Manaweg: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Oddi ar Wicipedia
Pori'r hanes yn rhyngweithiol
← Cymharer â'r fersiwn gyntCymharer â'r fersiwn dilynol →
Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
GweledolCystrawen wici
Dim crynodeb golygu
Dadwneud y golygiad 7312854 gan Eniisi Lisika (Sgwrs | cyfraniadau)
Tagiau: Dadwneud
Llinell 15: Llinell 15:
|iso3=glv
|iso3=glv
}}
}}
[[Ieithoedd Celtaidd|Iaith Geltaidd]] gynhenid [[Ynys Manaw]] yw '''Manaweg''' (Manaweg: <i lang="gv">Gaelg/Gailick</i>). Mae'n perthyn yn agos i ieithoedd Celtaidd [[Iwerddon]] a'r [[Alban]] – [[Gwyddeleg]] a [[Gaeleg]] – fel rhan o'r is-deulu ieithyddol Celteg Q neu [[Goideleg]] (sydd gyda'r [[Brythoneg|Frythoneg]] yn rhan o deulu mwy, sef [[Celteg Ynysig]].
[[Ieithoedd Celtaidd|Iaith Geltaidd]] gynhenid [[Ynys Manaw]] yw '''Manaweg''' (Manaweg: <i lang="gv">Gaelg/Gailick</i>). Mae'n perthyn yn agos i ieithoedd Celtaidd [[Iwerddon]] a'r [[Alban]] - [[Gwyddeleg]] a [[Gaeleg]] - fel rhan o'r is-deulu ieithyddol Celteg Q neu [[Goideleg]] (sydd gyda'r [[Brythoneg|Frythoneg]] yn rhan o deulu mwy, sef [[Celteg Ynysig]].


== Hanes ==
== Hanes ==
Credir i'r iaith Fanaweg gael ei chyflwyno i'r ynys gan ymsefydlwyr o [[Iwerddon]] yn y [[4g]] neu'r [[5ed ganrif|5ed]] O. C. Ymsefydlai llwythi eraill o Iwerddon mewn rhannau gorllewinol o [[Cymru|Gymru]] a'r Alban yn yr un cyfnod. Mae milewniwm gyntaf ei bodolaeth yn dywyll. Does dim llenyddiaeth o'r cyfnod wedi goroesi a rhaid dibynnu ar dystiolaeth enwau lleoedd a phersonol am ein gwybodaeth. Dim ond yn y [[18g]] a'r [[19eg ganrif|19eg]] y daw'r dystiolaeth ysgrifenedig gyntaf i'r golwg (ac eithrio ambell arysgrifiad a chofnod byr) ar ffurf cyfieithiadau crefyddol, geiriaduron a gramdegau, yn ogystal â cherddi llafar a baledi â'i gwreiddiau yn yr [[16g]] efallai.
Credir i'r iaith Fanaweg gael ei chyflwyno i'r ynys gan ymsefydlwyr o [[Iwerddon]] yn y [[4g]] neu'r [[5ed ganrif|5ed]] O.C. Ymsefydlai llwythi eraill o Iwerddon mewn rhannau gorllewinol o [[Cymru|Gymru]] a'r Alban yn yr un cyfnod. Mae milewniwm gyntaf ei bodolaeth yn dywyll. Does dim llenyddiaeth o'r cyfnod wedi goroesi a rhaid dibynnu ar dystiolaeth enwau lleoedd a phersonol am ein gwybodaeth. Dim ond yn y [[18g]] a'r [[19eg ganrif|19eg]] y daw'r dystiolaeth ysgrifenedig gyntaf i'r golwg (ac eithrio ambell arysgrifiad a chofnod byr) ar ffurf cyfieithiadau crefyddol, geiriaduron a gramdegau, yn ogystal â cherddi llafar a baledi â'i gwreiddiau yn yr [[16g]] efallai.


Daeth yr [[iaith]] i ben fel iaith gymunedol naturiol yn hanner cyntaf yr [[20fed ganrif|ugeinfed ganrif]]. Bu farw siaradwr cynhenid olaf y Fanaweg, Ned Maddrell, yn [[1974]], ond mae'r iaith wedi profi ychydig o adfywiad yn ddiweddar. Fe'i siaredir gan rai cannoedd o Fanawiaid – rhai sydd wedi dysgu'r iaith o ddiddordeb, a rhai o'u plant yn ogystal. Agorwyd yr ysgol Fanaweg gyntaf, y [[Bunscoill Ghaelgagh]], yn 2001. Yn ôl cyfrifiad [[2011]] mae 1,823 yn gallu ei siarad, ei darllen a'i hysgrifennu.
Daeth yr [[iaith]] i ben fel iaith gymunedol naturiol yn hanner cyntaf yr [[20fed ganrif|ugeinfed ganrif]]. Bu farw siaradwr cynhenid olaf y Fanaweg, Ned Maddrell, yn [[1974]], ond mae'r iaith wedi profi ychydig o adfywiad yn ddiweddar. Fe'i siaredir gan rai cannoedd o Fanawiaid - rhai sydd wedi dysgu'r iaith o ddiddordeb, a rhai o'u plant yn ogystal. Agorwyd yr ysgol Fanaweg gyntaf, y [[Bunscoill Ghaelgagh]], yn 2001. Yn ôl cyfrifiad [[2011]] mae 1,823 yn gallu ei siarad, ei darllen a'i hysgrifennu.


== Treigladau ==
== Treigladau ==
[[Delwedd:Douglas Isle of Man welcome sign.jpg|bawd|Mae [[arwyddion dwyieithog]] i'w gweld mewn llawer o lefydd, er enghraifft, [[Douglas (Ynys Manaw)|Douglas]]. Sylwch fod enw Manaweg y dre, ''Doolish'', wedi treiglo i ''Ghoolish''.]]
[[Delwedd:Douglas Isle of Man welcome sign.jpg|bawd|Mae [[arwyddion dwyieithog]] i'w gweld mewn llawer o lefydd, er enghraifft, [[Douglas (Ynys Manaw)|Douglas]]. Sylwch fod enw Manaweg y dre, ''Doolish'', wedi treiglo i ''Ghoolish''.]]


