Dindaethwy: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

← Cymharer â'r fersiwn gynt Cymharer â'r fersiwn dilynol →

Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu

Mewn-lein

Fersiwn yn ôl 16:45, 6 Mehefin 2009

Dindaethwy oedd un o ddau gwmwd cantref Rhosyr, yn ne-ddwyrain Môn.

Gorweddai cwmwd Dindaethwy rhwng Afon Menai a Traeth Lafan i'r de a'r Traeth Coch ar Fôr Iwerddon i'r gogledd. Roedd yn cynnwys pwynt de-ddwyreiniol yr ynys, Trwyn Du ym Mhenmon, gyferbyn ag Ynys Seiriol. Ffiniai â chwmwd Menai, ail gwmwd Rhosyr, i'r gorllewin a chwmwd Twrcelyn, cantref Cemais, i'r gogledd.

Roedd gan Dindaethwy lys cymydol yn Llan-faes, canolfan bwysicaf y cwmwd. Yn ddiweddarach yn yr Oesoedd Canol, sefydlodd Llywelyn Fawr fynachlog yn Llan-faes a chladdwyd ei wraig Siwan yno. Cyn hynny roedd gan y cwmwd un o ddau glas pwysicaf yr ynys ym Mhenmon, a drowyd yn briordy yn y 12fed ganrif, sef Priordy Penmon.

Ymhlith canolfannau grym diweddarach y cwmd oedd Penmynydd, plas teuluol Tuduriaid Môn.

Yr enw

Ystyr yr enw Dindaethwy yw 'Caer y Daethwy' (din 'caer neu amddiffynfa' + Daethwy). Ceir yr amrywiadau Tindaethwy a Tyndaethwy hefyd. Llwyth Celtaidd lleol oedd y Daethwy. Cedwir eu henw yn yr enw lle Porthaethwy yn ogystal. Mae'n bosibl mai amddiffynfa Dinas, plwyf Llandysilio, fu canolfan y llwyth.

Ymddengys fod y gair Dindaethwy yn enw Cynan Dindaethwy, brenin Gwynedd ar ddechrau'r 9fed ganrif, yn deillio o'r ffaith ei fod yn frodor o'r rhan yma o Ynys Môn.

Plwyfi

Erddreiniog
Llanbedr Mathafarn Wion
Llandegfan
Llandysilio
Llanddona
Llanddyfnan
Llan-faes (creuwyd plwyf Biwmares yn ddiweddarach allan o ran o'r plwyf)
Llanfair Mathafarn Eithaf
Llanfair Betws Geraint
Llanfair Pwllgwyngyll
Llanfihangel
Llangoed
Llaniestyn
Llanredifel
Llansadwrn
Penmon

Ffynonellau

A. D. Carr, Medieval Anglesey (Llangefni, 1982)
Melville Richards, 'Rhaniadau'r Canol Oesoedd', yn Atlas Môn (Llangefni, 1972)

@@ Llinell 3: / Llinell 3: @@
 Gorweddai cwmwd Dindaethwy rhwng [[Afon Menai]] a [[Traeth Lafan]] i'r de a'r [[Traeth Coch]] ar [[Môr Iwerddon|Fôr Iwerddon]] i'r gogledd. Roedd yn cynnwys pwynt de-ddwyreiniol yr ynys, Trwyn Du ym [[Penmon|Mhenmon]], gyferbyn ag [[Ynys Seiriol]]. Ffiniai â chwmwd [[Menai]], ail gwmwd Rhosyr, i'r gorllewin a  chwmwd [[Twrcelyn]], cantref [[Cemais (cantref ym Môn)|Cemais]], i'r gogledd.
-Roedd gan Dindaethwy lys cymydol yn [[Llan-faes]], canolfan bwysicaf y cwmwd. Yn ddiweddarach yn yr Oesoedd Canol, sefydlodd [[Llywelyn Fawr]] fynachlog yn Llan-faes a chladdwyd ei wraig [[Siwan]] yno. Cyn hynny roedd gan y cwmwd un o ddau [[clas|glas]] pwysicaf yr ynys ym Mhenmon, a drowyd yn briordy yn y [[12fed ganrif]], sef [[Priordy Penmon]].
+Roedd gan Dindaethwy lys cymydol yn [[Llan-faes]], canolfan bwysicaf y cwmwd. Yn ddiweddarach yn yr Oesoedd Canol, sefydlodd [[Llywelyn Fawr]] [[Brodordy Llan-faes|fynachlog yn Llan-faes]] a chladdwyd ei wraig [[Siwan]] yno. Cyn hynny roedd gan y cwmwd un o ddau [[clas|glas]] pwysicaf yr ynys ym Mhenmon, a drowyd yn briordy yn y [[12fed ganrif]], sef [[Priordy Penmon]].
 Ymhlith canolfannau grym diweddarach y cwmd oedd [[Penmynydd]], plas teuluol [[Tuduriaid Môn]].