwm ·Thermodynameg · Stateg · Stateg hylif ·Unedau SI

gw • sg • go

Y pedwar Rhyngweithiad Sylfaenol Ffiseg

Rhyngweithiad cryf · Electromagnetedd · Rhyngweithiad gwan · Disgyrchedd

[youngfreedman2014p2-1] "Physics is an experimental science. Physicists observe the phenomena of nature and try to find patterns that relate these phenomena."Young & Freedman 2014, t. 2

[holzner2003-physics-2] "Physics is the study of your world and the world and universe around you."; Holzner 2006 tud 7}

[1]

[2]

@@ Llinell 1: / Llinell 1: @@
 {{TOC dde}}
 {{ffiseg}}
-Mae '''ffiseg''' (''o'r [[Groeg]] "φυσικός", naturiol, a "φύσις", natur'') neu '''anianeg''' (term hynafol am 'ddeddfau neu drefn natur') yn gainc o'r astudiaeth wyddonol o fyd natur er mwyn deall sut mae'r [[Bydysawd (seryddiaeth)|bydysawd]] yn gweithio. Astudiaeth o fater ydyw ynghyd a chysyniadau perthnasol eraill e.e. ynni a grym a'i amcan yw canfod y [[deddf ffiseg|deddfau sylfaenol]] sy'n llywodraethu [[mater]], [[ynni]], [[gofod metrig|gofod]] ac [[amser]].<ref name="youngfreedman2014p2">"Physics is an experimental science. Physicists observe the phenomena of nature and try to find patterns that relate these phenomena."{{harvnb|Young|Freedman|2014|p=2}}</ref><ref name="holzner2003-physics">''"Physics is the study of your world and the world and universe around you."''; Holzner 2006 tud 7}</ref>
+Mae '''ffiseg''' (o'r [[Groeg]] φυσικός, "naturiol", a φύσις, "natur") neu '''anianeg''' (term hynafol am "ddeddfau neu drefn natur") yn gainc o'r astudiaeth wyddonol o fyd natur er mwyn deall sut mae'r [[Bydysawd (seryddiaeth)|bydysawd]] yn gweithio. Astudiaeth o fater ydyw ynghyd a chysyniadau perthnasol eraill e.e. ynni a grym a'i amcan yw canfod y [[deddf ffiseg|deddfau sylfaenol]] sy'n llywodraethu [[mater]], [[ynni]], [[gofod metrig|gofod]] ac [[amser]].<ref name="youngfreedman2014p2">"Physics is an experimental science. Physicists observe the phenomena of nature and try to find patterns that relate these phenomena."{{harvnb|Young|Freedman|2014|p=2}}</ref><ref name="holzner2003-physics">''"Physics is the study of your world and the world and universe around you."''; Holzner 2006 tud 7}</ref>
 Mae ffiseg yn:
-* disgrifio cyfansoddiad elfennol y bydysawd
+* disgrifio cyfansoddiad elfennol y bydysawd;
-* disgrifio'r rhyngweithiadau rhwng elfennau'r bydysawd
+* disgrifio'r rhyngweithiadau rhwng elfennau'r bydysawd;
 * dadansoddi systemau drwy ddefnyddio egwyddorion sylfaenol.
 Gwneir defnydd helaeth o gydberthnasau [[mathemateg]]ol i ddisgrifio [[deddf ffiseg|deddfau ffiseg]].
@@ Llinell 40: / Llinell 40: @@
 |}
-Mae gan ffiseg berthynas agos â'r [[gwyddoniaeth naturiol|gwyddorau naturiol]] eraill, yn enwedig [[cemeg]].  Gelwir cemeg ar sawl maes yn ffiseg, yn enwedig [[mecaneg cwantwm]], [[thermodynameg]] ac [[electromagnetedd]].  Er hynny, mae ffenomenau cemeg yn ddigon amrywiol a chymhleth i drin cemeg fel disgyblaeth ar wahân. Sut bynnag, derbyniwyd yn gyffredinol gan [[cemegwr|gemegwyr]] a ffisegwyr taw deddfau ffiseg sy'n disgrifio camau sylfaenol pob rhyngweithiad cemegol.
+Mae gan ffiseg berthynas agos â'r [[gwyddoniaeth naturiol|gwyddorau naturiol]] eraill, yn enwedig [[cemeg]]. Gelwir cemeg ar sawl maes yn ffiseg, yn enwedig [[mecaneg cwantwm]], [[thermodynameg]] ac [[electromagnetedd]].  Er hynny, mae ffenomenau cemeg yn ddigon amrywiol a chymhleth i drin cemeg fel disgyblaeth ar wahân. Sut bynnag, derbyniwyd yn gyffredinol gan [[cemegwr|gemegwyr]] a ffisegwyr taw deddfau ffiseg sy'n disgrifio camau sylfaenol pob rhyngweithiad cemegol.
 <gallery>
@@ Llinell 54: / Llinell 54: @@
 * [[David Brunt]] &ndash; Cyfarwyddwr Swyddfa Dywydd Gwledydd Prydain, tad y rhagolygon tywydd modern.
 * [[Donald Watts Davies]] &ndash; dyfeisydd y swits pecynnau, trosglwyddo data.
-* [[E H Griffiths]]&ndash;  Athro Ffiseg Prifysgol Caerdydd.
+* [[E H Griffiths]] &ndash; Athro Ffiseg Prifysgol Caerdydd.
 * [[Ezer Griffiths]] &ndash; cynhwysedd thermol metalau.
 * [[David Edward Hughes]] &ndash; y cyntaf yn y byd i ddarlledu a derbyn signalau radio.