Catalwnia: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Oddi ar Wicipedia
Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
BDim crynodeb golygu
Gwybodlen gwlad
Llinell 1: Llinell 1:
{{coord|41|49|N|1|28|E|region:ES-CT_type:adm1st|display=inline,title}}
: ''Mae'r erthygl yma yn trafod y gymuned ymreolaethol bresennol. Am y dywysogaeth hanesyddol, gweler [[Tywysogaeth Catalwnia]].''
: ''Mae'r erthygl yma yn trafod gwlad a gyhoeddodd ei hannibyniaeth ar 27 Hydref 2017, (tir dadleuol). Am y dywysogaeth hanesyddol, gweler [[Tywysogaeth Catalwnia]].''
{{Infobox settlement
{{Gwybodlen Gwlad
| name = Catalwnia <br/>Catalunya [[Catalaneg]] <br/> ''Catalonha'' [[Ocsitaneg]]
|enw_confensiynol_hir = Catalwnia
| native_name =
|enw_brodorol = <br/>Catalunya<br/> <small>[[Catalaneg]]</small> <br/> ''Catalonha'' <br/><small>[[Ocsitaneg]]</small>
| official_name =
|delwedd_baner = Flag of Catalonia.svg
| settlement_type = Cymuned ymreolaethol
|enw_cyffredin = Senyera
| image_flag = Flag of Catalonia.svg
|delwedd_arfbais = Coat of Arms of Catalonia.svg
| flag_size = 125px
|math symbol = Arfbais Catalwnia
| flag_alt = Senyera
|erthygl_math_symbol =
| image_shield = Coat of Arms of Catalonia.svg
|arwyddair_cenedlaethol =
| shield_size = 60px
|anthem_genedlaethol = ''[[Els Segadors]]''<br/>{{small|"Y Cynaeafwyr"}}
| shield_alt = Arfbais Catalwnia
|delwedd_map = Cataluna in Spain (plus Canarias).svg
| motto =
|prifddinas = Barcelona
| anthem = ''[[Els Segadors]]''<br/>{{small|"Y Cynaeafwyr"}}
|dinas_fwyaf =
| image_map = [[Delwedd:Cataluna in Spain (plus Canarias).svg|275px|Map o Gatalonia]]
|ieithoedd_swyddogol = [[Catalaneg]], [[Sbaeneg]]
| mapsize =
|teitlau_arweinwyr = Llywydd
| map_alt =
|math_o_lywodraeth = Llywodraeth Annibynol
| map_caption = Leoliad Catalwnia o fewn [[Penrhyn Iberia]]
|enwau_arweinwyr = [[Carles Puigdemont i Casamajó]]
| latd=41 |latm=49 |lats= |latNS=N |longd=1 |longm=28 |longs= |longEW=E
|digwyddiad_sefydlu'r_wladwriaeth =
| coor_pinpoint =
|digwyddiadau_gwladwriaethol =
| coordinates_type = region:ES-CT_type:adm1st
|dyddiad_y_digwyddiad =
| coordinates_display = inline,title
|maint_arwynebedd = kmsg
| subdivision_type = [[Gwlad sofran]]
|arwynebedd = 32108
| subdivision_name = [[Sbaen]]
|safle_arwynebedd =
| established_title = Hanes Catalwnia
|canran_dŵr =
| established_date = 988 (''de facto'')<br />1137 ([[Coron Aragón|Undeb gydag Aragon]])<br /> 1716 ([[Decrets de Nova Planta|Nova Planta]])
|blwyddyn_amcangyfrif_poblogaeth =
| established_title1 = [[Ystatud Ymreolaeth Catalwnia|Ystatud Ymreolaethol]]
|cyfrifiad_poblogaeth = 7,522,596<ref>{{cite web|url=https://www.idescat.cat/pub/?id=aec&n=249&lang=en|title=IIdescat. Statistical Yearbook of Catalonia. Population density. Counties and Aran, areas and provinces|website=www.idescat.cat|access-date=13 July 2017}}</ref>
| established_date1 = 9 Medi 1932<br /> 18 Medi 1979<br />9 Awst 2006 (cyfredol)

