Hedd Wyn: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Tagiau: Golygiad drwy declyn symudol Golygiad ar declun symudol |
Tagiau: Golygiad drwy declyn symudol Golygiad ar declun symudol |
||
| Llinell 45: | Llinell 45: | ||
Roedd Hedd Wyn yn frodor o [[Trawsfynydd|Drawsfynydd]], yn yr hen [[Sir Feirionydd]], lle cafodd ei eni yn 1887, yn fab i Mary ac Evan Evans, yr hynaf o unarddeg o blant. Cafodd ei eni ym mwthyn Penlan a symudodd y teulu fferm [[Yr Ysgwrn]] pan oedd yn 4 mis oed. Ar ôl cyfnod yn yr ysgol leol gweithiodd gartref ar fferm ei dad. Treuliodd ei fywyd yno, ac eithrio cyfnod byr iawn yn gweithio yn ne Cymru.<ref name="Pamffled Hedd Wyn">Pamffled "Hedd Wyn". Llysednowain/Traws-Newid.</ref> |
Roedd Hedd Wyn yn frodor o [[Trawsfynydd|Drawsfynydd]], yn yr hen [[Sir Feirionydd]], lle cafodd ei eni yn 1887, yn fab i Mary ac Evan Evans, yr hynaf o unarddeg o blant. Cafodd ei eni ym mwthyn Penlan a symudodd y teulu fferm [[Yr Ysgwrn]] pan oedd yn 4 mis oed. Ar ôl cyfnod yn yr ysgol leol gweithiodd gartref ar fferm ei dad. Treuliodd ei fywyd yno, ac eithrio cyfnod byr iawn yn gweithio yn ne Cymru.<ref name="Pamffled Hedd Wyn">Pamffled "Hedd Wyn". Llysednowain/Traws-Newid.</ref> |
||
Barddonai o'i lencyndod a bu'n cystadlu mewn eisteddfodau hyd ddyddiauCyntaf]]. Enillodd y wobr poooooo skip gyntaf mewn cyfarfod llenyddol lleol pan oedd yn ddeuddeg oed cyn mynd ymlaen i ennill ei gadair gyntaf yn y Bala gyda'i [[awdl]] "Dyffryn" yn 1907. Dilynwyd hyn wrth ennill cadeiriau yn [[Llanuwchllyn]] yn 1913, [[Pwllheli]] yn 1913, Llanuwchllyn yn 1915 a [[Pontardawe|Phontardawe]] yn 1915<ref name="Pamffled Hedd Wyn"/>. Bu hefyd yn weithgar yn cyfansoddi cerddi ac [[englyn]]ion i ddigwyddiadau a thrigolion Trawsfynydd. Rhoddwyd yr enw barddol Hedd Wyn iddo gan orsedd o feirdd [[ |
Barddonai o'i lencyndod a bu'n cystadlu mewn eisteddfodau hyd ddyddiauCyntaf]]. Enillodd y wobr poooooo skip gyntaf mewn cyfarfod llenyddol lleol pan oedd yn ddeuddeg oed cyn mynd ymlaen i ennill ei gadair gyntaf yn y Bala gyda'i [[awdl]] "Dyffryn" yn 1907. Dilynwyd hyn wrth ennill cadeiriau yn [[Llanuwchllyn]] yn 1913, [[Pwllheli]] yn 1913, Llanuwchllyn yn 1915 a [[Pontardawe|Phontardawe]] yn 1915<ref name="Pamffled Hedd Wyn"/>. Bu hefyd yn weithgar yn cyfansoddi cerddi ac [[englyn]]ion i ddigwyddiadau a thrigolion Trawsfynydd. Rhoddwyd yr enw barddol Hedd Wyn iddo gan orsedd o feirdd [[Ffestinioggyfnod byr yn ymarfer yn Litherland ger [[Lerpwl]] ac aeth i [[Fflandrys]] erbyn yr haf. Erbyn diwedd mis Gorffennaf, roedd Ellis a'r gatrawd ger Cefn Pilkem lle bu [[brwydr Passchendaele]]. Fe'i lladdwyd ym [[Brwydr Cefn Pilkem|Mrwydr Cefn Pilkem]] a oedd yn rhan o Frwydr Passchendaele a elwir hefyd yn Drydedd Frwydr Ypres ([[Fflemeg]]: Ieper), ar 31 Gorffennaf yn yr un flwyddyn. |
||
Aeth yn [[milwr|filwr]] yn 15fed Bataliwn [[y Ffiwsilwyr Cymreig]] yn Ionawr [[1917]]. Treuliodd gyfnod byr yn ymarfer yn Litherland ger [[Lerpwl]] ac aeth i [[Fflandrys]] erbyn yr haf. Erbyn diwedd mis Gorffennaf, roedd Ellis a'r gatrawd ger Cefn Pilkem lle bu [[brwydr Passchendaele]]. Fe'i lladdwyd ym [[Brwydr Cefn Pilkem|Mrwydr Cefn Pilkem]] a oedd yn rhan o Frwydr Passchendaele a elwir hefyd yn Drydedd Frwydr Ypres ([[Fflemeg]]: Ieper), ar 31 Gorffennaf yn yr un flwyddyn. |
