Cystrawen

Ieithyddiaeth

Ieithyddiaeth ddamcaniaethol

Seineg

Ffonoleg

Morffoleg

Cystrawen

Semanteg

Semanteg eiriadurol

Arddulleg

Pragmateg

Ieithyddiaeth hanesyddol

Ieithyddiaeth gymdeithasegol

Ieithyddiaeth gymharol

Caffael iaith

Ieithyddiaeth gymhwysol

Ieithyddiaeth wybyddol

Cystrawen (o'r Lladin construenda) yw'r drefn y rhoddir geiriau mewn cymal neu frawddeg mewn gramadeg. Mewn ieithyddiaeth, gall gyfeirio at reolau cyffredinol ar gyfer pob iaith ddynol, neu at gystrawen iaith benodol (e.e. Cystrawen y Gymraeg). Mewn mathemateg, rhesymeg a gwyddor cyfrifiaduron, mae gan ieithoedd ffurfiol cystrawen arbennig eu hunain.

Hanes

Yn y bedwaredd ganrif cyn Crist yn Gandhara, ysgrifennodd Pāṇini ei Aṣṭādhyāyī, astudiaeth gynhwysfawr o ramadeg y Sanscrit. Dechreuodd yr astudiaeth o ramadeg yn Ewrop gyda Dionysius Thrax (170 ‑ 90 CC).

Ym 1660, cyhoeddodd Antoine Arnauld ei Grammaire générale et raisonnée, llyfr mawr ei ddylanwad. Defnyddiodd dulliau rhesymeg glasurol a'u cymhwyso i iaith. Honnodd fod iaith yn adlewyrchiad uniongyrchol o brosesau meddwl, ac mai'r iaith Ffrangeg oedd y ffordd fwyaf naturiol o fynegi syniadau!

Yn y bedwaredd ganrif ar bymtheg, daeth tro ar fyd diolch i ganfyddiadau ym maes ieithyddiaeth gymharol. Daeth ieithyddion i sylweddoli maint amrywiaeth ieithoedd y byd am y tro cyntaf, a herwyd y berthynas rhwng cystrawen a rhesymeg. Daeth i'r amlwg nad oedd un ffordd arbennig o fynegi syniad yn fwy naturiol na'r lleill i gyd.

Damcaniaethau Cyfoes

Ar lefel haniaethol, mae sawl ffordd o ymdrin â chystrawen. Yn ôl rhai (Noam Chomsky yn eu plith), astudiaeth o'r wybodaeth ieithyddol sydd wedi'i ymgorffori yn y meddwl dynol yw cystrawen, a'i fod felly yn gangen o Fioleg. Mae Gerald Gazdar ac eraill yn fwy platonistig ac yn honi mai astudiaeth o sustem ffurfiol haniaethol yw cystrawen. Yn olaf, mae rhai ieithyddion fel Joseph Greenberg yn defnyddio cystrawen yn bennaf i ddosbarthu a chymharu ieithoedd.

Dyma'r mathau mwyaf poblogaidd o ddamcaniaethau cystrawennol:

• Gramadeg cynhyrchiol
• Gramadeg categorïaidd
• Gramadeg dibyniadol
• Gramadeg stocastig
• Gramadeg swyddogaethol

Cysylltiadau allanol

• Y Dull Gramadegol