Teyrnas Morgannwg: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Nodyn |
ehangu |
||
Llinell 3: | Llinell 3: | ||
Yr oedd '''Teyrnas Morgannwg''' yn un o [[Teyrnasoedd Cymru|deyrnasoedd cynnar]] [[Cymru]]. Cymerodd y deyrnas ei henw oddi wrth un o'i brenhinoedd cynnar, [[Morgan Mwynfawr]] (fl tua [[730]]). Enw arall arni oedd "Gwlad Morgan", a roddodd ''Glamorgan''. |
Yr oedd '''Teyrnas Morgannwg''' yn un o [[Teyrnasoedd Cymru|deyrnasoedd cynnar]] [[Cymru]]. Cymerodd y deyrnas ei henw oddi wrth un o'i brenhinoedd cynnar, [[Morgan Mwynfawr]] (fl tua [[730]]). Enw arall arni oedd "Gwlad Morgan", a roddodd ''Glamorgan''. |
||
Cnewyllyn y deyrnas oedd [[Glywysing]], ond ar adegau gallai hefyd gynnwys [[Gwent]] a dau o gantrefi [[Ystrad Tywi]] |
Cnewyllyn y deyrnas oedd [[Glywysing]], ond ar adegau gallai hefyd gynnwys [[Gwent]] a dau o gantrefi [[Ystrad Tywi]], sef fwy neu lai y cyfan o dde-ddwyrain Cymru. |
||
Daeth y deyrnas i ben pan ddiorseddwyd y brenin olaf, [[Iestyn ap Gwrgant]], gan y Norman [[Robert Fitz Hammo]] yn [[1093]]. Llwyddodd disgynyddion Iestyn i gadw gafael ar ran o'r diriogaeth fel [[Arglwyddi Afan]]. O hynny allan, cyfyngwyd Morgannwg fel uned i'r ardal sy'n gorwedd rhwng afonydd [[Afon Nedd|Nedd]] a [[Afon Taf|Thaf]]. Ychwanegwyd arglwyddiaeth Gŵyr i greu sir newydd [[Sir Forgannwg|Forgannwg]] trwy Ddeddf Uno 1536. |
|||
==Llenyddiaeth== |
|||
Ychydig iawn a wyddom am fywyd llenyddol y Forgannwg gynnar. Ym ''Muchedd'' Sant [[Gwynllwg]] (ysgrifenwyd tua 1100), dywedir bod bardd o Forgannwg wedi cyfansoddi cerddi'n ymwneud â hanes Morgannwg a Chymru a mawl i'r sant. Yn y [[Pedair Cainc y Mabinogi|Mabinogi]] disgrifir [[Gwydion]] a [[Lleu Llaw Gyffes]] yn ymweld ag [[Arianrhod]] "yn rhith beirdd o Forgannwg", sy'n awgrymu fod beirdd y deyrnas yn arfer teithio i lysoedd mewn rhannau eraill o Gymru cyn cyfnod y Normaniaid. Yn ogystal, gwyddom fod gan [[Berddig]], bardd y brenin [[Gruffudd ap Llywelyn]], dir "ar gyffiniau Gwent", sef yn nwyrain Morgannwg yn ôl pob tebyg.<ref>G. J. Williams, ''Traddodiad Llenyddol Morgannwg'', tud. 1.</ref> |
|||
Mae nifer o ffugiadau hynafiaethol [[Iolo Morganwg]] yn ymwneud â hanes a llenyddiaeth Morgannwg yn yr Oesoedd Canol ac rhaid bod yn ofalus wrth ddewis ffynonellau am y cyfnod gan fod sawl awdur sy ddim yn hanesydd proffesiynol yn dal i ddyfynu yn anfeirniadol o waith Iolo. |
|||
==Brenhinoedd== |
==Brenhinoedd== |
||
Llinell 22: | Llinell 29: | ||
*[[Caradog ap Gruffudd]] ( - 1081) |
*[[Caradog ap Gruffudd]] ( - 1081) |
||
*[[Iestyn ap Gwrgant]] (c. 1081 - 1093) |
*[[Iestyn ap Gwrgant]] (c. 1081 - 1093) |
||
==Cyfeiriadau== |
|||
{{cyfeiriadau}} |
|||
==Llyfryddiaeth== |
|||
* J. S. Corbett, ''Glamorgan'' (1925) |
|||
* T. B. Pugh (gol.), ''Glamorgan County History'' (1971) |
|||
* G. Williams, ''Glamorgan County History'' (1974) |
|||
* G. J. Williams, ''Traddodiad Llenyddol Morgannwg'' (Caerdydd, 1948). Pennod I. |
|||
==Gweler hefyd== |
|||
* [[Sir Forgannwg]] |
|||
* [[Tir Iarll]] |
|||
* [[Teyrnas Gwent]] |
|||
* [[Teyrnas Gŵyr]] |
|||
{{Teyrnasoedd Cymru}} |
{{Teyrnasoedd Cymru}} |
Fersiwn yn ôl 17:38, 3 Medi 2009
(y map gwreiddiol gan William Rees 1959 Atgynhyrchwyd yn 'Hanes Cymru' gan John Davies) | |
Yr oedd Teyrnas Morgannwg yn un o deyrnasoedd cynnar Cymru. Cymerodd y deyrnas ei henw oddi wrth un o'i brenhinoedd cynnar, Morgan Mwynfawr (fl tua 730). Enw arall arni oedd "Gwlad Morgan", a roddodd Glamorgan.
