Brythoniaid: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

← Cymharer â'r fersiwn gynt Cymharer â'r fersiwn dilynol →

Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu

Mewn-lein

Fersiwn yn ôl 12:22, 15 Mehefin 2009

Y Brythoniaid (neu'r Brutaniaid a hefyd Brython fel enw unigol lluosog) oedd y bobl oedd yn byw yn ynys Prydain i'r de o Ucheldiroedd yr Alban cyn goresgyniad y Rhufeiniaid. Nid un "genedl" oeddynt ond yn hytrach gasgliad o deyrnasoedd annibynnol mawr a bach yn seiliedig ar batrymau llwythol. Mae llawer o ysgrifenwyr wedi anghofio am y Brythoniaid - maen' nhw'n defnyddio termau fel "Celtiaid" neu "Romano-British" gan amlaf.

Erbyn i'r Rhufeiniaid adael yn 410 OC roedd Lladin, iaith y Rhufeiniaid, wedi dylanwadu ar y Frythoneg ac roedd hi'n dechrau newid ei strwythr. Roedd yr iaith yn datblygu a'r ysgogiad i gofnodi gwahanol ddeunydd - ysgrifau am hanes a dirwyiad tybiedig y genedl gan y mynach Gildas, canu Taliesin ac Aneirin yn cael eu draddodi ar lafar, a chofnodion a phytiau mewn llawysgrifau eglwysig ac ar feini - yn arwain at gychwyn llenyddiaeth Gymraeg.

Yn llenyddiaeth gynnar Cymru, defnyddir yr enwau "Cymry" a "Brython" (Brythoniaid/Brutaniaid) ochr yn ochr.

Roedd y Cymry'n ymwybodol iawn o'u perthynas â'r Llydawyr yn Llydaw (fel y tyst yr enw Breton) a'r Cernywiaid yng Nghernyw, ynghyd â'u cyd-Frythoniaid yn yr Hen Ogledd. Dros y môr i Lydaw aeth nifer o'r Brythoniaid, yn ôl chwedl Macsen Wledig a ffynonellau eraill, wedi'r goresgyniad Sacsonaidd yn Lloegr - a dyma lle ymsefydlodd nifer o'r seintiau Brythonaidd cynnar.

Llyfryddiaeth

Geraint Bowen (gol.), Y Gwareiddiad Celtaidd (Caerdydd, 1987). Gweler yn arbennig pennod 4, "Y Brydain Rufeinig" gan D. Ellis Evans a phennod 9, "Yr Ymfudo i Lydaw" gan Léon Fleuriot.
Wendy Davies, Wales in the Early Middle Ages (Leicester, 1982)
John Morris, The Age of Arthur (Llundain, 1973)
Christopher Snyder, The Britons (Blackwell, 2003)

