Fitamin

Roedd yr hen Eifftiaid yn deall gwerth bwyta iau (neu afu (yng nghefn y llun) er mwyn gwella rhai afiechyd e.e. dallineb nos (nyctalopia)

Cyfansoddyn organig yw fitamin, sydd yn angenrheidiol ar lawer o organebau byw. Fel arfer mae'r organeb yn derbyn y fitamin drwy ei ddiet ond mae rhai eithriadau megis fitamin D sy'n dod o belydrau is-goch yr haul ac yn cael ei greu yn y croen.

Dosberthir fitaminau yn ôl yr hyn mae nhw'n ei wneud (eu gweithgaredd cemegol a biolegol yn hytrach na sut mae nhw wedi cael eu creu (hy eu gwneuthuriad strwythurol).

Mae dau fath o fitaminau: y rhai sy'n hydoddi mewn dŵr a'r rhai hynny sy'n hydoddi mewn olew.

Ei bwrpas

Mae llawer o effeithiau biocemegol i fitaminau yn y corff, a gallent gael effaith ar: hormonau (e.e. fitamin D), gwrthocsidant (e.e. fitamin E) a rheolwyr celloedd a datblygiad meinwe'r corff. Mae teulu fitaminau B yn rhagflaenu ensymau a chydensymau ('coenzymes') sy'n gweithio fel catalyddion y metaboledd. Yr adeg hon, maent yn clymu eu hunain yn sownd i'r ensymau a chânt eu galw yn gwrpiau prosthetig e.e. biotin, sy'n cynorthwyo ensymau i greu 'fatty acids' .

Hanes

Roedd yr hen Eifftiaid yn deall gwerth bwyta iau er mwyn gwella rhai afiechyd e.e. dallineb nos (nyctalopia); erbyn hyn fe wyddom mai diffyg fitamin A yw'r rheswm. Roedd fforwyr a morwyr y 17eg ganrif hefyd yn deall pwysigrwydd ffrwythau ffres i gadw'r clefri poeth (neu 'sgyrfi') i ffwrdd; diffyg fitamin C oedd y tu ôl i'r cwbwl.

Blwyddyn ei ddarganfod a'u tarddiad

Blwyddyn eu darganfod	Fitamin	Tarddiad
1909	Fitamin A (Retinol)	Olew penfras
1912	Fitamin B1 (Thiamin)	Reis
1912	Fitamin C (Asid Ascorbig)	Lemonau
1918	Fitamin D (Calciferol)	Olew penfras
1920	Fitamin B2 (Ribofflafin)	Wyau ieir
1922	Fitamin E (Tocopherol)	Gwenith, Cosmetic and Iau
1926	Fitamin B12 (Cyanocobalamin)	Iau
1929	Fitamin K (Phylloquinone)	Alfalfa
1931	Fitamin B5 (Asid Pantothenig)	Iau
1931	Fitamin B7 (Biotin)	Iau
1934	Fitamin B6 (Pyridocsin)	Reis
1936	Fitamin B3 (Niacin)	Iau
1941	Fitamin B9 (Asid Ffolig)	Iau