Ystorya de Carolo Magno

Cadwyn o chwedlau Cymraeg Canol am Siarlymaen (Carolus Magnus neu Charlemagne, 747-814), brenin y Ffranciaid, a'i farchogion yw Ystorya de Carolo Magno ('Hanes Siarlymaen'). Cerddi hir Ffrangeg a gyfansoddwyd yn y 12g oedd y testunau gwreiddiol ond fe'u troswyd mewn rhyddiaith Cymraeg Canol gan gyfarwyddiaid anhysbys (ond gweler isod yn achos Cronicl Turpin) o tua dechrau'r 13g ymlaen. Cedwir y testunau gorau fel casgliad neilltuol dan y teitl Ystorya de Carolo Magno yn Llyfr Coch Hergest (tua 1382-1410).

Mae cefndir y chwedlau yn grefyddol, gan ymdroi o amgylch y rhyfeloedd rhwng Siarlymaen a'i gynghreiriaid a'r Mwriaid Islamaidd yn Sbaen a'i gynghreiriaid hwythau (yn cynnwys y Basgiaid Cristnogol).

Y testunau yw:

• Cronicl Turpin, hanes yr esgob Turpin, a gyfieithwyd gan y Brawd Madog ap Selyf yn y 13g.
• Cân Roland, cyfieithiad rhyddiaith o'r Chanson de Roland, cerdd arwrol enwocaf Ffrainc, sy'n adrodd hanes yr arwr Roland a Brwydr Ronsyfal (Roncesvalles).
• Pererindod Siarlymaen, sy'n adrodd hanes pererindod Siarlymaen i Gaersalem (ymddengys nad oes sail i'r hanes).
• Rhamant Otfel, hanes Otfel/Otuel.

Cyfieithwyd neu droswyd y cerddi Ffrangeg i sawl iaith Ewropeaidd, ond mae'r addasiadau Cymraeg yn sefyll allan am eu bod yn rhyddiaith yn hytrach na cherddi. Yn ôl Stephen J. Williams, "Haedda camp cyfieithwyr y chwedlau am Siarlymaen ei chanmol yn fawr. Ceir ynddynt enghreifftiau o ryddiaith Gymraeg y cyfnod canol ar ei disgleiriaf a'i noblaf".

Llyfryddiaeth

• Stephen J. Williams (gol.), Ystorya de Carolo Magno (Gwasg Prifysgol Cymru, 1930; argraffiad newydd 1968).