Gweriniaeth Iwerddon: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Stefanik (sgwrs | cyfraniadau) |
Gwybodlen WD |
||
Llinell 1: | Llinell 1: | ||
{{Gwybodlen lle | suppressfields= gwlad image1 sir | enw_brodorol = '''<big>Éire</big><br />''Ireland''''' | arwyddair = | map lleoliad = [[File:LocationIreland.svg|270px]] | banergwlad = [[File:Flag of Ireland.svg|170px]] }} |
|||
{{Gwybodlen Gwlad| |
|||
enw_brodorol = ''Éire''<br />''Ireland'' | |
|||
enw_confensiynol_hir = Iwerddon | |
|||
delwedd_baner = Flag of Ireland.svg | |
|||
enw_cyffredin = Iwerddon | |
|||
delwedd_arfbais = Arfbais-wyddelig.png | |
|||
math_symbol = Arfbais | |
|||
arwyddair_cenedlaethol = Dim | |
|||
anthem_genedlaethol = [[Amhrán na bhFiann]] <br /> ("Cân y Milwr")| |
|||
delwedd_map = LocationIreland.png | |
|||
prifddinas = [[Dulyn]] | |
|||
dinas_fwyaf = [[Dulyn]] | |
|||
math_o_lywodraeth = [[Gweriniaeth]] | |
|||
ieithoedd_swyddogol = [[Gwyddeleg]] a [[Saesneg]] | |
|||
teitlau_arweinwyr = • [[Arlywydd Iwerddon|Arlywydd]]<br /> • [[Taoiseach]] | |
|||
enwau_arweinwyr = [[Michael D. Higgins]]<br />[[Enda Kenny]]| |
|||
digwyddiad_sefydlu'r_wladwriaeth = [[Annibyniaeth]]| |
|||
digwyddiadau_gwladwriaethol = • Datganwyd<br /> • Cydnabuwyd| |
|||
dyddiad_y_digwyddiad = o'r [[Y Deyrnas Unedig|Deyrnas Unedig]]<br />[[21 Ionawr]] [[1919]]<br />[[6 Rhagfyr]] [[1922]]| |
|||
dyddiad_ymaelodi â'r_UE = [[1 Ionawr]] [[1973]] | |
|||
maint_arwynebedd = 1 E10 | |
|||
arwynebedd = 70,273 | |
|||
safle_arwynebedd = 120fed | |
|||
canran_dŵr = 2.0 | |
|||
blwyddyn_amcangyfrif_poblogaeth = 2006 | |
|||
amcangyfrif_poblogaeth = 4,239,848 | |
|||
blwyddyn_cyfrifiad_poblogaeth = 2006 | |
|||
cyfrifiad_poblogaeth = 4,234,925 | |
|||
safle_amcangyfrif_poblogaeth = 121af | |
|||
dwysedd_poblogaeth = 60.3 | |
|||
safle_dwysedd_poblogaeth = 139fed | |
|||
blwyddyn_CMC_PGP = 2005 | |
|||
CMC_PGP = $167.9 biliwn | |
|||
safle_CMC_PGP = 49fed | |
|||
CMC_PGP_y_pen = $34,100 | |
|||
safle_CMC_PGP_y_pen = 139fed | |
|||
blwyddyn_IDD = 2003 | |
|||
IDD = 0.946 | |
|||
safle_IDD = 8fed | |
|||
categori_IDD ={{IDD uchel}} | |
|||
arian = [[Euro]] (€) | |
|||
côd_arian_cyfred = EUR | |
|||
cylchfa_amser = GMT | |
|||
atred_utc = 0 | |
|||
atred_utc_haf = +1 | |
|||
cylchfa_amser_haf = IST | |
|||
côd_ISO = [[.ie]] | |
|||
côd_ffôn = 353 | |
|||
}} |
|||
[[Delwedd:Lleoliad-gweriniaeth-iwerddon.png|bawd|Lleoliad Gweriniaeth Iwerddon yn Ewrop]] |
|||
Gweriniaeth ar ynys [[Iwerddon]] yw '''Gweriniaeth Iwerddon''' ([[Gwyddeleg]]: ''Poblacht na hÉireann'', [[Saesneg]]: ''Republic of Ireland''; yn swyddogol ''Éire'' neu ''Ireland''). [[Dulyn]] yw [[prifddinas]] y weriniaeth. Mae'n cynnwys 26 o 32 sir Iwerddon. |
