Deddfau'r Cyfreithiau yng Nghymru 1536 a 1542

Roedd Deddfau Uno 1536 a 1543 yn ddwy ddeddf a basiwyd yn San Steffan i uno Cymru'n wleidyddol â Lloegr ac i ddileu'r iaith Gymraeg.

Cefndir

Oherwydd cweryl Harri'r VIII gyda'r Pab, yr oedd yn ofni y byddai gwrthryfel yn dod o Ffrainc drwy Iwerddon ac yna Cymru, ac felly fe benderfynnodd y byddai rhaid uno Cymru â Lloegr. Yr oedd hefyd yn gweld yr iaith Gymraeg yn fygythiad, ac er nad oedd 95% o bobl Cymru ond yn siarad Cymraeg fe wnaeth y ddeddf wahardd y Gymraeg o'r llysoedd a'i hamddifadu o statws swyddogol.

Rhaglith Deddf 1536

"The people of the same dominion have and do daily use a speche nothing like ne (nor) consonaunt to the naturall mother tonge used within this Realme", ac felly rhaid oedd "utterly to etirpe alle and singular the sinister usages and customs differing from the same... to an amiable concord and unity", ac felly "From henceforth no person or persons that use the Welsh speech or language shall have or enjoy any office or fees.... unless he or they use and excercis the speech or language of English".

Llyfryddiaeth

• G.H. Jenkins, Hanes Cymru yn y Cyfnod Modern Cynnar (1983)
• W. Ogwen Williams, Tudor Gwynedd (1958). Pennod ar y deddfau.
• (eto), The Survival of the Welsh Language after the Union of England and Wales: the first phase, 1536-1642 yn Cylchgrawn Hanes Cymru (cyf. II, rhifyn 1, 1964).