|||
Enillodd [[Cadair yr Eisteddfod Genedlaethol|gadair]] [[Eisteddfod Genedlaethol Cymru Penbedw 1917]] am ei awdl "Yr Arwr". Bu Ellis yn gweithio ar yr awdl gan ei chwblhau erbyn tua chanol Gorffennaf 1917 pan oedd yntau yng Ngwlad Belg. Ar ddydd Iau, 6 Medi 1917, cyhoeddodd [[T. Gwynn Jones]] i'r dorf ym Mhafiliwn yr Eisteddfod mai bardd a oedd yn dwyn y ffugenw "Fleur-de-lis" oedd yn deilwng o ennill y gadair. Fodd bynnag roedd Ellis wedi cael ei ladd chwe wythnos ynghynt yn Ypres. Pan gyhoeddodd yr Archdderwydd Dyfed ei fod wedi'i ladd yn y frwydr honno gorchuddiwyd y gadair â llen ddu. Dyna pam y cyfeirir at yr eisteddfod honno fel "Eisteddfod y Gadair Ddu". |
Enillodd [[Cadair yr Eisteddfod Genedlaethol|gadair]] [[Eisteddfod Genedlaethol Cymru Penbedw 1917]] am ei awdl "Yr Arwr". Bu Ellis yn gweithio ar yr awdl gan ei chwblhau erbyn tua chanol Gorffennaf 1917 pan oedd yntau yng Ngwlad Belg. Ar ddydd Iau, 6 Medi 1917, cyhoeddodd [[T. Gwynn Jones]] i'r dorf ym Mhafiliwn yr Eisteddfod mai bardd a oedd yn dwyn y ffugenw "Fleur-de-lis" oedd yn deilwng o ennill y gadair. Fodd bynnag roedd Ellis wedi cael ei ladd chwe wythnos ynghynt yn Ypres. Pan gyhoeddodd yr Archdderwydd Dyfed ei fod wedi'i ladd yn y frwydr honno gorchuddiwyd y gadair â llen ddu. Dyna pam y cyfeirir at yr eisteddfod honno fel "Eisteddfod y Gadair Ddu". |
||
Fersiwn yn ôl 12:16, 23 Ionawr 2018
- Am y ffilm o'r un enw gweler Hedd Wyn (ffilm)
| Hedd Wyn | |
|---|---|
| Galwedigaeth | Bardd |
Hedd Wyn oedd enw barddol Ellis Humphrey Evans (13 Ionawr 1887 – 31 Gorffennaf 1917), bardd o bentref Trawsfynydd, Gwynedd a ddaeth yn symbol o golli cenhedlaeth o ieuenctid Cymru yn y Rhyfel Byd Cyntaf.
Ei fywyd a'i waith
Roedd Hedd Wyn yn frodor o Drawsfynydd, yn yr hen Sir Feirionydd, lle cafodd ei eni yn 1887, yn fab i Mary ac Evan Evans, yr hynaf o unarddeg o blant. Cafodd ei eni ym mwthyn Penlan a symudodd y teulu fferm Yr Ysgwrn pan oedd yn 4 mis oed. Ar ôl cyfnod yn yr ysgol leol gweithiodd gartref ar fferm ei dad. Treuliodd ei fywyd yno, ac eithrio cyfnod byr iawn yn gweithio yn ne Cymru.[1]
Barddonai o'i lencyndod a bu'n cystadlu mewn eisteddfodau hyd ddyddiauCyntaf]]. Enillodd y wobr poooooo skip gyntaf mewn cyfarfod llenyddol lleol pan oedd yn ddeuddeg oed cyn mynd ymlaen i ennill ei gadair gyntaf yn y Bala gyda'i awdl "Dyffryn" yn 1907. Dilynwyd hyn wrth ennill cadeiriau yn Llanuwchllyn yn 1913, Pwllheli yn 1913, Llanuwchllyn yn 1915 a Phontardawe yn 1915[1]. Bu hefyd yn weithgar yn cyfansoddi cerddi ac englynion i ddigwyddiadau a thrigolion Trawsfynydd. Rhoddwyd yr enw barddol Hedd Wyn iddo gan orsedd o feirdd [[Ffestinioggyfnod byr yn ymarfer yn Litherland ger Lerpwl ac aeth i Fflandrys erbyn yr haf. Erbyn diwedd mis Gorffennaf, roedd Ellis a'r gatrawd ger Cefn Pilkem lle bu brwydr Passchendaele. Fe'i lladdwyd ym Mrwydr Cefn Pilkem a oedd yn rhan o Frwydr Passchendaele a elwir hefyd yn Drydedd Frwydr Ypres (Fflemeg: Ieper), ar 31 Gorffennaf yn yr un flwyddyn.
