Zephaniah Williams

Un o Sir Fynwy oedd Zephaniah Williams (1795-1874), ac un o arweinwyr Terfysg Casnewydd yn 1839. Yn enedigol o Argoed, roedd yn lowr blaenllaw yn Blaina ac yn cadw tafarn y Royal Oak yn Nantyglo, ble roedd yn arfer dalu ei lowyr.

Siartwyr

Dyn annibynol ei farn, oedd Williams, ac roedd yn cynnal cyfarfodydd 'Cymdeithas y Gweithwyr' yn ei gartref. Daeth yn arweinydd naturiol o ymgyrch y siartwyr yn Ne Cymru.

Terfysg Casnewydd

Arweiniodd golofn o ddynion o ardal Nantyglo i lawr i Gasnewydd, ac at Westy'r Westgate ble roedd rhai o hoelion wyth y siartwyr wedi eu dal gan dros 60 o filwyr. Ei gyd-arweinwyr oedd John Frost a William Jones (Siartydd). Yn ôl rhai haneswyr, dyma gwrthryfel mwyaf a chryfaf gwledydd Prydain yn ystod y 19eg ganrif. .

Daeth ei ddynion at ei gilydd, gan ymgynull yn nhafarn y 'Welsh Oak', Pontymister, gan fartsio yn eu blaenau i Gasnewydd.

Awstralia amdani!

Cafodd Williams a'r ddau arweinydd arall eu dedfrydu i'w crogi a'u chwarteru, ond ar ôl protest cryf iawn, newidiwyd hyn i alltudiaeth i Van Diemen's Land (Tasmania, heddiw) yn Awstralia.

Gwneud ei ffortiwn

Ar un cyfnod, gwyddom iddo gynllunio i ddianc o'r cyfandir. Ond, darganfu glo yno, a gwnaeth ei ffortiwn yn ei fwyngloddio. Dychwelodd gyda'i deulu yn ôl i Gymru yn 1854.

Bu farw'n ŵr cefnog iawn yn Launceston, Tasmania ym Mai, 1874.

Dolennau allanol

• Saesneg: Contemporary portrait of Zephaniah in the dock on trial