Fel pob iaith Celtaidd, ceir treigladau.<ref>Broderick 1984–86, 1:7–21; 1993, 236–39; Thomson 1992, 132–35</ref> Mae ganddi ddau dreiglad: ''boggaghys'' (math o [[treiglad meddal|dreiglad meddal]]) a ''stronnaghys'' (math o [[treiglad trwynol|dreiglad trwynol]]). Mae dau fath o ''boggaghys'' i'w gweld mewn sefyllfoedd gwahanol. Dydyn nhw ddim yn gweithio fel treigladau'r Gymraeg.
Fel pob iaith Celtaidd, ceir treigladau.<ref>Broderick 1984–86, 1:7–21; 1993, 236–39; Thomson 1992, 132–35</ref> Mae ganddi ddau dreiglad: ''boggaghys'' (math o [[treiglad meddal|dreiglad meddal]]) a ''stronnaghys'' (math o [[treiglad trwynol|dreiglad trwynol]]). Mae dau fath o ''boggaghys'' i'w gweld mewn sefyllfoedd gwahanol. Dydyn nhw ddim yn gweithio fel treigladau'r Gymraeg.


Dyma dreigladau Manaweg:
Dyma dreigladau Manaweg:
Llinell 38: Llinell 38:
! style="background-color:#FFDEAD;" | Ail fath
! style="background-color:#FFDEAD;" | Ail fath
|-
|-
|'''p'''{{IPA|/p/}}||'''ph'''{{IPA|/f/}}||'''ph'''{{IPA|/f/}}||'''b''' {{IPA|/b/}}
|'''p''' {{IPA|/p/}}||'''ph''' {{IPA|/f/}}||'''ph''' {{IPA|/f/}}||'''b''' {{IPA|/b/}}
|-
|-
|'''t''', '''th'''{{IPA|/t/}}||'''h'''{{IPA|/h/}}||'''t''', '''th'''{{IPA|/t/}}||'''d''' {{IPA|/d/}}
|'''t''', '''th''' {{IPA|/t/}}||'''h''' {{IPA|/h/}} ||'''t''', '''th''' {{IPA|/t/}}||'''d''' {{IPA|/d/}}
|-
|-
|'''çh'''{{IPA|/tʃ/}}||'''h'''{{IPA|/h/}}||'''çh'''{{IPA|/tʃ/}}||'''j''' {{IPA|/dʒ/}}
|'''çh''' {{IPA|/tʃ/}}||'''h''' {{IPA|/h/}}||'''çh''' {{IPA|/tʃ/}}||'''j''' {{IPA|/dʒ/}}
|-
|-
|'''c''', '''k''' ''keyl''{{IPA|/kʲ/}}||'''ch''' {{IPA|/ç/}}||'''ch'''{{IPA|/ç/}}||'''g''' {{IPA|/gʲ/}}
|'''c''', '''k''' ''keyl'' {{IPA|/kʲ/}}||'''ch''' {{IPA|/ç/}}||'''ch''' {{IPA|/ç/}}||'''g''' {{IPA|/gʲ/}}
|-
|-
|'''c''', '''k''' ''lheean''{{IPA|/k/}}||'''ch''' {{IPA|/x/}}||'''ch'''{{IPA|/x/}}||'''g''' {{IPA|/g/}}
|'''c''', '''k''' ''lheean'' {{IPA|/k/}}||'''ch''' {{IPA|/x/}}||'''ch''' {{IPA|/x/}}||'''g''' {{IPA|/g/}}
|-
|-
|'''b'''{{IPA|/b/}}||'''v''' {{IPA|/v/, /w/}}||'''v'''{{IPA|/v/, /w/}}||'''m''' {{IPA|/m/}}
|'''b''' {{IPA|/b/}}||'''v''' {{IPA|/v/, /w/}}||'''v''' {{IPA|/v/, /w/}}||'''m''' {{IPA|/m/}}
|-
|-
|'''bw'''{{IPA|/bw/}}||'''w''' {{IPA|/w/}}||'''w'''{{IPA|/w/}}||'''mw''' {{IPA|/mw/}}
|'''bw''' {{IPA|/bw/}}||'''w''' {{IPA|/w/}}||'''w''' {{IPA|/w/}}||'''mw''' {{IPA|/mw/}}
|-
|-
|'''d''', '''dh'''{{IPA|/d/}}||'''gh''' {{IPA|/ɣ/}}||'''d'''{{IPA|/d/}}||'''n'''{{IPA|/n/}}