Gweriniaeth ar ynys [[Iwerddon]] yw '''Gweriniaeth Iwerddon''' ([[Gwyddeleg]]: ''Poblacht na hÉireann'', [[Saesneg]]: ''Republic of Ireland''; yn swyddogol ''Éire'' neu ''Ireland''). [[Dulyn]] yw [[prifddinas]] y weriniaeth. Mae'n cynnwys 26 o 32 sir Iwerddon. |
Fersiwn yn ôl 07:31, 6 Rhagfyr 2018
Éire Ireland | |
Arwyddair | Jump into Ireland |
---|---|
Math | gwladwriaeth sofran, ynys-genedl, gwlad, gwlad OECD |
Enwyd ar ôl | Iwerddon |
Prifddinas | Dulyn |
Poblogaeth | 5,123,536 |
Sefydlwyd | |
Anthem | Amhrán na bhFiann |
Pennaeth llywodraeth | Leo Varadkar |
Cylchfa amser | UTC±00:00 |
Iaith/Ieithoedd swyddogol | Gwyddeleg, Saesneg |
Daearyddiaeth | |
Rhan o'r canlynol | yr Undeb Ewropeaidd, Ardal Economeg Ewropeaidd |
Arwynebedd | 69,797 km² |
Yn ffinio gyda | y Deyrnas Unedig, Gogledd Iwerddon |
Cyfesurynnau | 53°N 8°W |
Gwleidyddiaeth | |
Corff gweithredol | Llywodraeth yr Iwerddon |
Corff deddfwriaethol | Oireachtas |
Swydd pennaeth y wladwriaeth | Arlywydd Iwerddon |
Pennaeth y wladwriaeth | Michael D. Higgins |
Swydd pennaeth y Llywodraeth | Taoiseach |
Pennaeth y Llywodraeth | Leo Varadkar |
Ariannol | |
Cyfanswm CMC (GDP) | $504,183 million, $529,245 million |
Arian | Ewro |
Cyfartaledd plant | 1.96 |
Mynegai Datblygiad Dynol | 0.945 |
Gweriniaeth ar ynys Iwerddon yw Gweriniaeth Iwerddon (Gwyddeleg: Poblacht na hÉireann, Saesneg: Republic of Ireland; yn swyddogol Éire neu Ireland). Dulyn yw prifddinas y weriniaeth. Mae'n cynnwys 26 o 32 sir Iwerddon.
Gelwir pennaeth y wladwriaeth yn 'Uachtarán' neu Arlywydd, ond y 'Taoiseach' ydyw pennaeth y llywodraeth neu'r Prif Weinidog. Nid yw'r wladwriaeth Wyddeleg yn defnyddio'r enw 'Gweriniaeth Iwerddon' i ddisgrifiio ei hunan o gwbl, mewn cytundebau rhyngwladwol a chyfansoddiadol Iwerddon (Éire, Ireland) yw'r enw a ddefnyddir.
Daearyddiaeth
- Prif: Daearyddiaeth Iwerddon
Yn fras, gellir disgrifio nodweddion daearyddol Iwerdon fel gwastadeddau eang yng nghanol yr ynys, gyda mynyddoedd gerllaw'r arfordir yn amgylchynu'r gwastadedd hwn. Y mynydd uchaf yw Carrauntoohil (Gwyddeleg: Corrán Tuathail), sy'n 1,041 medr (3,414 troedfedd) o uchder. Ceir nifer sylweddol o ynysoedd o amgylch yr arfordir, yn enwedig oddi ar yr arfordir gorllewinol.
Yr afon fwyaf ar yr ynys yw Afon Shannon, sy'n 259 km (161 millir) o hyd, gydag aber sy'n 113 km (70 milltir) arall o hyd. Mae'n llifo i Fôr Iwerydd ychydig i'r de o ddinas Limerick. Ceir hefyd nifer o lynnoedd sylweddol o faint.