Enillodd gadair Eisteddfod Genedlaethol Cymru Penbedw 1917 am ei awdl "Yr Arwr". Bu Ellis yn gweithio ar yr awdl gan ei chwblhau erbyn tua chanol Gorffennaf 1917 pan oedd yntau yng Ngwlad Belg. Ar ddydd Iau, 6 Medi 1917, cyhoeddodd T. Gwynn Jones i'r dorf ym Mhafiliwn yr Eisteddfod mai bardd a oedd yn dwyn y ffugenw "Fleur-de-lis" oedd yn deilwng o ennill y gadair. Fodd bynnag roedd Ellis wedi cael ei ladd chwe wythnos ynghynt yn Ypres. Pan gyhoeddodd yr Archdderwydd Dyfed ei fod wedi'i ladd yn y frwydr honno gorchuddiwyd y gadair â llen ddu. Dyna pam y cyfeirir at yr eisteddfod honno fel "Eisteddfod y Gadair Ddu".
Y gadair
Yn eironig ddigon, gwnaed y gadair gan ffoadur o'r enw Eugeen Vanfleteren a hannai o Wlad Belg. Treuliodd gyfnod o chwe mis yn ei chynhyrchu a cheir arni amrywiaeth o symbolau Celtaidd a Chymreig. Daethpwyd a'r gadair yn ôl i Drawsfynydd ar y trên ar 13 Medi, 1917 a chludwyd hi i'r Ysgwrn ar gart a cheffyl.
Ei gofio
Ysgrifennodd y bardd Robert Williams Parry gyfres o englynion er cof amdano, sy'n dechrau gyda'r llinell "Y bardd trwm dan bridd tramor".
Codwyd cofgolofn iddo yng nghanol Trawsfynydd, a ddadorchuddiwyd gan ei fam yn 1923. Ar gerflun pres y gofgolofn mae'r englyn a ysgrifennodd Hedd Wyn am ei gyfaill a laddwyd ar faes y gâd.
- Ei aberth nid â heibio - ei wyneb
- Annwyl nid â'n ango
- Er i'r Almaen ystaenio
- Ei dwrn dur yn ei waed o.
Ffilm
- Prif: Hedd Wyn (ffilm)
Cynhyrchodd Paul Turner ffilm amdano o'r enw Hedd Wyn, ffilm a enwebwyd am Oscar yn y categori ffilm dramor orau yn 1992, gyda Huw Garmon yn chwarae y brif ran.
Llyfryddiaeth
Cerddi Hedd Wyn
- Cerddi'r Bugail, gol. J. J. Williams (1918) - casgliad o gerddi Hedd Wyn
Llyfrau ac erthyglau amdano
- Phil Carradice The Black Chair (nofel yn Saesneg). Pont Books, 2009. ISBN 9781843239789
- William Morris, Hedd Wyn (1969)
- Ysgrifau Beirniadol VI, gol. J. E. Caerwyn Williams (1971) - ysgrif gan Derwyn Jones
- Alan Llwyd, Cofiant Hedd Wyn (Cyhoeddiadau Barddas, 1991). Cofiant manwl a safonol.
- Lieven Dehandschutter, 'Hedd Wyn. Trasiedi Cymreig yn Fflandrys' (1992)
 |
Mae gan Wicidestun destun sy'n berthnasol i'r erthygl hon: |
Cyfeiriadau
Dolenni allanol
- Llun o'i garreg fedd, gyda'r arysgrif "Y PRIFARDD HEDD WYN"