|'''d''', '''dh''' {{IPA|/d/}}||'''gh''' {{IPA|/ɣ/}}||'''d''' {{IPA|/d/}}||'''n'''{{IPA|/n/}}
|-
|-
|'''j'''{{IPA|/dʒ/}}||'''y'''{{IPA|/j/}}||'''j'''{{IPA|/dʒ/}}||'''n'y''' {{IPA|/nj/}}
|'''j''' {{IPA|/dʒ/}}||'''y''' {{IPA|/j/}}||'''j''' {{IPA|/dʒ/}}||'''n'y''' {{IPA|/nj/}}
|-
|-
|'''g''' ''keyl''{{IPA|/gʲ/}}||'''y''', '''gh'''{{IPA|/j/}}||'''y''', '''gh'''{{IPA|/j/}}||'''ng''' {{IPA|/ŋʲ/}}
|'''g''' ''keyl'' {{IPA|/gʲ/}}||'''y''', '''gh''' {{IPA|/j/}}||'''y''', '''gh''' {{IPA|/j/}}||'''ng''' {{IPA|/ŋʲ/}}
|-
|-
|'''g''' ''lheean''{{IPA|/g/}}||'''gh'''{{IPA|/ɣ/}}||'''gh'''{{IPA|/ɣ/}}||'''ng''' {{IPA|/ŋ/}}
|'''g''' ''lheean'' {{IPA|/g/}}||'''gh''' {{IPA|/ɣ/}}||'''gh''' {{IPA|/ɣ/}}||'''ng''' {{IPA|/ŋ/}}
|-
|-
|'''f'''{{IPA|/f/}}|| (dim) || (dim) ||'''v''' {{IPA|/v/}}
|'''f''' {{IPA|/f/}}|| (dim) || (dim) ||'''v''' {{IPA|/v/}}
|-
|-
|'''s'''{{IPA|/s/}}||'''h'''{{IPA|/h/}}||'''t'''{{IPA|/t/}}||'''s''' {{IPA|/s/}}
|'''s''' {{IPA|/s/}}||'''h''' {{IPA|/h/}}|| '''t'''{{IPA|/t/}}||'''s''' {{IPA|/s/}}
|-
|-
|'''str'''{{IPA|/st/}}||'''tr'''{{IPA|/t/}}||'''tr'''{{IPA|/t/}}||'''str''' {{IPA|/st/}}
|'''str''' {{IPA|/st/}}||'''tr''' {{IPA|/t/}}||'''tr''' {{IPA|/t/}}||'''str''' {{IPA|/st/}}
|-
|-
|'''sl'''{{IPA|/sl/}}||'''l'''{{IPA|/l/}}||'''cl'''{{IPA|/kl/}}||'''sl''' {{IPA|/sl/}}
|'''sl''' {{IPA|/sl/}}||'''l''' {{IPA|/l/}}||'''cl''' {{IPA|/kl/}} ||'''sl''' {{IPA|/sl/}}
|-
|-
|'''sn'''{{IPA|/sl/}}||'''n''', '''sn'''{{IPA|/n/, /sn/}}||'''n''', '''sn'''{{IPA|/n/, /sn/}}||'''sn''' {{IPA|/sn/}}
|'''sn''' {{IPA|/sl/}}||'''n''', '''sn''' {{IPA|/n/, /sn/}}||'''n''', '''sn''' {{IPA|/n/, /sn/}} ||'''sn''' {{IPA|/sn/}}
|-
|-
|'''sh'''{{IPA|/ʃ/}}||'''h'''{{IPA|/h/}}||'''ç'''{{IPA|/tʃ/}}||'''sh''' {{IPA|/ʃ/}}
|'''sh''' {{IPA|/ʃ/}}||'''h''' {{IPA|/h/}}||'''ç''' {{IPA|/tʃ/}}||'''sh''' {{IPA|/ʃ/}}
|-
|-
|'''m'''{{IPA|/m/}}||'''v'''{{IPA|/v/, /w/}}||'''v'''{{IPA|/v/, /w/}}||'''m''' {{IPA|/m/}}
|'''m''' {{IPA|/m/}}||'''v''' {{IPA|/v/, /w/}}||'''v''' {{IPA|/v/, /w/}}||'''m''' {{IPA|/m/}}
|-
|-
|'''mw'''{{IPA|/mw/}}||'''w'''{{IPA|/w/}}||'''w'''{{IPA|/w/}}||'''mw''' {{IPA|/mw/}}
|'''mw''' {{IPA|/mw/}}||'''w''' {{IPA|/w/}}||'''w''' {{IPA|/w/}}||'''mw''' {{IPA|/mw/}}
|-
|-
|'''qu'''{{IPA|/kw/}}||'''wh'''{{IPA|/ʍ/}}||'''wh'''{{IPA|/ʍ/}}||'''qu''' {{IPA|/kw/}}
|'''qu''' {{IPA|/kw/}}||'''wh''' {{IPA|/ʍ/}}||'''wh''' {{IPA|/ʍ/}}||'''qu''' {{IPA|/kw/}}
|}
|}


