Eudaf Hen

Yn ôl traddodiad, un o frenhinoedd cynnar y Brythoniaid yng nghyfnod y Rhufeiniaid oedd Eudaf neu Eudaf Hen. Ceir gwahanol draddodiadau amdano sy'n anodd cysoni â'i gilydd. Does dim tystiolaeth hanesyddol o gwbl i ategu'r traddodiadau hynny.

Yn y fersiynau Cymraeg Canol o'r ffug-hanes enwog Historia Regum Britanniae gan Sieffre o Fynwy ceir chwedl "Eudaf, Iarll Ewias ac Ergyng" yn ne-ddwyrain Cymru. "Octavius Dug Wessex" a geir yn y testun Lladin gwreiddiol, ond Eudaf sydd yn y testunau Cymraeg fel Brut Dingestow. Mae'r brut yn honni ei fod yn un o ddisgynyddion Caradog, arweinydd y Silwriaid yn erbyn y Rhufeiniaid. Yn ôl Sieffre, cododd Eudaf/Octavius mewn gwrthryfel yn erbyn y Rhufeiniaid ar ôl ymadawiad Cystennin am Rufain a daeth yn "Uchel Frenin Ynys Prydain" ar ôl curo Trahaearn, brawd Coel Hen. Dywedir iddo deyrnasu am gyfnod hir, gan ennill i'w hun yr enw 'Eudaf Hen'.

Cyfeirir at Eudaf yn y chwedl Cymraeg Canol Breuddwyd Macsen Wledig. Yno mae'n dad i Elen Luyddog, gwraig Macsen Wledig (mae traddodiadau eraill yn gwneud Elen yn ferch i Goel Hen o'r Hen Ogledd) ac yn byw yn ardal Segontiwm yn Arfon, Gwynedd. Yn ôl y Breuddwyd, mae Cynan Meiriadog yn fab iddo ac felly'n chwaer i Elen.