Cymraeg Canol: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Daffy (sgwrs | cyfraniadau) |
tacluso |
||
Llinell 1: | Llinell 1: | ||
Mae '''Cymraeg Canol''' yn enw cyfnod yn hanes yr [[Cymraeg|iaith Gymraeg]] a estynnodd o'r [[12fed ganrif|12fed]] i'r [[14fed]] ganrif. |
Mae '''Cymraeg Canol''' yn enw cyfnod yn hanes yr [[Cymraeg|iaith Gymraeg]] a estynnodd o'r [[12fed ganrif|12fed]] i'r [[14fed]] ganrif. Mae llawer o [[Llawysgrifau Cymraeg|lawysgrifau]] ar gael o'r amser hwnnw, yn cynnwys [[Llyfr Coch Hergest]], [[Llyfr Gwyn Rhydderch]] a thestunau o [[Cyfraith Hywel Dda|Gyfraith]] [[Hywel Dda]]. |
||
Nid llên |
Nid llên dradoddiadol yn unig a ysgrifennwyd yng nghyfnod Cymraeg Canol — mae yn y llawysgrifau lawer o gyfieithiadau o ieithoedd eraill fel y [[Ffrangeg]] a'r [[Lladin]]. |
||
Gellir gwahaniaethu rhwng Cymraeg Canol Cynnar a Chymraeg Canol Diweddar. Mae testunau hynaf, e. e. |
Gellir gwahaniaethu rhwng Cymraeg Canol Cynnar a Chymraeg Canol Diweddar. Mae'r testunau hynaf, e. e. rhai [[y Cynfeirdd]], yn perthyn i gyfnod [[Hen Gymraeg]], ond wedi cael nodweddion yr iaith ddiweddaraf yn ystod eu trosglwyddo, ac felly mae rhaid gwahaniaethu rhwng y ddwy elfen. |
||
Yn Gymraeg Canol |
Yn Gymraeg Canol yr ysgrifenwyd [[Pedair Cainc y Mabinogi]] a chwedlau eraill sy'n ymwneud â'r [[Brenin Arthur]] a'i gylch, sef [[Y Tair Rhamant]] a [[Culhwch ac Olwen]], ynghyd â chwedlau brodorol fel [[Breuddwyd Macsen]] a [[Cyfranc Lludd a Llefys]]. |
||
== Orgraff == |
== Orgraff == |
||
Doedd dim orgraff safonol yng nghyfnod Cymraeg Canol fel yn yr iaith gyfoes. |
Doedd dim orgraff safonol yng nghyfnod Cymraeg Canol fel yn yr iaith gyfoes. Dyma rai nodweddion amgen orgaff Cymraeg Canol nad ydynt yn bresennol yn yr iaith heddiw: |
||
* Defnyddir '''k''' a '''c''' ill dau am y son [k] (dim ond '''c''' sydd yn Gymraeg Cyfoes) |
* Defnyddir '''k''' a '''c''' ill dau am y son [k] (dim ond '''c''' sydd yn Gymraeg Cyfoes). |
||
* Ni nodir y [[treiglad meddal]] a newidiadau cytseiniad rhwng llafariaid sydd wedi darfod yn y [[Brythoneg|Frythoneg]] (gw. [[Trawsnewidiad y Frythoneg i'r Gymraeg|yr erthygl yma]]) |
* Ni nodir y [[treiglad meddal]] a newidiadau cytseiniad rhwng llafariaid sydd wedi darfod yn y [[Brythoneg|Frythoneg]] (gw. [[Trawsnewidiad y Frythoneg i'r Gymraeg|yr erthygl yma]]) |
||
* Does dim modd safonol nodi'r [[treiglad trwynol]]: gellir gweld sillafiadau fel ''yg gwlad'', ''y ngwlad'' a. |
* Does dim modd safonol i nodi'r [[treiglad trwynol]]: gellir gweld sillafiadau fel ''yg gwlad'', ''y ngwlad'' a.y.y.b. |
||
* Gall y llythyren '''u''' olygu '''f''' heddiw, yn arbennig rhwng llafariaid, felly ''ystauell'', ''niuer''. Defnyddiwyd y llythyren '''f''' am y '''ff''' heddiw. |
* Gall y llythyren '''u''' olygu '''f''' heddiw, yn arbennig rhwng llafariaid, felly ''ystauell'', ''niuer''. Defnyddiwyd y llythyren '''f''' am y '''ff''' heddiw. |
||