Llinell 92: Llinell 92:
| {{lang|ga|''Maidin mhaith''}}
| {{lang|ga|''Maidin mhaith''}}
| {{lang|gd|''Madainn mhath''}}
| {{lang|gd|''Madainn mhath''}}
| Bore da
| ''Bore da''
|-
|-
| {{lang|gv|''Fastyr mie''}}
| {{lang|gv|''Fastyr mie''}}
| {{lang|ga|''Tráthnóna maith''}}
| {{lang|ga|''Tráthnóna maith''}}
| {{lang|gd|''Feasgar math''}}
| {{lang|gd|''Feasgar math''}}
| Prynhawn da
| ''Prynhawn da''
|-
|-
| {{lang|gv|''Slane lhiat'', ''Slane lhiu''}}
| {{lang|gv|''Slane lhiat'', ''Slane lhiu''}}
| {{lang|ga|''Slán leat'', ''Slán libh''}}
| {{lang|ga|''Slán leat'', ''Slán libh''}}
| {{lang|gd|''Slàn leat'', ''Slàn leibh''}}
| {{lang|gd|''Slàn leat'', ''Slàn leibh''}}
| Hwyl [iti, ichi]
| ''Hwyl [iti, ichi]''
|-
|-
| {{lang|gv|''Gura mie ayd'', ''Gura mie eu''}}
| {{lang|gv|''Gura mie ayd'', ''Gura mie eu''}}
| {{lang|ga|''Go raibh maith agat'', ''Go raibh maith agaibh''}}
| {{lang|ga|''Go raibh maith agat'', ''Go raibh maith agaibh''}}
| {{lang|gd|''Tapadh leat'', ''Tapadh leibh''}}
| {{lang|gd|''Tapadh leat'', ''Tapadh leibh''}}
| Diolch [iti, ichi]
| ''Diolch [iti, ichi]''
|-
|-
| {{lang|gv|''baatey''}}
| {{lang|gv|''baatey''}}
| {{lang|ga|''bád''}}
| {{lang|ga|''bád''}}
| {{lang|gd|''bàta''}}
| {{lang|gd|''bàta''}}
| cwch
| ''cwch''
|-
|-
| {{lang|gv|''barroose''}}
| {{lang|gv|''barroose''}}
| {{lang|ga|''bus''}}
| {{lang|ga|''bus''}}
| {{lang|gd|''bus''}}
| {{lang|gd|''bus''}}
| bws
| ''bws''
|-
|-
| {{lang|gv|''blaa''}}
| {{lang|gv|''blaa''}}
| {{lang|ga|''bláth''}}
| {{lang|ga|''bláth''}}
| {{lang|gd|''blàth''}}
| {{lang|gd|''blàth''}}
| blodyn
| ''blodyn''
|-
|-
| {{lang|gv|''booa''}}
| {{lang|gv|''booa''}}
| {{lang|ga|''bó''}}
| {{lang|ga|''bó''}}
| {{lang|gd|''bò''}}
| {{lang|gd|''bò''}}
| buwch
| ''buwch''
|-
|-
| {{lang|gv|''cabbyl''}}
| {{lang|gv|''cabbyl''}}
| {{lang|ga|''capall''}}
| {{lang|ga|''capall''}}
| {{lang|gd|''capall''}}
| {{lang|gd|''capall''}}
| ceffyl
| ''ceffyl''
|-
|-
| {{lang|gv|''cashtal''}}
| {{lang|gv|''cashtal''}}
| {{lang|ga|''caisleán, caiseal''}}
| {{lang|ga|''caisleán, caiseal''}}
| {{lang|gd|''caisteal''}}
| {{lang|gd|''caisteal''}}
| castell
| ''castell''
|-
|-
| {{lang|gv|''creg''}}
| {{lang|gv|''creg''}}
| {{lang|ga|''carraig''}}
| {{lang|ga|''carraig''}}
| {{lang|gd|''carraig, creag''}}
| {{lang|gd|''carraig, creag''}}
| carreg
| ''carreg''
|-
|-
| {{lang|gv|''eeast'', ''yeeast''}}
| {{lang|gv|''eeast'', ''yeeast''}}
| {{lang|ga|''iasc''}}
| {{lang|ga|''iasc''}}
| {{lang|gd|''iasg''}}
| {{lang|gd|''iasg''}}
| pysgod
| ''pysgod''
|-
|-
| {{lang|gv|''ellan''}}
| {{lang|gv|''ellan''}}
| {{lang|ga|''oileán''}}
| {{lang|ga|''oileán''}}
| {{lang|gd|''eilean''}}
| {{lang|gd|''eilean''}}
| ynys
| ''ynys''
|-
|-
| {{lang|gv|''gleashtan''}}
| {{lang|gv|''gleashtan''}}
| {{lang|ga|''gluaisteán'', ''carr''}}
| {{lang|ga|''gluaisteán'', ''carr''}}
| {{lang|ga|''càr''}}
| {{lang|ga|''càr''}}
| car
| ''car''
|-
|-
| {{lang|gv|''kayt''}}
| {{lang|gv|''kayt''}}
| {{lang|ga|''cat''}}
| {{lang|ga|''cat''}}
| {{lang|gd|''cat''}}
| {{lang|gd|''cat''}}
| cathod
| ''cathod''
|-
|-
| {{lang|gv|''moddey''}}
| {{lang|gv|''moddey''}}
| {{lang|ga|''madra, madadh''}}
| {{lang|ga|''madra, madadh''}}
| {{lang|gd|''madadh''}}
| {{lang|gd|''madadh''}}
| ci
| ''ci''
|-
|-
| {{lang|gv|''shap''}}
| {{lang|gv|''shap''}}
| {{lang|ga|''siopa''}}
| {{lang|ga|''siopa''}}
| {{lang|gd|''bùth''}}
| {{lang|gd|''bùth''}}
| siop
| ''siop''
|-
|-
| {{lang|gv|''thie''}}
| {{lang|gv|''thie''}}
| {{lang|ga|''tigh, teach''}}
| {{lang|ga|''tigh, teach''}}
| {{lang|gd|''taigh''}}
| {{lang|gd|''taigh''}}
| tŷ
| ''tŷ''
|-
|-
| {{lang|gv|''eean''}}
| {{lang|gv|''eean''}}
| {{lang|ga|''éan''}}
| {{lang|ga|''éan''}}
| {{lang|gd|''eun, ian''}}
| {{lang|gd|''eun, ian''}}
| aderyn
| ''aderyn''
|-
|-
| {{lang|gv|''jees''}}
| {{lang|gv|''jees''}}
| {{lang|ga|''beirt, dís''}}
| {{lang|ga|''beirt, dís''}}
| {{lang|gd|''dithis''}}
| {{lang|gd|''dithis''}}
| dau, dwy; pâr
| ''dau, dwy; pâr''
|-
|-
| {{lang|gv|''oik''}}
| {{lang|gv|''oik''}}
| {{lang|ga|''oifig''}}
| {{lang|ga|''oifig''}}
| {{lang|gd|''oifis''}}
| {{lang|gd|''oifis''}}
| swydd
| ''swydd''
|-
|-
| {{lang|gv|''ushtey''}}
| {{lang|gv|''ushtey''}}
| {{lang|ga|''uisce''}}
| {{lang|ga|''uisce''}}
| {{lang|gd|''uisge''}}
| {{lang|gd|''uisge''}}
| dŵr
| ''dŵr''
|}
|}