Gweler hefyd

Cyfeiriadau

@@ Llinell 1: / Llinell 1: @@
+{{Nodyn:Brythoniaid}}
-<!--Cychwyn y Map-->
-{{Image label begin|image=Prydain blanc 4.png|Brythoniaid a Sacsoniaid 500-700|width={{{width|400}}}|float={{{float|right}}}}}
-<!--Dyma'r rhabarthau Cymreig-->
-{{Image label small|x=0.28|y=0.18|scale={{{width|400}}}|text='''[[Ystrad Clud|<span style="color: #028002;">Ystrad Clud]]'''}}
-{{Image label small|x=0.40|y=0.13|scale={{{width|400}}}|text='''[[Gododdin|<span style="color: #028002;">Gododdin]]'''}}
-{{Image label small|x=0.24|y=0.26|scale={{{width|400}}}|text='''[[Rheged|<span style="color: #028002;">Rheged]]'''}}
-{{Image label small|x=0.48|y=0.28|scale={{{width|400}}}|text='''[[Rheged|<span style="color: #028002;">Rheged]]'''}}
-{{Image label small|x=0.44|y=0.35|scale={{{width|400}}}|text='''[[Rheged|<span style="color: #028002;">Rheged]]'''}}
-{{Image label small|x=0.52|y=0.50|scale={{{width|400}}}|text='''[[Elfed|<span style="color: #028002;">Elfed]]'''}}
-{{Image label small|x=0.53|y=0.56|scale={{{width|400}}}|text='''[[Elfed|<span style="color: #028002;">Elfed]]'''}}
-{{Image label small|x=0.32|y=.64|scale={{{width|400}}}|text='''[[Gwynedd|<span style="color: #028002;">Gwynedd]]'''}}
-{{Image label small|x=0.25|y=.73|scale={{{width|400}}}|text='''[[Ceredigion|<span style="color: #028002;">Cere-]]'''}}
-{{Image label small|x=0.26|y=.75|scale={{{width|400}}}|text='''[[Ceredigion|<span style="color: #028002;">digion]]'''}}
-{{Image label small|x=0.37|y=.72|scale={{{width|400}}}|text='''[[Powys|<span style="color: #028002;">Powys]]'''}}
-{{Image label small|x=0.34|y=.78|scale={{{width|400}}}|text='''[[Brycheiniog|<span style="color: #028002;">Brycheiniog]]'''}}
-{{Image label small|x=0.43|y=.82|scale={{{width|400}}}|text='''[[Erging|<span style="color: #028002;">Erging]]'''}}
-{{Image label small|x=0.39|y=0.90|scale={{{width|400}}}|text='''[[Gwent|<span style="color: #028002;">Gwent]]'''}}
-{{Image label small|x=0.32|y=0.85|scale={{{width|400}}}|text='''[[Glywysing|<span style="color: #028002;">Glywy-]]'''}}
-{{Image label small|x=0.34|y=0.88|scale={{{width|400}}}|text='''[[Glywysing|<span style="color: #028002;">sing]]'''}}
-{{Image label small|x=0.21|y=0.85|scale={{{width|400}}}|text='''[[Dyfed|<span style="color: #028002;">Dyfed]]'''}}
-{{Image label small|x=0.22|y=1.12|scale={{{width|400}}}|text='''[[Cernyw|<span style="color: #028002;">Cernyw]]'''}}
-{{Image label small|x=0.30|y=1.05|scale={{{width|400}}}|text='''[[Dumnonia|<span style="color: #028002;">Dumnonia]]'''}}
-<!--Rhanbarthau estron-->
-{{Image label small|x=0.56|y=0.2|scale={{{width|400}}}|text='''[[Brynaich|<span style="color: #9e5406;">Brynaich]]'''}}
-{{Image label small|x=0.60|y=0.35|scale={{{width|400}}}|text='''[[Northumbria|<span style="color: #9e5406;">North-]]'''}}
-{{Image label small|x=0.63|y=0.38|scale={{{width|400}}}|text='''[[Northumbria|<span style="color: #9e5406;">umbria]]'''}}
-{{Image label small|x=0.66|y=0.45|scale={{{width|400}}}|text='''[[Northumbria|<span style="color: #9e5406;">North-]]'''}}
-{{Image label small|x=0.66|y=0.48|scale={{{width|400}}}|text='''[[Northumbria|<span style="color: #9e5406;">umbria]]'''}}
-{{Image label small|x=0.69|y=0.42|scale={{{width|400}}}|text='''[[Deifr|<span style="color: #9e5406;">Deifr]]'''}}
-{{Image label small|x=0.70|y=0.57|scale={{{width|400}}}|text='''[[Lindsey|<span style="color: #9e5406;">Lindsey]]'''}}
-#{{Image label small|x=0.68|y=0.73|scale={{{width|400}}}|text='''[[Mersia|<span style="color: #9e5406;">Mersia]]'''}}