Hanes
Mae'n anodd penderfynu pryd yn union y sefydlwyd 'Gweriniaeth Iwerddon'. Yn 1921 llofnodwyd Cytundeb rhwng cynrychiolwyr y Weriniaeth Wyddelig (Gwyddeleg: Saorstát Éireann) a chynrychiolwyr Teyrnas Unedig Prydain Fawr ac Iwerddon yn sefydlu Gwladwriaeth Rydd Iwerddon (Saesneg: Irish Free State), roedd yr enw Saesneg, Irish Freestate, yn gyfieithiad llythrennol o enw Gwyddeleg y Weriniaeth Wyddelig, ond o dan y cytundeb hwn, roedd y wladwriaeth newydd yn rhan o'r Ymerodraeth Brydeinig ac roedd Brenin Teyrnas Unedig Prydain Fawr ac Iwerddon i barhau fel brenin Iwerddon. Arweinodd hyn at ryfel cartref a gollwyd gan y gweriniaethwyr a sefydlwyd gwladwriaeth Wyddelig gyda Brenin Prydain Fawr ac Iwerddon yn frenin arni.
Cyfansoddiad 1937
Yn 1937 cynhaliwyd refferendwm i sefydlu cyfansoddiad newydd i Iwerddon, y cyfansoddiad sydd mewn grym o hyd. Nid oedd unrhwy son yn y cyfansoddiad hwn am na brenin na chynrychiolydd Brenhinol yn Iwerddon, er ni fu i'r cyfansoddiad ddweud bod Iwerddon bellach yn wladwriaeth nac yn hollol annibynnol. I bob pwrpas roedd y cysylltiad rhwng y Deyrnas Unedig a'r Wladwriaeth Rydd ar ben. O dan y cyfansoddiad hwn Iwerddon (Éire, Ireland) oedd enw'r wlad, nid y Weriniaeth Rydd, a dyma'r sefyllfa gyfreithiol hyd heddiw.
Deddf Gweriniaeth Iwerddon
Yn 1949 pasiwyd Deddf gan Senedd Iwerddon o'r enw 'Deddf Gweriniaeth Iwerddon' a ddatganodd yn glir bod Iwerddon yn Weriniaeth. Ni newidiodd y Ddeddf hon gyfansoddiad 1937 ac mewn gwirionedd nid oedd ynddi ond datganiad clir a diamwys o'r sefyllfa fel y roedd mewn gwirionedd.
Y Werinaeth Wyddelig a Gweriniaeth Iwerddon
Nid yw'r ddau derm hyn yn gyfystyr â'i gilydd. Defyddir yr enw 'y Weriniaeth Wyddelig' (Saesneg: The Irish Republic) i gyfeirio at y wladwriaeth chwildroadol a sefydlwyd yn 1916 gyda gwrthryfel y Pasg yn Nulyn a mannau eraill yn Iwerddon. Dyma'r wladwriaeth a anfonodd gynrychiolwyr i negodi gyda chynrychiolwyr Prydain Fawr ac Iwerddon yn 1921. Gwrthododd nifer helaeth o'r boblogaeth a'r Dáil (Senedd Iwerddon) dderbyn bod y wladwriaeth hon wedi dod i ben pan sefydlwyd y 'Wladwriaeth Rydd' ac mae rhai'n mynnu bod y wladwriaeth hon yn parhau i fodoli'n de juré (yn ôl y gyfraith o hyd). Dyma'r wladwriaeth a roddodd Byddin Weriniaethol Iwerddon ei theyrngarwch iddi tan yn ddiweddar iawn, ac mae rhai carfanau 'milwriaethus' yn honni bod y wladwriaeth hon yn bodoli o hyd, er yn guddiedig, a bod pob gwladwriaeth arall (Éire/Ireland a Gogledd Iwerddon) yn anghyfreithlon.
Defnyddir yr enw 'Gweriniaeth Iwerddon' (Saesneg: The Republic of Ireland) ar lafar gwlad i gyfeirio at Éire/Iwerddon wedi pasio Deddf Gweriniaeth Iwerddon.
Siroedd
- Prif: Siroedd Iwerddon
Yn draddodiadol, rhennir ynys Iwerddon yn 32 o siroedd. O'r rhain, mae 26 yng Ngweriniaeth Iwerddon, a chwech yng Ngogledd Iwerddon.
Map o'r siroedd
Sylwer nad yw'r siroedd hyn yn cyfateb ym mhob achos i'r unedau gweinyddol presennol.
Gweriniaeth Iwerddon
|
Gogledd Iwerddon
|
Rhestr yn nhrefn yr wyddor
Nodyn: * - Mae'r hen Swydd Ddulyn yn awr yn dair swydd newydd: (i) Contae Átha Cliath Theas / County of South Dublin; (ii) Contae Fine Gall / County of Fingal; (iii) Contae Dún Laoghaire–Ráth an Dúin / County of Dún Laoghaire-Rathdown.
Iaith a diwylliant
Economi
|