Llinell 212: Llinell 212:
| {{lang|ga|''aon (a haon) / amháin''}}
| {{lang|ga|''aon (a haon) / amháin''}}
| {{lang|gd|''aon''}}
| {{lang|gd|''aon''}}
| un
| ''un''
|-
|-
| {{lang|gv|''daa / jees''}}<ref group="n">Mae treiglad ''boggaghys'' yr math cyntaf ar ôl {{lang|gv|''daa''}}. Mae {{lang|gv|''jeig''}} yn treiglo i {{lang|gv|''yeig''}} hefyd.</ref><ref group="n">Dydy {{lang|gv|"daa"}} a {{lang|gv|"jees"}} ddim yn ffurfiau benwyaidd a gwrywaidd fel ''dau'' a ''dwy''. Mae {{lang|gv|"daa"}} i'w weld efo enwau, a mae {{lang|gv|"jees"}} i'w weld ar ei ben ei hun neu efo rhagenwau. Er enghraifft, dywedwyd {{lang|gv|"nane, jees, tree, kiare, queig"}} am rifo, neu {{lang|gv|"honnick mee jees jeu"}} ("welais i ddau ohonyn"); ond {{lang|gv|"ta daa vac oc"}} (''mae ganddynt dau fab'').</ref>
| {{lang|gv|''daa / jees''}}<ref group="n">Mae treiglad ''boggaghys'' yr math cyntaf ar ôl {{lang|gv|''daa''}}. Mae {{lang|gv|''jeig''}} yn treiglo i {{lang|gv|''yeig''}} hefyd.</ref><ref group="n">Dydy {{lang|gv|"daa"}} a {{lang|gv|"jees"}} ddim yn ffurfiau benwyaidd a gwrywaidd fel ''dau'' a ''dwy''. Mae {{lang|gv|"daa"}} i'w weld efo enwau, a mae {{lang|gv|"jees"}} i'w weld ar ei ben ei hun neu efo rhagenwau. Er enghraifft, dywedwyd {{lang|gv|"nane, jees, tree, kiare, queig"}} am rifo, neu {{lang|gv|"honnick mee jees jeu"}} ("welais i ddau ohonyn"); ond {{lang|gv|"ta daa vac oc"}} (''mae ganddynt dau fab'').</ref>
| {{lang|ga|''dó, dhá / beirt / dís''}}
| {{lang|ga|''dó, dhá / beirt / dís''}}
| {{lang|gd|''dà / dithis''}}
| {{lang|gd|''dà / dithis''}}
| dau, dwy
| ''dau, dwy''
|-
|-
| {{lang|gv|''tree''}}<ref group="n">Does dim ffurfiau benywaidd / gwrywaidd.</ref>
| {{lang|gv|''tree''}}<ref group="n">Does dim ffurfiau benywaidd / gwrywaidd.</ref>
| {{lang|ga|''trí''}}
| {{lang|ga|''trí''}}
| {{lang|gd|''trì''}}
| {{lang|gd|''trì''}}
| tri, tair
| ''tri, tair''
|-
|-
| {{lang|gv|''kiare''}}<ref group="n">Does dim ffurfiau benywaidd / gwrywaidd.</ref>
| {{lang|gv|''kiare''}}<ref group="n">Does dim ffurfiau benywaidd / gwrywaidd.</ref>
| {{lang|ga|''ceathair, ceithre''}}
| {{lang|ga|''ceathair, ceithre''}}
| {{lang|gd|''ceithir''}}
| {{lang|gd|''ceithir''}}
| pedwar, pedair
| ''pedwar, pedair''
|-
|-
| {{lang|gv|''queig''}}
| {{lang|gv|''queig''}}
| {{lang|ga|''cúig''}}
| {{lang|ga|''cúig''}}
| {{lang|gd|''còig''}}
| {{lang|gd|''còig''}}
| pump
| ''pump''
|-
|-
| {{lang|gv|''shey''}}
| {{lang|gv|''shey''}}
| {{lang|ga|''sé''}}
| {{lang|ga|''sé''}}
| {{lang|ga|''sia''}}
| {{lang|ga|''sia''}}
| chwech
| ''chwech''
|-
|-
| {{lang|gv|''shiaght''}}
| {{lang|gv|''shiaght''}}
| {{lang|ga|''seacht''}}
| {{lang|ga|''seacht''}}
| {{lang|gd|''seachd''}}
| {{lang|gd|''seachd''}}
| saith
| ''saith''
|-
|-
| {{lang|gv|''hoght''}}
| {{lang|gv|''hoght''}}
| {{lang|ga|''ocht (a hocht)''}}
| {{lang|ga|''ocht (a hocht)''}}
| {{lang|gd|''ochd''}}
| {{lang|gd|''ochd''}}
| wyth
| ''wyth''
|-
|-
| {{lang|gv|''nuy''}}
| {{lang|gv|''nuy''}}
| {{lang|ga|''naoi''}}
| {{lang|ga|''naoi''}}
| {{lang|gd|''naoi''}}
| {{lang|gd|''naoi''}}
| naw
| ''naw''
|-
|-
| {{lang|gv|''jeih''}}
| {{lang|gv|''jeih''}}
| {{lang|ga|''deich''}}
| {{lang|ga|''deich''}}
| {{lang|gd|''deich''}}
| {{lang|gd|''deich''}}
| deg
| ''deg''
|-
|-
| {{lang|gv|''nane jeig'', ''un jeig''}}<ref group="n">Mae'r enw i'w weld rhwng {{lang|gv|''un''}} a {{lang|gv|''jeig''}}, a bydd ganddo fo treiglad ''boggaghys'' yr ail fath. Er enghraifft, {{lang|gv|''un chayt jeig''}} yn lle ''un deg un o gathod'' neu ''unarddeg cathod''.</ref>
| {{lang|gv|''nane jeig'', ''un jeig''}}<ref group="n">Mae'r enw i'w weld rhwng {{lang|gv|''un''}} a {{lang|gv|''jeig''}}, a bydd ganddo fo treiglad ''boggaghys'' yr ail fath. Er enghraifft, {{lang|gv|''un chayt jeig''}} yn lle ''un deg un o gathod'' neu ''unarddeg cathod''.</ref>
| {{lang|ga|''aon déag''}}