-#{{Image label small|x=0.66|y=0.85|scale={{{width|400}}}|text='''[[Mersia|<span style="color: #9e5406;">Mersia]]'''}}
-{{Image label small|x=0.83|y=0.73|scale={{{width|400}}}|text='''[[East Anglia|<span style="color: #9e5406;">East Anglia]]'''}}
-{{Image label small|x=0.85|y=0.85|scale={{{width|400}}}|text='''[[Essex|<span style="color: #9e5406;">Essex]]'''}}
-{{Image label small|x=0.88|y=0.98|scale={{{width|400}}}|text='''[[Caint|<span style="color: #9e5406;">Caint]]'''}}
-{{Image label small|x=0.80|y=1.02|scale={{{width|400}}}|text='''[[Sussex|<span style="color: #9e5406;">Sussex]]'''}}
-{{Image label small|x=0.60|y=1.00|scale={{{width|400}}}|text='''[[Wessex|<span style="color: #9e5406;">Wessex]]'''}}
-<!--Brwydrau-->
-{{Image label small|x=0.47|y=0.23||scale={{{width|400}}}|text=[[Brwydr Degsastan|Х]]}}
-{{Image label small|x=0.60|y=0.40||scale={{{width|400}}}|text=[[Catraeth|Х]]}}
-{{Image label small|x=0.60|y=0.50||scale={{{width|400}}}|text=[[Brwydr Cai (Winwaed)|Х]]}}
-{{Image label small|x=0.62|y=0.62||scale={{{width|400}}}|text=[[Brwydr Meicen (Hatfield)|Х]]}}
-{{Image label small|x=0.46|y=.62||scale={{{width|400}}}|text=[[Brwydr Caer|Х]]}}
-{{Image label small|x=0.42|y=.68||scale={{{width|400}}}|text=[[Maes Cogwy|Х]]}}
-{{Image label small|x=0.50|y=0.92||scale={{{width|400}}}|text=[[Brwydr Dyrham|Х]]}}
-{{Image label small|x=0.50|y=0.97||scale={{{width|400}}}|text=[[Brwydr Mynydd Baddon|Х]]}}
-<!--Moroedd-->
-{{Image label small|x=0.25|y=1.23|scale={{{width|400}}}|text=[[Môr Udd|<span style="color: #48A3B5;">'''Y Môr Udd'''</span>]]}}
-{{Image label small|x=0.05|y=0.95|scale={{{width|400}}}|text=[[Môr Iwerddon|<span style="color: #48A3B5;">'''Y Môr Celtaidd'''</span>]]}}
-<!--Teitl-->
-{{Image label small|x=0.68|y=0.08|scale={{{width|400}}}|text='''Tiriogaethau Prydain'''}}
-{{Image label small|x=0.68|y=0.12|scale={{{width|400}}}|text=(y map gwreiddiol gan William Rees 1959) <ref>Atgynhyrchwyd y map hwn yn "Hanes Cymru" gan John Davies; cyhoeddwyd gan Penguin Books, 1990)</ref>}}
-<!--Allwedd (gwaelod)-->
-{{Image label small|x=0.70|y=1.11|scale={{{width|400}}}|text=Allwedd:}}
-{{Image label small|x=0.70|y=1.14|scale={{{width|400}}}|text=[[Brythoniaid|<span style="color: #028002">Teyrnas Frythonig]]}}
-{{Image label small|x=0.70|y=1.18|scale={{{width|400}}}|text=[[Sacsoniaid|<span style="color: #9e5406;">Teyrnas Sacsoniaid ac estroniaid eraill]]}}
-{{Image label small|x=0.70|y=1.24|scale={{{width|400}}}|text=<span style="color: #000000;">X = Brwydrau}}
-</font color>
-{{Image label end}}
-<!--Diwedd y Map-->
 Y '''Brythoniaid''' (neu'r '''Brutaniaid''' a hefyd '''Brython''' fel enw unigol lluosog) oedd y bobl oedd yn byw yn [[ynys Prydain]] i'r de o [[Ucheldiroedd yr Alban]] cyn goresgyniad [[Yr Ymerodraeth Rufeinig|y Rhufeiniaid]]. Nid un "genedl" oeddynt ond yn hytrach gasgliad o deyrnasoedd annibynnol mawr a bach yn seiliedig ar batrymau llwythol. Mae llawer o ysgrifenwyr wedi anghofio am y Brythoniaid - maen' nhw'n defnyddio termau fel "[[Y Celtiaid|Celtiaid]]" neu "''Romano-British''" gan amlaf.

**Tiriogaethau Prydain 500-700**

Pictiaid Dál Riata Ulaid Ystrad Clud Aeron Gododdin Rheged Rheged Rheged Elfed Elfed Gwynedd Cere- digion Powys Brycheiniog Erging Gwent Dyfed Cernyw Dumnonia Brynaich Northumbria Northumbria Deifr Lindsey Mersia Mersia Dwyrain Anglia Essex Caint Sussex Wessex Y Môr Udd Y Môr Celtaidd Allwedd: Teyrnas Frythonig Sacsoniaid ac estroniaid eraill