Llinell 20: | Llinell 20: | ||
=== Seineg a seinyddiaeth === |
=== Seineg a seinyddiaeth === |
||
Gellir derbyn bod seiniau Cymraeg Canol yn debyg i seiniau Cymraeg Modern. Yr unig eithriad ydy'r sain a ysgrifennir fel '''u''': [ü] sain fel a geir yn yr [[Almaeneg]] neu'r [[Ffrangeg]] oedd hynny, nid sain [ɨ], [i] y tafodieithoedd cyfoes. |
|||
Yn rhai |
Yn rhai testunau Cymraeg Canol y gwelir nodweddion tafodieithol sy'n debyg i'r rheini a geir heddiw: e. e. gall y sain [j] gael ei golli rhwng cytsain a llafariad, fel yn llawer o dafodieithoedd y De. Gall [x] ('''ch''') gael ei newid i [h] hefyd. |
||
=== Morffoleg === |
=== Morffoleg === |
||
Mae Cymraeg Canol yn nes i'r hen ieithoedd Celtaidd eraill, e. e. [[Hen Wyddeleg]], yn |
Mae Cymraeg Canol yn nes i'r hen ieithoedd Celtaidd eraill, e. e. [[Hen Wyddeleg]], yn ei morffoleg. Er enghraifft, ceir y terfyniadau '''-wŷs, -ws, -es, -as''' , ar gyfer y trydydd person unigol amser gorffennol mewn Cymraeg Canol yn ogystal â'r ffurf –'''odd'''. Ceir hefyd ffurf 3 un gorffennol ''kigleu'' o'r ferf ''clywed'', sydd yn hynafol iawn ac yn cyfateb i'r Hen Wyddeleg -''cúala'' o'r ferf ''ro-cluinethar'', 'clywodd'. |
||
Ceir yn Gymraeg Canol mwy o ffurfiau lluosog |
Ceir yn Gymraeg Canol mwy o ffurfiau lluosog i'r ansoddeiriau nac yn yr iaith gyfoes, e. e. ''cochion''. |
||
Roedd terfyniad lluosog |
Roedd terfyniad lluosog enwol ''-awr'' yn gyffredin iawn yn Gymraeg Canol, ond cafodd ei ddisodli gan y terfyniad ''-au''. |
||
=== Cystrawen === |
=== Cystrawen === |
||
Fel yn y Gymraeg |
Fel yn y Gymraeg gyfoes ysgrifenedig, yn Gymraeg Canol nid y drefn "berf-goddrych-gwrthrych" (''Gwelodd y brenhin gastell'') a gafodd yn unig, ond y drefn afreolaidd a'r drefn gymysg hefyd (''Y brenhin a welodd gastell''). Awgrymai'r drefn gymysg bwyslais ar y goddrych. Y gwahân rwhng y ddwy oedd hynny: daeth yr elfen negyddol ''ny'' o flaen y goddrych yn y drefn gymysg (felly, buasai ''Ny urenhin a welodd gastell'' yn golygu 'Nid y brenin a welodd y castell') ond o flaen y ferf yn y drefn afreolaidd (felly, ''Brenhin ny welodd gastell'' = ''Welodd y brenin ddim castell''). |
||
== Llyfryddiaeth == |
== Llyfryddiaeth == |
||
=== Gramadegau=== |
=== Gramadegau=== |
||
D. Simon Evans ''Gramadeg Cymraeg Canol'' (yn [[Saesneg]]: ''A Grammar of Middle Welsh'') |
D. Simon Evans ''Gramadeg Cymraeg Canol'' (yn [[Saesneg]]: ''A Grammar of Middle Welsh'') |
||
[[Categori:Iaith]] |
|||
[[Categori:Cymraeg]] |
|||
{{stwbyn}} |
{{stwbyn}} |
||
Fersiwn yn ôl 16:25, 19 Medi 2006
Mae Cymraeg Canol yn enw cyfnod yn hanes yr iaith Gymraeg a estynnodd o'r 12fed i'r 14fed ganrif. Mae llawer o lawysgrifau ar gael o'r amser hwnnw, yn cynnwys Llyfr Coch Hergest, Llyfr Gwyn Rhydderch a thestunau o Gyfraith Hywel Dda.
Nid llên dradoddiadol yn unig a ysgrifennwyd yng nghyfnod Cymraeg Canol — mae yn y llawysgrifau lawer o gyfieithiadau o ieithoedd eraill fel y Ffrangeg a'r Lladin.
