Lliw primaidd

y lliwiau primaidd/cynradd, biolegol

sbectrwm lliwau gyda lliwiau primaidd yn y canol, celfyddydol

Mae lliwiau primaidd a elwir hefyd yn lliwiau cynradd yw'r lliwiau na ellir eu cynhyrchu trwy gymysgu lliwiau eraill. Y lliwiau cynradd mewn celf yw coch, melyn a glas. Gellir ffurfio pob lliw pur trwy gymysgu lliwiau cynradd mewn gwahanol gyfrannau. Penderfyniad dynol yw hyn.

O ran golau, ffiseg a ffisioleg a gwyddoniaeth cyfeirir at y lliwiau primaidd fel glas, gwyrdd a choch a ddewisir fel lliwiau primaidd wedi eu seilio ar symptomau yn y retina yn y llygad. Gall unrhyw liw arall, lliwiau eilradd gael eu creu wrth gymysgu'r lliwiau yma.

Biolegol

tonfeddi golau biolegol

Dydy lliwiau primaidd ddim yn cysyniad ffisegol wedi ei reoli gan olau ond yn hytrach yn gysyniad biolegol yn ddibynnol ar ymateb ffisiolegol y lygad dynol i olau. Yn fras, mae golau ar sbectrwm di-derfyn o donfeddi, sy'n golygu, mewn realiti bod dewis di-bren-draw bron o liwiau. Ond, mae'r lygad dynol dim ond yn cynnwys tri fath o dderbynwyr, a elwir yn 'cones'. Mae'r rhain yn ymateb i donfeddi sbesiffig o goch, gwyrdd a glas golau. Mae pobl, a rhywogaethau eraill, sy'n meddu ar y tri math o dderbynyddion yma yn cael eu galw, trichromatig.

Creu lliwiau mewn Dylunio Graffeg

Mae dwy ffordd wahanol i gymysgu lliwiau ym maes celf a dylunio graffeg, sef yn atodol (additive) neu yn tynnol (subtractive). Mae'r ddau ddull yn defnyddio lliwiau primaidd.

• Atodol - y lliwiau atodol yw coch, gwyrdd a glas. Defnyddir yr atodol, er enghraiff mewn sgriniau teledu a chyfrifiadur. Yn y system atodol lliw allbynnol y cyfrwng (sgîn) yw du. Po fwyaf o liw a ychwanegir y mwyaf lliwgar bydd y lliw a arddangosir.

• Tynnol - y liwiau tynnol yw magenta, melyn a cyan. Defnyddir ar gyfer argraffu lliw ar bapur a chyfryngau tebyg. Yn y system tynnol bydd y cyfrwng (e.e. papur) yn wyn. Po fwyaf o liw a ychwanegir, y tywyllaf fydd y canlyniad. Y system tynnol yw'r un sy'n sail i'r system CMYK a ddefnyddir yn y diwydiant dylunio graffig.

Celf

Daw ymdriniaeth o liwiau a lliwiau cynradd o bwys mawr yn y byd celfyddydol. Creau'r mudiad Avant-garde y grŵp De Stijl o'r Iseldiroedd mewn dim ond defnyddio lliwiau primaidd (a hefyd du, gwyn a llwyd) yn eu gwaith gan mai dyna oedd gwir liwiau handofol heb ymyraeth ychwanegolion. Roeddynt am dadwneud unrhyw beth oedd yn lefethair ar symlrwydd a gwir natur goddrych.

Oriel

• Defnyddio lliwiau primaidd
• 
  Llyfryn lliwiau primaidd mewn argraffdy
• 
  Composition décentralisée, 1924, Solomon R. Amgueddfa Guggenheim, Efrog Newydd, cymynrodd Richard S. Zeisler, 2007