| {{lang|ga|''aon déag''}}
| {{lang|gd|''aon deug''}}
| {{lang|gd|''aon deug''}}
| unarddeg, un deg un
| ''unarddeg, un deg un''
|-
|-
| {{lang|gv|''daa yeig''}}<ref group="n">Mae'r enw i'w weld rhwng {{lang|gv|''daa''}} a {{lang|gv|''yeig''}}, a bydd ganddo fo treiglad ''boggaghys'' y math cyntaf. Er enghraifft, {{lang|gv|''daa chayt yeig''}} yn lle ''dwy gath ar ddeg'' neu ''deuddeg cath''.</ref><ref group="n">Does dim ffurf {{lang|gv|*''jees jeig''}}.</ref>
| {{lang|gv|''daa yeig''}}<ref group="n">Mae'r enw i'w weld rhwng {{lang|gv|''daa''}} a {{lang|gv|''yeig''}}, a bydd ganddo fo treiglad ''boggaghys'' y math cyntaf. Er enghraifft, {{lang|gv|''daa chayt yeig''}} yn lle ''dwy gath ar ddeg'' neu ''deuddeg cath''.</ref><ref group="n">Does dim ffurf {{lang|gv|*''jees jeig''}}.</ref>
| {{lang|ga|''dó dhéag''}}
| {{lang|ga|''dó dhéag''}}
| {{lang|gd|''dà dheug''}}
| {{lang|gd|''dà dheug''}}
| deuddeg, un deg dau, un deg dwy
| ''deuddeg, un deg dau, un deg dwy''
|-
|-
| {{lang|gv|''tree as feed''}}<ref group="n">Mae'r enw i'w weld rhwng {{lang|gv|''tree''}} a {{lang|gv|''feed''}}.</ref>
| {{lang|gv|''tree as feed''}}<ref group="n">Mae'r enw i'w weld rhwng {{lang|gv|''tree''}} a {{lang|gv|''feed''}}.</ref>
| {{lang|ga|''fiche trí''}}
| {{lang|ga|''fiche trí''}}
| {{lang|gd|''trì air fhichead''}}
| {{lang|gd|''trì air fhichead''}}
| tri ar hugain, dau ddeg tri
| ''tri ar hugain, dau ddeg tri''
|-
|-
| {{lang|gv|''nane-jeig as feed''}}<ref group="n">Mae'r enw i'w weld rhwng {{lang|gv|''nane''}} a {{lang|gv|''jeig''}}.</ref>
| {{lang|gv|''nane-jeig as feed''}}<ref group="n">Mae'r enw i'w weld rhwng {{lang|gv|''nane''}} a {{lang|gv|''jeig''}}.</ref>
| {{lang|ga|'' triocha haon''}}
| {{lang|ga|'' triocha haon''}}
| {{lang|gd|''aon dheug air fhichead''}}
| {{lang|gd|''aon dheug air fhichead''}}
| unarddeg ar hugain, tri deg un
| ''unarddeg ar hugain, tri deg un''
|-
|-
| {{lang|gv|''tree as daeed''}}<ref group="n">Mae'r enw i'w weld rhwng {{lang|gv|''tree''}} a {{lang|gv|''daeed''}}.</ref>
| {{lang|gv|''tree as daeed''}}<ref group="n">Mae'r enw i'w weld rhwng {{lang|gv|''tree''}} a {{lang|gv|''daeed''}}.</ref>
| {{lang|ga|''daichead trí''}}
| {{lang|ga|''daichead trí''}}
| {{lang|gd|''dà fhichead is a trì''}}
| {{lang|gd|''dà fhichead is a trì''}}
| degain a thri, pedwar deg tri
| ''degain a thri, pedwar deg tri''
|-
|-
| {{lang|gv|''tree feed as tree''}}<ref group="n">Mae'r enw i'w weld rhwng {{lang|gv|''feed''}} a {{lang|gv|''tree''}}.</ref>
| {{lang|gv|''tree feed as tree''}}<ref group="n">Mae'r enw i'w weld rhwng {{lang|gv|''feed''}} a {{lang|gv|''tree''}}.</ref>
| {{lang|ga|''seasca trí''}}
| {{lang|ga|''seasca trí''}}
| {{lang|gd|''trì fhichead is a trì''}}
| {{lang|gd|''trì fhichead is a trì''}}
| trigain a thri, chwe deg tri
| ''trigain a thri, chwe deg tri''
|-
|-
| {{lang|gv|''kiare feed as tree''}}<ref group="n">Mae'r enw i'w weld rhwng {{lang|gv|''feed''}} a {{lang|gv|''tree''}}.</ref>
| {{lang|gv|''kiare feed as tree''}}<ref group="n">Mae'r enw i'w weld rhwng {{lang|gv|''feed''}} a {{lang|gv|''tree''}}.</ref>
| {{lang|ga|''ochtó trí''}}
| {{lang|ga|''ochtó trí''}}
| {{lang|gd|''ceithir fhichead is a trì''}}
| {{lang|gd|''ceithir fhichead is a trì''}}
| pedwar ugain a thri, wyth deg tri
| ''pedwar ugain a thri, wyth deg tri''
|-
|-
| {{lang|gv|''keead as daa-yeig as feed''}}<ref group="n">Mae'r enw i'w weld rhwng {{lang|gv|''keead''}} a {{lang|gv|''as''}}.</ref>
| {{lang|gv|''keead as daa-yeig as feed''}}<ref group="n">Mae'r enw i'w weld rhwng {{lang|gv|''keead''}} a {{lang|gv|''as''}}.</ref>
| {{lang|ga|''céad triocha dó''}}
| {{lang|ga|''céad triocha dó''}}
| {{lang|gd|''ceud dà dheug air fhichead''}}
| {{lang|gd|''ceud dà dheug air fhichead''}}
| cant a deuddeg ar hugain, cant tri deg dau
| ''cant a deuddeg ar hugain, cant tri deg dau''
|}
|}