Gellir gwahaniaethu rhwng Cymraeg Canol Cynnar a Chymraeg Canol Diweddar. Mae'r testunau hynaf, e. e. rhai y Cynfeirdd, yn perthyn i gyfnod Hen Gymraeg, ond wedi cael nodweddion yr iaith ddiweddaraf yn ystod eu trosglwyddo, ac felly mae rhaid gwahaniaethu rhwng y ddwy elfen.
Yn Gymraeg Canol yr ysgrifenwyd Pedair Cainc y Mabinogi a chwedlau eraill sy'n ymwneud â'r Brenin Arthur a'i gylch, sef Y Tair Rhamant a Culhwch ac Olwen, ynghyd â chwedlau brodorol fel Breuddwyd Macsen a Cyfranc Lludd a Llefys.
Orgraff
Doedd dim orgraff safonol yng nghyfnod Cymraeg Canol fel yn yr iaith gyfoes. Dyma rai nodweddion amgen orgaff Cymraeg Canol nad ydynt yn bresennol yn yr iaith heddiw:
- Defnyddir k a c ill dau am y son [k] (dim ond c sydd yn Gymraeg Cyfoes).
- Ni nodir y treiglad meddal a newidiadau cytseiniad rhwng llafariaid sydd wedi darfod yn y Frythoneg (gw. yr erthygl yma)
- Does dim modd safonol i nodi'r treiglad trwynol: gellir gweld sillafiadau fel yg gwlad, y ngwlad a.y.y.b.
- Gall y llythyren u olygu f heddiw, yn arbennig rhwng llafariaid, felly ystauell, niuer. Defnyddiwyd y llythyren f am y ff heddiw.
Gramadeg
Seineg a seinyddiaeth
Gellir derbyn bod seiniau Cymraeg Canol yn debyg i seiniau Cymraeg Modern. Yr unig eithriad ydy'r sain a ysgrifennir fel u: [ü] sain fel a geir yn yr Almaeneg neu'r Ffrangeg oedd hynny, nid sain [ɨ], [i] y tafodieithoedd cyfoes.
Yn rhai testunau Cymraeg Canol y gwelir nodweddion tafodieithol sy'n debyg i'r rheini a geir heddiw: e. e. gall y sain [j] gael ei golli rhwng cytsain a llafariad, fel yn llawer o dafodieithoedd y De. Gall [x] (ch) gael ei newid i [h] hefyd.
Morffoleg
Mae Cymraeg Canol yn nes i'r hen ieithoedd Celtaidd eraill, e. e. Hen Wyddeleg, yn ei morffoleg. Er enghraifft, ceir y terfyniadau -wŷs, -ws, -es, -as , ar gyfer y trydydd person unigol amser gorffennol mewn Cymraeg Canol yn ogystal â'r ffurf –odd. Ceir hefyd ffurf 3 un gorffennol kigleu o'r ferf clywed, sydd yn hynafol iawn ac yn cyfateb i'r Hen Wyddeleg -cúala o'r ferf ro-cluinethar, 'clywodd'.
Ceir yn Gymraeg Canol mwy o ffurfiau lluosog i'r ansoddeiriau nac yn yr iaith gyfoes, e. e. cochion.
Roedd terfyniad lluosog enwol -awr yn gyffredin iawn yn Gymraeg Canol, ond cafodd ei ddisodli gan y terfyniad -au.
Cystrawen
Fel yn y Gymraeg gyfoes ysgrifenedig, yn Gymraeg Canol nid y drefn "berf-goddrych-gwrthrych" (Gwelodd y brenhin gastell) a gafodd yn unig, ond y drefn afreolaidd a'r drefn gymysg hefyd (Y brenhin a welodd gastell). Awgrymai'r drefn gymysg bwyslais ar y goddrych. Y gwahân rwhng y ddwy oedd hynny: daeth yr elfen negyddol ny o flaen y goddrych yn y drefn gymysg (felly, buasai Ny urenhin a welodd gastell yn golygu 'Nid y brenin a welodd y castell') ond o flaen y ferf yn y drefn afreolaidd (felly, Brenhin ny welodd gastell = Welodd y brenin ddim castell).
Llyfryddiaeth
Gramadegau
D. Simon Evans Gramadeg Cymraeg Canol (yn Saesneg: A Grammar of Middle Welsh)