Cystrawen: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Cystrawen (o'r Lladin construenda^[1]) yw'r drefn y rhoddir geiriau mewn cymal neu frawddeg mewn gramadeg. Mewn ieithyddiaeth, gall gyfeirio at reolau cyffredinol ar gyfer pob iaith ddynol, neu at gystrawn iaith benodol (e.e. Cystrawen y Gymraeg). Mewn mathemateg, rhesymeg a gwyddor cyfrifiaduron, mae gan ieithoedd ffurfiol cystrawen arbennig eu hunain.

Hanes

Yn y bedwaredd ganrif cyn Crist yn Gandhara, ysgrifennodd Pāṇini ei Aṣṭādhyāyī, astudiaeth gynhwysfawr o ramadeg y Sanscrit. Dechreuodd yr astudiaeth o ramadeg yn Ewrop gyda Dionysius Thrax (170 ‑ 90 CC).

Ym 1660, cyhoeddodd Antoine Arnauld ei Grammaire générale et raisonnée, llyfr mawr ei ddylanwad. Defnyddiodd dulliau rhesymeg glasurol a'u cymhwso i iaith. Honodd fod iaith yn adlewyrchiad uniongyrchol o brosesau meddwl, ac mai'r iaith Ffrangeg oedd y ffordd fwyaf naturiol o fynegi syniadau!

Yn y bedwaredd ganrif ar bymtheg, daeth tro ar fyd diolch i ganfyddiadau ym maes ieithyddiaeth gymharol. Daeth ieithyddwyr i sylweddoli maint amrywiaeth ieithoedd y byd am y tro cyntaf, a herwyd y berthynas rhwng cystrawen a rhesymeg. Daeth i'r amlwg nad oedd un ffordd arbennig o fynegi syniad yn fwy naturiol na'r lleill i gyd.

Damcaniaethau Cyfoes

Ar lefel haniaethol, mae sawl ffordd o ymdrin â chystrawen. Yn ôl rhai (Noam Chomsky yn eu plith), astudiaeth o'r wybodaeth ieithyddol sydd wedi'i ymgorffori yn y meddwl dynol yw cystawen, a'i fod felly yn gangen o Fioleg. Mae Gerald Gazdar ac eraill yn fwy platonistig ac yn honi mai astudiaeth o sustem ffurfiol haniaethol yw cystrawen. Yn olaf, mae rhai ieithyddwyr fel Joseph Greenberg yn defnyddio cystawen yn bennaf i ddosbarthu a chymharu ieithoedd.

Dyma'r mathau mwyaf poblogaidd o ddamcaniaethau cystrawennol:

Cysylltiadau allanol

Y Dull Gramadegol

Nodiadau

↑ Geiriadur Prifysgol Cymru, argraffiad cyntaf, tud. 817

Mae'r erthygl hon yn cynnwys term neu dermau sydd efallai wedi eu bathu'n newydd sbon: Gramadeg categorïaidd, Gramadeg dibyniadol, Gramadeg stocastig, Gramadeg swyddogaethol o'r Saesneg "categorial grammar, dependency grammar, stochastic grammar, functionalist grammar". Gallwch helpu trwy safoni'r termau.

[1] Geiriadur Prifysgol Cymru, argraffiad cyntaf, tud. 817

[1]

@@ Llinell 9: / Llinell 9: @@
 Yn y [[19eg ganrif|bedwaredd ganrif ar bymtheg]], daeth tro ar fyd diolch i ganfyddiadau ym maes [[ieithyddiaeth gymharol]]. Daeth ieithyddwyr i sylweddoli maint amrywiaeth ieithoedd y byd am y tro cyntaf, a herwyd y berthynas rhwng cystrawen a rhesymeg. Daeth i'r amlwg nad oedd un ffordd arbennig o fynegi syniad yn fwy naturiol na'r lleill i gyd.
+== Damcaniaethau Cyfoes ==
+Ar lefel haniaethol, mae sawl ffordd o ymdrin â chystrawen. Yn ôl rhai ([[Noam Chomsky]] yn eu plith), astudiaeth o'r wybodaeth ieithyddol sydd wedi'i ymgorffori yn y meddwl dynol yw cystawen, a'i fod felly yn gangen o [[Bioleg|Fioleg]]. Mae [[Gerald Gazdar]] ac eraill yn fwy platonistig ac yn honi mai astudiaeth o sustem ffurfiol haniaethol yw cystrawen. Yn olaf, mae rhai ieithyddwyr fel [[Joseph Greenberg]] yn defnyddio cystawen yn bennaf i ddosbarthu a chymharu ieithoedd.
+Dyma'r mathau mwyaf poblogaidd o ddamcaniaethau cystrawennol:
+* [[Gramadeg cynhyrchiol]]
+* [[Gramadeg categorïaidd]]
+* [[Gramadeg dibyniadol]]
+* [[Gramadeg stocastig]]
+* [[Gramadeg swyddogaethol]]
 ==Cysylltiadau allanol==
@@ Llinell 16: / Llinell 27: @@
 <references/>
+{{Bathu termau|termau_bathedig = Gramadeg categorïaidd, Gramadeg dibyniadol, Gramadeg stocastig, Gramadeg swyddogaethol| iaith = [[Saesneg]] |termau_gwreiddiol = categorial grammar, dependency grammar, stochastic grammar, functionalist grammar}}
-{{eginyn}}
 [[Categori:Gramadeg]]