Calan Mai

Y Fedwen Fai neu'r Fedwen Haf

Sawl Bedwen haf yng Ngholeg Bryn Mawr, Pennsylvania

Hen ŵyl Geltaidd ydyw Calan Mai (neu Gŵyl Calan Mai) sef 1 Mai, y cyntaf o Fai. Gelwir hi hefyd Beltane, neu Cétshamhain mewn Gwyddeleg. Mae'r duw Belenos (Beli Mawr i'r Cymry) yn ymwneud â'r ŵyl bwysig hon. Yng nghalendr y Celtiaid, mae'n gorwedd rhwng Gŵyl Fair (1 Chwefror) ac Alban Hefin (21 Mehefin).

Yn y Sanas Cormac dywedir fod gan y derwyddon le pwysig iawn i'w chwarae mewn cynnau tân tua'r adeg hon o'r flwyddyn gan yrru gwartheg rhwng y tanau er wmyn eu cadw rhag clefydau.

Gŵyl ffrwythlondeb a thwf oedd hon yn bennaf ac fe'i dethlir hi heddiw drwy'r byd. Arferid cynnau coelcerthi ar Galan Mai hyd at ganol y 19ed ganrif yn ne Cymru.

Yn ôl y Mabinogi arferai Gwyn ap Nudd a Gwythyr fab Greidawl ymryson â'i gilydd am law Creiddylad brydferth pob Calan Mai.

Traddodiadau

• Ar nos Calan Mai (h.y. y noson cyn y cyntaf o Fai) arferid casglu canghennau o'r ddraenen wen a blodau eraill i addurno'r tu allan i'r tŷ fel sumbol o dwf.
• Ar noson Calan Mai yn Sir Fôn a Sir Gaernarfon arferid chwarae gŵr gwyllt (neu grogi gŵr gwellt). Pe bai dyn yn colli ei gariad i berson arall, arferai wneud fodel bychan ohono gyda gwellt a'i guddio wrth dŷ ei gariad. Rhoddid nodyn bychan wedi ei glymu i'r dyn gwellt i ddo a lwc drwg i'r lleidr calon.
• Arferid canu carolau Mai, carolau dan y pared neu garolau haf: caneuon eithaf erotig.
• Yfwyd medd a meddyglyn (medd a pherlysiau) i ddathlu'r ŵyl.

Gweler hefyd:

• Alban Arthan
• Alban Eilir
• Alban Elfed
• Alban Hefin
• Wica
• Celtiaid
• Gŵyl Fair
• Nos Calan Gaeaf

Ffynonellau:

• Trefor M. Owen. Welsh Folk Customs. Gwasg Gomer, Llandysul 1987.
• Duwiau'r Celtiaid gan Gwyn Thomas, Llafar Gwlad 24.

Y Celtiaid