| established_title2 =
|blwyddyn_cyfrifiad_poblogaeth = 2016
| established_date2 =
|amcangyfrif_poblogaeth =
| seat_type = Prifddinas
|safle_amcangyfrif_poblogaeth =
| seat = [[Barcelona]]<br /><small>{{Coord|41|23|N|2|11|E}}</small>
|dwysedd_poblogaeth = 234
| parts_type = Taleithiau
|safle_dwysedd_poblogaeth =
| parts_style = para
|blwyddyn_CMC_PGP =
| p1 = [[Talaith Barcelona|Barcelona]]
|CMC_PGP =
| p2 = [[Talaith Girona|Girona]]
|safle_CMC_PGP =
| p3 = [[Talaith Lleida|Lleida]]
|CMC_PGP_y_pen =
| p4 = [[Talaith Tarragona|Tarragona]]
|safle_CMC_PGP_y_pen =
| government_type = Llywodraeth ddatganoledig o fewn brenhiniaeth gyfansoddiadol
|blwyddyn_IDD =
| governing_body = ''[[Generalitat de Catalunya]]''
|IDD =
| government_footnotes =
|safle_IDD =
| leader_title = [[Arlywyddion Catalwnia|Arlywydd]]
|categori_IDD =
| leader_name = [[Carles Puigdemont i Casamajó]]
|arian =
| leader_party = [[Junts pel Sí|JxSí]]
|côd_arian_cyfred =
| leader_title1 = Deddfwrfa
|cylchfa_amser = [[CEST]] UTC+02:00
| leader_name1 = [[Llywodraeth Catalwnia|Llywodraeth]]
|atred_utc =
| area_total_km2 = 32108
|atred_utc_haf =
| area_footnotes = <ref name=idescat-area>{{cite web|url=http://www.idescat.cat/pub/?id=inddt&n=396&lang=en|title=Indicadors geogràfics. Superfície, densitat i entitats de població: Catalunya|publisher=Sefydliad Ystadegaeth Catalwnia|accessdate=2015-11-23}}</ref>
|cylchfa_amser_haf =
| area_land_km2 = | area_water_km2 = | area_water_percent =
|côd_ISO =
| population_as_of = 2012
|côd_ffôn =
| population_total = 7565603
|nodiadau =
| population_note =
| population_blank1_title = Safle
| population_blank1 = Ail (16% o Sbaen)
| population_density_km2 = auto
| population_demonym =
| population_footnotes =
| demographics_type1 = [[CMC]] (nominal)
| demographics1_title1 = Cyfanswm
| demographics1_info1 = $255.204 biliwn (2012)
| demographics1_title2 = Y pen
| demographics1_info2 = $33,580 (2012)<ref name=SpainRef>[http://www.ine.es/prensa/np695.pdf National Statistics Office] (Spain's GDP and GRP), [http://www.ine.es/daco/daco42/cre00/b2008/c13m_cre.xls National Statistics Office]. Niferoedd CMC ar gyfer y Cymunedau Ymreolaethol a Rhanbarthau Sbaen 2008-2012.</ref>
| timezone = [[CET]]
| utc_offset = +1
| timezone1_DST = [[CEST]]
| utc_offset1_DST = +2
| postal_code_type =
| postal_code =
| area_code_type = Côd
| area_code = +34 93 (Barcelona) <br /> +34 97- (gweddill Catalwnia)
| iso_code = ES-CT
| blank_name_sec1 = Ieithoedd swyddogol
| blank_info_sec1 = [[Catalaneg]], [[Sbaeneg]], [[Ocsitaneg]] ([[Araneg]])
| blank1_name_sec1 = [[GeoTLD|Internet TLD]]
| blank1_info_sec1 = [[.cat]]
| blank2_name_sec1 = [[Nawddsant]]
| blank2_info_sec1 = [[Siôr (sant)|Sant Siôr]], [[Morwyn Montserrat]]
<!-- blank fields (section 2) -->
| blank_name_sec2 = [[Llywodraeth Catalonia]]
| blank_info_sec2 = 135 dirprwy
| blank1_name_sec2 = [[Cynghrair Dirprwyon Sbaen]]
| blank1_info_sec2 = 47 dirprwy (o 350)
| blank2_name_sec2 = [[Senedd Sbaen]]
| blank2_info_sec2 = 16 seneddwr (o 264)
| website = [http://web.gencat.cat/en/ Generalitat of Catalonia]
| footnotes =
}}
}}



Fersiwn yn ôl 15:47, 27 Hydref 2017

41°49′N 1°28′E / 41.817°N 1.467°E / 41.817; 1.467Cyfesurynnau: 41°49′N 1°28′E / 41.817°N 1.467°E / 41.817; 1.467

Mae'r erthygl yma yn trafod gwlad a gyhoeddodd ei hannibyniaeth ar 27 Hydref 2017, (tir dadleuol). Am y dywysogaeth hanesyddol, gweler Tywysogaeth Catalwnia.