Fersiwn yn ôl 17:40, 23 Ionawr 2019

Manaweg
yn Ghaelg, yn Ghailck
Siaredir yn Ynys Manaw
Cyfanswm siaradwyr Bu farw yn iaith gyntaf ers 1974; fe'i hadfywiwyd gyda rhyw gant o siaradwyr,[1][2] gan gynnwys nifer fechan o blant sydd bellach yn siaradwyr brodorol,[3]
a 1,823 o bobl (2.2%) yn dweud bod rhyw ddealltwriaeth o'r iaith ganddynt hwy[4] (2011)
Teulu ieithyddol Indo-Ewropeaidd
Statws swyddogol
Iaith swyddogol yn Baner Ynys Manaw Ynys Manaw
Rheoleiddir gan Coonseil ny Gaelgey (Cyngor y Fanaweg)
Codau ieithoedd
ISO 639-1 gv
ISO 639-2 glv
ISO 639-3 glv
Wylfa Ieithoedd –

Iaith Geltaidd gynhenid Ynys Manaw yw Manaweg (Manaweg: Gaelg/Gailick). Mae'n perthyn yn agos i ieithoedd Celtaidd Iwerddon a'r Alban - Gwyddeleg a Gaeleg - fel rhan o'r is-deulu ieithyddol Celteg Q neu Goideleg (sydd gyda'r Frythoneg yn rhan o deulu mwy, sef Celteg Ynysig.

Hanes

Credir i'r iaith Fanaweg gael ei chyflwyno i'r ynys gan ymsefydlwyr o Iwerddon yn y 4g neu'r 5ed O.C. Ymsefydlai llwythi eraill o Iwerddon mewn rhannau gorllewinol o Gymru a'r Alban yn yr un cyfnod. Mae milewniwm gyntaf ei bodolaeth yn dywyll. Does dim llenyddiaeth o'r cyfnod wedi goroesi a rhaid dibynnu ar dystiolaeth enwau lleoedd a phersonol am ein gwybodaeth. Dim ond yn y 18g a'r 19eg y daw'r dystiolaeth ysgrifenedig gyntaf i'r golwg (ac eithrio ambell arysgrifiad a chofnod byr) ar ffurf cyfieithiadau crefyddol, geiriaduron a gramdegau, yn ogystal â cherddi llafar a baledi â'i gwreiddiau yn yr 16g efallai.

Daeth yr iaith i ben fel iaith gymunedol naturiol yn hanner cyntaf yr ugeinfed ganrif. Bu farw siaradwr cynhenid olaf y Fanaweg, Ned Maddrell, yn 1974, ond mae'r iaith wedi profi ychydig o adfywiad yn ddiweddar. Fe'i siaredir gan rai cannoedd o Fanawiaid - rhai sydd wedi dysgu'r iaith o ddiddordeb, a rhai o'u plant yn ogystal. Agorwyd yr ysgol Fanaweg gyntaf, y Bunscoill Ghaelgagh, yn 2001. Yn ôl cyfrifiad 2011 mae 1,823 yn gallu ei siarad, ei darllen a'i hysgrifennu.

Treigladau

Mae arwyddion dwyieithog i'w gweld mewn llawer o lefydd, er enghraifft, Douglas. Sylwch fod enw Manaweg y dre, Doolish, wedi treiglo i Ghoolish.

Fel pob iaith Celtaidd, ceir treigladau.[5] Mae ganddi ddau dreiglad: boggaghys (math o dreiglad meddal) a stronnaghys (math o dreiglad trwynol). Mae dau fath o boggaghys i'w gweld mewn sefyllfoedd gwahanol. Dydyn nhw ddim yn gweithio fel treigladau'r Gymraeg.

Dyma dreigladau Manaweg:

Treigladau Manaweg[6]
Llythyren wreiddiol Boggaghys Stronnaghys
Math cyntaf Ail fath
p /p/ ph /f/ ph /f/ b /b/
t, th /t/ h /h/ t, th /t/ d /d/
çh /tʃ/ h /h/ çh /tʃ/ j /dʒ/
c, k keyl /kʲ/ ch /ç/ ch /ç/ g /gʲ/
c, k lheean /k/ ch /x/ ch /x/ g /g/
b /b/ v /v/, /w/ v /v/, /w/ m /m/
bw /bw/ w /w/ w /w/ mw /mw/
d, dh /d/ gh /ɣ/ d /d/ n/n/
j /dʒ/ y /j/ j /dʒ/ n'y /nj/
g keyl /gʲ/ y, gh /j/ y, gh /j/ ng /ŋʲ/
g lheean /g/ gh /ɣ/ gh /ɣ/ ng /ŋ/
f /f/ (dim) (dim) v /v/
s /s/ h /h/ t/t/ s /s/
str /st/ tr /t/ tr /t/ str /st/
sl /sl/ l /l/ cl /kl/ sl /sl/
sn /sl/ n, sn /n/, /sn/ n, sn /n/, /sn/ sn /sn/
sh /ʃ/ h /h/ ç /tʃ/ sh /ʃ/
m /m/ v /v/, /w/ v /v/, /w/ m /m/
mw /mw/ w /w/ w /w/ mw /mw/
qu /kw/ wh /ʍ/ wh /ʍ/ qu /kw/

Geirfa

Ymadroddau a geiriau

Manaweg Ymadrodd agosaf
Gwyddeleg
 Ymadrodd agosaf
Gaeleg yr Alban
 Ymadrodd agosaf
Cymraeg
Moghrey mie Maidin mhaith Madainn mhath Bore da
Fastyr mie Tráthnóna maith Feasgar math Prynhawn da
Slane lhiat, Slane lhiu Slán leat, Slán libh Slàn leat, Slàn leibh Hwyl [iti, ichi]
Gura mie ayd, Gura mie eu Go raibh maith agat, Go raibh maith agaibh Tapadh leat, Tapadh leibh Diolch [iti, ichi]
baatey bád bàta cwch
barroose bus bus bws
blaa bláth blàth blodyn
booa bó bò buwch
cabbyl capall capall ceffyl
cashtal caisleán, caiseal caisteal castell
creg carraig carraig, creag carreg
eeast, yeeast iasc iasg pysgod
ellan oileán eilean ynys
gleashtan gluaisteán, carr càr car
kayt cat cat cathod
moddey madra, madadh madadh ci
shap siopa bùth siop
thie tigh, teach taigh tŷ
eean éan eun, ian aderyn
jees beirt, dís dithis dau, dwy; pâr
oik oifig oifis swydd
ushtey uisce uisge dŵr

