Epigram: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

← Cymharer â'r fersiwn gynt Cymharer â'r fersiwn dilynol →

Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu

Mewn-lein

Fersiwn yn ôl 21:17, 5 Chwefror 2009

Ffurf lenyddol gryno, yn llinell, cwpled neu bennill, sy'n traethu doethineb neu wirionedd neu gyngor buddiol ynghylch bywyd a'r byd wedi'i fynegi'n goeth, yn fachog a chofiadwy yw epigram. Gair Groeg yw epigram sydd wedi cael ei fenthyg gan sawl iaith, yn cynnwys y Gymraeg, a gan lenorion Groeg yr Henfyd y ceir yr epigramau cynharaf yn nhraddodiad llenyddol y Gorllewin. Ceir ffurfiau tebyg mewn diwylliannau eraill hefyd, e.e. yr haiku yn llenyddiaeth Siapaneg, ac mae'n ffurf lenyddol boblogaidd yn y Gymraeg ers canrifoedd.

Tyfodd yr epigram yn y Gorllewin allan o arfer y Groegiaid o lunio beddargraffiadau am y meirw. Yn ddiweddarach cafwyd casgliadau o epigramau Groeg, yn cynnwys Y Flodeugerdd Roeg. Ymledaenodd yr epigram i Rufain a daeth beirdd fel Martial yn feistri arno. Parhaodd traddodiad yr epigram Lladin clasurol yn rhan o brif ffrwd llenyddiaeth Ewrop am ganrifoedd. Un o epigramwyr Lladin enwocaf yr 17eg ganrif oedd y Cymro John Owen, a adnabyddwyd fel "Martial Prydain".

Yng Nghymru gellid dweud fod naws yr epigram yn elfen bwysig ym marddoniaeth gynnar y Cymry, yn enwedig yn y canu englynol, ond er y ceir llinellau a chwpledi sy'n epigramau mewn llawer o ganu y Cywyddwyr, ni ddatblygodd yn ffurf ar wahân tan y ddeunawfed ganrif. Perthyn yn agos i'r epigram y mae'r diharebion Cymraeg hefyd. Heddiw mae'n parhau i fod yn ffurf boblogaidd gan feirdd Cymraeg ac mae'n un o gystadlaethau arferol Talwrn y Beirdd.

Rhai enghreifftiau

Dyma ychydig o enghreifftiau o epigramau Cymraeg dros y blynyddoedd, gan gychwyn gyda chwpled enwog gan Llawdden (tua 1450-1480):

'Nôl blino'n treiglo pob tref

Teg edrych tuag adref.^[1]

Rhys Cain (m. 1614) ar garu'n ofer:

Cur dwfn yw cariad ofer.^[2]

Saunders Lewis yn y ddrama Blodeuwedd:

Rhodd enbyd yw bywyd i bawb.^[3]

Gerallt Lloyd Owen ar brofiad a chyfiawnder:

A ŵyr frath newyn i'r fron

A ry bris ar y briwsion.^[4]

Cyfeiriadau

↑ Y Flodeugerdd o Epigramau Cynganeddol, rhif 101.
↑ ibid., rhif 506.
↑ ibid., rhif 794.
↑ ibid., rhif 1246.

Llyfryddiaeth

Alan Llwyd (gol.), Y Flodeugerdd o Epigramau Cynganeddol (Cyhoeddiadau Barddas, 1985).

[1] Y Flodeugerdd o Epigramau Cynganeddol, rhif 101.

[2] ibid., rhif 506.

[3] ibid., rhif 794.

[4] ibid., rhif 1246.

[1]

[2]

[3]

[4]

Fersiwn yn ôl 17:44, 5 Chwefror 2009 golygu Anatiomaros (sgwrs \| cyfraniadau) Awto-batrolwyr 86,744 golygiad BDim crynodeb golygu ← Cymharer â'r fersiwn gynt		Fersiwn yn ôl 21:17, 5 Chwefror 2009 golygu dadwneud Adda'r Yw (sgwrs \| cyfraniadau) Gweinyddwyr 110,887 golygiad BDim crynodeb golygu Cymharer â'r fersiwn dilynol →
Llinell 1:		Llinell 1:
	Ffurf lenyddol gryno, yn llinell, cwpled neu bennill, sy'n traethu doethineb neu wirionedd neu gyngor buddiol ynghylch bywyd a'r byd wedi'i fynegi'n goeth, yn fachog a chofiadwy yw '''epigram'''. Gair [[Groeg (iaith)\|Groeg]] yw ''~~epigam~~'' sydd wedi cael ei fenthyg gan sawl iaith, yn cynnwys y Gymraeg, a gan lenorion [[Groeg yr Henfyd]] y ceir yr epigramau cynharaf yn nhraddodiad llenyddol y Gorllewin. Ceir ffurfiau tebyg mewn diwylliannau eraill hefyd, e.e. yr [[haiku]] yn llenyddiaeth Siapaneg, ac mae'n ffurf lenyddol boblogaidd yn y Gymraeg ers canrifoedd.		Ffurf lenyddol gryno, yn llinell, cwpled neu bennill, sy'n traethu doethineb neu wirionedd neu gyngor buddiol ynghylch bywyd a'r byd wedi'i fynegi'n goeth, yn fachog a chofiadwy yw '''epigram'''. Gair [[Groeg (iaith)\|Groeg]] yw ''epigram'' sydd wedi cael ei fenthyg gan sawl iaith, yn cynnwys y Gymraeg, a gan lenorion [[Groeg yr Henfyd]] y ceir yr epigramau cynharaf yn nhraddodiad llenyddol y Gorllewin. Ceir ffurfiau tebyg mewn diwylliannau eraill hefyd, e.e. yr [[haiku]] yn llenyddiaeth Siapaneg, ac mae'n ffurf lenyddol boblogaidd yn y Gymraeg ers canrifoedd.

	Tyfodd yr epigram yn y Gorllewin allan o arfer y Groegiaid o lunio [[beddargraff]]iadau am y meirw. Yn ddiweddarach cafwyd casgliadau o epigramau Groeg, yn cynnwys ''Y Flodeugerdd Roeg''. Ymledaenodd yr epigram i [[Yr Ymerodraeth Rufeinig\|Rufain]] a daeth beirdd fel [[Marcus Valerius Martialis\|Martial]] yn feistri arno. Parhaodd traddodiad yr epigram Lladin clasurol yn rhan o brif ffrwd llenyddiaeth Ewrop am ganrifoedd. Un o epigramwyr Lladin enwocaf yr 17eg ganrif oedd y Cymro [[John Owen (The British Martial)\|John Owen]], a adnabyddwyd fel "Martial Prydain".		Tyfodd yr epigram yn y Gorllewin allan o arfer y Groegiaid o lunio [[beddargraff]]iadau am y meirw. Yn ddiweddarach cafwyd casgliadau o epigramau Groeg, yn cynnwys ''Y Flodeugerdd Roeg''. Ymledaenodd yr epigram i [[Yr Ymerodraeth Rufeinig\|Rufain]] a daeth beirdd fel [[Marcus Valerius Martialis\|Martial]] yn feistri arno. Parhaodd traddodiad yr epigram Lladin clasurol yn rhan o brif ffrwd llenyddiaeth Ewrop am ganrifoedd. Un o epigramwyr Lladin enwocaf yr 17eg ganrif oedd y Cymro [[John Owen (The British Martial)\|John Owen]], a adnabyddwyd fel "Martial Prydain".