Catalunya
Catalaneg
Catalonha
Ocsitaneg

Catalwnia
Baner Senyera Arfbais Senyera
Baner Arfbais
Arwyddair:
Anthem: Els Segadors
"Y Cynaeafwyr"
Lleoliad Senyera
Lleoliad Senyera
Prifddinas Barcelona
Dinas fwyaf
Iaith / Ieithoedd swyddogol Catalaneg, Sbaeneg
Llywodraeth Llywodraeth Annibynol
Llywydd Carles Puigdemont i Casamajó
'
Arwynebedd
 - Cyfanswm
 - Dŵr (%)
 
32108 km² ([[Rhestr gwledydd a thiriogaethau pellennig yn nhrefn eu harwynebedd|]])
Poblogaeth
 - Amcangyfrif [[]]
 - Cyfrifiad 2016
 - Dwysedd
 
 ([[Rhestr gwledydd yn nhrefn eu poblogaeth|]])
7,522,596[1]
234/km² ([[Rhestr gwledydd yn nhrefn eu dwysedd poblogaeth|]])
CMC (PGP)
 - Cyfanswm
 - Y pen
Amcangyfrif [[|]]
 ([[Rhestr gwledydd yn nhrefn CMC (PGP)|]])
 ([[Rhestr gwledydd yn nhrefn CMC (PGP) y pen|]])
Indecs Datblygiad Dynol ([[]])  ([[Rhestr gwledydd yn nhrefn yr Indecs Datblygiad Dynol|]]) – 
Arian cyfred ([[ISO 4217|]])
Cylchfa amser
 - Haf
CEST UTC+02:00 (UTC)
Côd ISO y wlad
Côd ffôn +

Mae Cymuned Ymreolaethol Catalwnia (Catalaneg: Catalunya, Araneg: Catalonha Sbaeneg: Cataluña) yn wlad a gyhoeddodd ddatganiad o annibyniaeth ar 27 Hydref 2017. Tan hynny bu'n cael ei chyfri gan Sbaen a rhai gwleydd eraill fel gymunedau ymreolaethol. Mae Catalwnia yng ngogledd-ddwyrain Iberia, yn ffinio â Ffrainc ac Andorra i'r gogledd, â Môr y Canoldir yn y dwyrain, â chymuned ymreolaethol Aragón yn y gorllewin. Mae Ynysoedd Medas hefyd yn rhan o Gatalwnia.

Rhennir Catalwnia yn bedair talaith:

Enwyd y taleithiau hyn ar ôl y dinasoedd: Barcelona, Girona, Lleida a Tarragona.

Yn Nhachwedd 2014 cynhaliodd Llywodraeth Catalwnia Refferendwm Catalwnia 2014, yn groes i orchymyn gan Lywodraeth Sbaen; pleidleisiodd dros 80% o blaid bod yn Wladwriaeth annibynol, gyda dros dwy filiwn o bobl wedi bwrw'u pleidlais. Ar 27 Medi 2015, cynhaliwyd Etholiad Cyffredinol Catalwnia, 2015, ble gwelwyd y pleidiau a oedd o blaid annibyniaeth yn uno gyda'i gilydd. Ar 1 Hydref 2017 cynhaliwyd Refferendwm ynghylch annibyniaeth Catalwnia 2017 a gynhaliwyd gan Gyngor Arbennig Catalwnia (yr Consell Executiu), er i Lywodraeth Sbaen fynegi fod cynnal y refferendwm yn anhyfreithiol. Oherwydd hyn, symudwyd rhai miloedd o heddlu Sbaen i Gatalwnia i geisio atal y broses.

Cynhelir diwrnod Catalwnia, sef La Diada flynyddol ar 11 Medi,[2] a gwnaed hynny ers 'Y Cyrch ar Farcelona' yn 1714. Mae'n ddiwrnod o ddathiad bodolaeth y gymuned ymreolaethol, ond hefyd yn atgoffa pobl i'r y gymuned ymreolaethol golli eu system ddeddfau wedi'r cyrch hwnnw.

Hanes

Yn 1164, casglodd Alfonso II, brenin Aragón deyrnas Aragón, Tywysogaeth Catalwnia, Terynas Mallorca, Teyrnas Valencia, Teyrnas Sicilia, Corsica a thiriogaethau eraill dan un goron. Yn 1289 yn y Corts de Monçó enwyd y tiriogaethau fel Corona d'Aragó i de Catalunya, a dalfyrrwyd yn ddiweddarach i Corona d'Aragó, Coron Aragón.