Cnewyllyn y deyrnas oedd Glywysing, ond ar adegau gallai hefyd gynnwys Gwent a dau o gantrefi Ystrad Tywi, sef fwy neu lai y cyfan o dde-ddwyrain Cymru.
Daeth y deyrnas i ben pan ddiorseddwyd y brenin olaf, Iestyn ap Gwrgant, gan y Norman Robert Fitz Hammo yn 1093. Llwyddodd disgynyddion Iestyn i gadw gafael ar ran o'r diriogaeth fel Arglwyddi Afan. O hynny allan, cyfyngwyd Morgannwg fel uned i'r ardal sy'n gorwedd rhwng afonydd Nedd a Thaf. Ychwanegwyd arglwyddiaeth Gŵyr i greu sir newydd Forgannwg trwy Ddeddf Uno 1536.
Llenyddiaeth
Ychydig iawn a wyddom am fywyd llenyddol y Forgannwg gynnar. Ym Muchedd Sant Gwynllwg (ysgrifenwyd tua 1100), dywedir bod bardd o Forgannwg wedi cyfansoddi cerddi'n ymwneud â hanes Morgannwg a Chymru a mawl i'r sant. Yn y Mabinogi disgrifir Gwydion a Lleu Llaw Gyffes yn ymweld ag Arianrhod "yn rhith beirdd o Forgannwg", sy'n awgrymu fod beirdd y deyrnas yn arfer teithio i lysoedd mewn rhannau eraill o Gymru cyn cyfnod y Normaniaid. Yn ogystal, gwyddom fod gan Berddig, bardd y brenin Gruffudd ap Llywelyn, dir "ar gyffiniau Gwent", sef yn nwyrain Morgannwg yn ôl pob tebyg.[1]
Mae nifer o ffugiadau hynafiaethol Iolo Morganwg yn ymwneud â hanes a llenyddiaeth Morgannwg yn yr Oesoedd Canol ac rhaid bod yn ofalus wrth ddewis ffynonellau am y cyfnod gan fod sawl awdur sy ddim yn hanesydd proffesiynol yn dal i ddyfynu yn anfeirniadol o waith Iolo.
Brenhinoedd
- Tewdrig (c. 580 - c. 630)
- Meurig ap Tewdrig c. 650
- Morgan Mwynfawr (c. 730)
- Ithel ap Morgan (c. 750)
- Owain ap Hywel (fl, c 920)
- Morgan Hen ab Owain (daeth i'r orsedd tua 930)
- Owain ap Morgan
- Ithel Ddu ab Owain
- Gwrgant ab Ithel
- Rhydderch ab Iestyn ( - 1033)
- Meurig ap Hywel ( - 1055) rhan
- Gruffudd ap Rhydderch ( - 1055) rhan
- Gruffudd ap Llywelyn (1055 - 1063)
- Cadwgan ap Meurig (1063 - 1073)
- Caradog ap Gruffudd ( - 1081)
- Iestyn ap Gwrgant (c. 1081 - 1093)
Cyfeiriadau
- ↑ G. J. Williams, Traddodiad Llenyddol Morgannwg, tud. 1.
Llyfryddiaeth
- J. S. Corbett, Glamorgan (1925)
- T. B. Pugh (gol.), Glamorgan County History (1971)
- G. Williams, Glamorgan County History (1974)
- G. J. Williams, Traddodiad Llenyddol Morgannwg (Caerdydd, 1948). Pennod I.
Gweler hefyd
|