Rhifau

Manaweg Ymadrodd agosaf
Gwyddeleg
 Ymadrodd agosaf
Gaeleg yr Alban
 Ymadrodd agosaf
Cymraeg
(unnane)
un / nane [n 1][n 2] 		aon (a haon) / amháin aon un
daa / jees[n 3][n 4] dó, dhá / beirt / dís dà / dithis dau, dwy
tree[n 5] trí trì tri, tair
kiare[n 6] ceathair, ceithre ceithir pedwar, pedair
queig cúig còig pump
shey sé sia chwech
shiaght seacht seachd saith
hoght ocht (a hocht) ochd wyth
nuy naoi naoi naw
jeih deich deich deg
nane jeig, un jeig[n 7] aon déag aon deug unarddeg, un deg un
daa yeig[n 8][n 9] dó dhéag dà dheug deuddeg, un deg dau, un deg dwy
tree as feed[n 10] fiche trí trì air fhichead tri ar hugain, dau ddeg tri
nane-jeig as feed[n 11] triocha haon aon dheug air fhichead unarddeg ar hugain, tri deg un
tree as daeed[n 12] daichead trí dà fhichead is a trì degain a thri, pedwar deg tri
tree feed as tree[n 13] seasca trí trì fhichead is a trì trigain a thri, chwe deg tri
kiare feed as tree[n 14] ochtó trí ceithir fhichead is a trì pedwar ugain a thri, wyth deg tri
keead as daa-yeig as feed[n 15] céad triocha dó ceud dà dheug air fhichead cant a deuddeg ar hugain, cant tri deg dau

Nodau am rifau

  1. ↑ Unnane sydd y ffurf lawn. Fel arfer, mae un i'w weld efo enwau, a mae un i'w weld ar ei ben ei hun neu efo rhagenwau.
  2. ↑ Mae treiglad boggaghys yr ail fath ar ôl un.
  3. ↑ Mae treiglad boggaghys yr math cyntaf ar ôl daa. Mae jeig yn treiglo i yeig hefyd.
  4. ↑ Dydy "daa" a "jees" ddim yn ffurfiau benwyaidd a gwrywaidd fel dau a dwy. Mae "daa" i'w weld efo enwau, a mae "jees" i'w weld ar ei ben ei hun neu efo rhagenwau. Er enghraifft, dywedwyd "nane, jees, tree, kiare, queig" am rifo, neu "honnick mee jees jeu" ("welais i ddau ohonyn"); ond "ta daa vac oc" (mae ganddynt dau fab).
  5. ↑ Does dim ffurfiau benywaidd / gwrywaidd.
  6. ↑ Does dim ffurfiau benywaidd / gwrywaidd.
  7. ↑ Mae'r enw i'w weld rhwng un a jeig, a bydd ganddo fo treiglad boggaghys yr ail fath. Er enghraifft, un chayt jeig yn lle un deg un o gathod neu unarddeg cathod.
  8. ↑ Mae'r enw i'w weld rhwng daa a yeig, a bydd ganddo fo treiglad boggaghys y math cyntaf. Er enghraifft, daa chayt yeig yn lle dwy gath ar ddeg neu deuddeg cath.
  9. ↑ Does dim ffurf *jees jeig.
  10. ↑ Mae'r enw i'w weld rhwng tree a feed.
  11. ↑ Mae'r enw i'w weld rhwng nane a jeig.
  12. ↑ Mae'r enw i'w weld rhwng tree a daeed.
  13. ↑ Mae'r enw i'w weld rhwng feed a tree.
  14. ↑ Mae'r enw i'w weld rhwng feed a tree.
  15. ↑ Mae'r enw i'w weld rhwng keead a as.

Mae ffurfiau lluosog i'w weld ar ôl llawer o rifau.

  • Does dim ffurf lluosog ar ôl un neu daa
  • Does dim ffurf lluosog ar ôl lluosrifau o 20+ (yn cynnwys 100, 1000 ac ati)
  • Fel arfer, does dim ffurf lluosog ar ôl mesurau: e.e. arian ac amser.

Arddodiaid

Fel yn y Gymraeg, gellir rhedeg arddodiaid Manaweg yn ôl y person. Mae ganddynt ansoddeiriau meddianol hefyd. Dyma ffurfiau "ec" (~ "gan"), a'r ansoddeiriau meddianol yn italaidd:

Ffurfiau ec
  Unigol Lluosog
Person cyntaf aym
ayms 		ain
ainyn
Ail berson ayd
ayds 		eu
euish
Trydedd person Gwrywaidd echey
echeysyn 		oc
ocsyn
Benywaidd eck
ecksh 		oc
ocsyn

Cyfeiriadau

  1. ↑ Anyone here speak Jersey?
  2. ↑ Fockle ny ghaa: schoolchildren take charge
  3. ↑ Documentation for ISO 639 identifier: glv
  4. ↑ Isle of Man Census Report 2011. Adalwyd 21 Ionawr 2013.
  5. ↑ Broderick 1984–86, 1:7–21; 1993, 236–39; Thomson 1992, 132–35
  6. ↑ Brian Stowell (1998). Y Coorse Mooar, 2

Llyfryddiaeth

  • G. Broderick, A Handbook of Late Spoken Manx. 3 cyfrol. (Llundain, 1984-86)

Cysylltiadau allanol

Wikipedia
Wikipedia
Argraffiad Manaweg Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd

Gweler hefyd

v · t · e Ieithoedd Celtaidd/Celteg
Brythoneg - (Celteg P)Goedeleg - (Celteg Q)
Cernyweg ·Cymraeg ·Llydaweg |Gaeleg ·Gwyddeleg ·Manaweg
Gwelwch hefyd: Ieithyddiaeth · Y Celtiaid · Gwledydd Celtaidd
Chwiliwch am Manaweg
yn Wiciadur.
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Manaweg&oldid=7312855"