Baneri

Y faner swyddogol yw'r La Senyera, a chaiff ei ddefnyddio hefyd ar faner Aragón, yr Ynysoedd Balearig, Valencia a dinas Alghero yn Sardinia; fe'i ceir hefyd ar arfbais y Pyrénées-Orientales, Provence-Alpes-Côte d'Azur, baner Roussillon, Capcir, Vallespir, Provence yn Ffrainc ac ar arfbais Andorra. Ar un cyfnod, deuai'r mannau hyn i gyd o dan reolaeth Coron Aragón a Iarll Barcelona a heddiw mae'r Gatalaneg wedi goroesi yma a gelwir hwy yn Països Catalans (gwledydd Catalan).

Dywedir i'r faner gael ei chreu ar ddechrau brwydr yn erbyn y Mwriaid dan eu harweinydd Lobo ibn Mohammed, pan anafwyd Carles el Calb yn ddifrifol. Gwlychodd Iarll Barcelona, Guifré el Pilós, ei fysedd yng ngwaed Carles, a'u llusgo ar hyd ei darian felen. Cododd y darian yn uchel ac arweiniodd fyddin y Catalwniaid i fuddugoliaeth. Ers hynny, caiff ei hadnabod fel Els Quatre Dits de Sang, y pedwar byd gwaedlyd.

Addasiad o'r faner yw'r Estelada (enw llawn: Senyera Estelada), sef y faner serenog. Fel arfer, ceir seren wen ar gefndir glas ac weithiau ceir seren goch ar gefndir melyn. Fe'i defnyddir gan gefnodgwyr y mudiad dros annibyniaeth Catalwnia oddi wrth Sbaen. Fe'i hysbrydolwyd gan y sêr ar faner Cwba a {Puerto Rico]], a'u brwydr hwy dros annibyniaeth oddi wrth Sbaen yn 1902 ac 1898. Fe'i lluniwyd gan Vicenç Albert Ballester, ac fe'i defnyddiwyd hi gyntaf mewn pamffled a gyhoeddwyd ar ddiwrnod cenedlaethol y genedl, sef y Diada, yn 1918.

Annibyniaeth

Yn Nhachwedd 2014 cynhaliwyd Refferendwm Catalwnia 2014, a phleidleisiodd dros 80% o blaid bod yn Wladwriaeth annibynol, gyda dros dwy filiwn o bobl wedi bwrw'u pleidlais. Ar 15 Ionawr cyhoeddodd Llywydd y wlad, Artur Mas, ei fod yn galw etholiad ar 27 Medi 2015.[3] Canlyniad y bleidlais oedd i dros 68 o'r seddi allan o gyfanswm o 135 gael eu llenwi gan gynrychiolwyr a oedd o blaid annibyniaeth.[4]

Ar 1 Hydref 2017 cynhaliwyd Refferendwm ynghylch annibyniaeth Catalwnia 2017 a gynhaliwyd gan Gyngor Arbennig Catalwnia (yr Consell Executiu), er i Lywodraeth Sbaen fynegi fod cynnal y refferendwm yn anhyfreithiol. Oherwydd hyn, symudwyd rhai miloedd o heddlu Sbaen i Gatalwnia i geisio atal y broses.

Ieithoedd

Ceir tair iaith swyddogol yng Nghatalwnia: Catalaneg, Sbaeneg ac Araneg, a siaredir yn Val d'Aran yn y gogledd-orllewin. Mae canran uchel ym medru Catalaneg:

Catalaneg
Yn medru Nifer Canran
Deall 5.872.202 94,5%
Siarad 4.630.640 74,5%
Darllen 4.621.404 74,4%
Ysgrifennu 3.093.223 49,8%
Cyfanswm 6.215.281 100%

Un o awduron mwyaf nodedig y Gatalaneg yw Joan Oliver i Sallarès, dramodydd a bardd.

Chwaraeon

Er bod gan y wlad ei thîm pêl-droed cenedlaethol, nid oes gan Catalwnia statws fel gwlad bêl-droed gydnabyddiaedig yng ngolwg UEFA na FIFA. Serch hynny ceir ymgyrch i ennill statws swyddogol i'r tîm, a thrwy hynny i'r wlad.

Astudiaeth feirniadol o dair gwlad - Québec, Catalunya a Chymru gan Paul W. Birt; 1997

Gweler hefyd

Cyfeiriadau

  1. "IIdescat. Statistical Yearbook of Catalonia. Population density. Counties and Aran, areas and provinces". www.idescat.cat. Cyrchwyd 13 July 2017.
  2. barcelonas.com; adalwyd 29 Awst 2017.
  3. "Mas announces an agreement with ERC and will call a snap election for 27 September 2015 " (yn Sbaeneg). El País. 2015-01-14. Italic or bold markup not allowed in: |publisher= (help)
  4. www.theguardian.com adalwyd 2015