Sefydliad Cytundeb Gogledd yr Iwerydd

Sefydliad rhyngwladol a sefydlwyd ym 1949 i gefnogi'r Cytundeb Gogledd yr Iwerydd a arwyddwyd yn Washington, D.C. ar 4 Ebrill, 1949 yw Sefydliad Cytundeb Gogledd yr Iwerydd (NATO). Ei enwau swyddogol yw North Atlantic Treaty Organisation (Saesneg) neu l'Organisation du Traité de l'Atlantique Nord (OTAN, Ffrangeg).

Erthygl pwysicaf y Cytundeb Gogledd yr Iwerydd yw erthygl V, sy'n dweud fod ymosodiad ar unrhyw aelod yr NATO yn golygu ymosodiad ar pawb a fydd Siarter y Cenhedloedd Unedig yn sylfaen yr amddiffyn milwrol.

Rheswm yr erthygl yw pryder am ymosodiad yr Undeb Sofietaidd yn ystod y Rhyfel Oer. Ar ôl yr erthygl hyn mae pob ymosodiad yn golygu ymosodiad ar Unol Daleithiau America, pŵer milwrol mawrach y byd. Beth bynnag, doedd byd ymosodiad fel hyn a'r cyfnod cyntaf cymhwyswyd yr erthygl roedd ar 12 Medi, 2001, ar ôl ymosodiad terfysgol ar Canolfan Masnach y Byd yn Efrog Newydd.

Aelod-gwladwriaethau

Ers sefydliad y NATO ym 1949 neu gan blwydden eu gytuniad.

• Yr Almaen (1955)
• Yr Unol Daleithiau America
• Gwlad Belg
• Bwlgaria (2004)
• Canada
• Denmarc
• Y Deyrnas Unedig
• Yr Eidal
• Estonia (2004)
• Ffrainc
• Gwlad Groeg (1952)
• Hwngari (1999)
• Gwlad yr Iâ
• Yr Iseldiroedd
• Latfia (2004)
• Lithwania (2004)
• Lwcsembwrg
• Norwy
• Portiwgal
• Gwlad Pwyl (1999)
• Romania (2004)
• Sbaen (1982)
• Slofacia (2004)
• Slofenia (2004)
• Y Weriniaeth Tsiec (1999)
• Twrci (1952)

Ymunwyd Gwlad Groeg a Thwrci ym mis Chwefror 1952. Ymunwyd yr Almaen dwy waith: un waith fel Gorllewin yr Almaen ym 1955 ac ar ôl uniad yr Almaen ym 1990 roedd dwyrain y wlad newydd yn aelod y NATO, hefyd. Ymunwyd Sbaen ar 30 Mai, 1982. Gwlad Pwyl, Hwngari a'r Y Weriniaeth Tsiec, aelodau blaenorol y Cytundeb Warsaw, ar 12 Mawrth, 1999.

Mae Ffrainc yn dal i fod aelor y NATO, ond mae wedi ymeddeol awdurdod milwrol ym 1966. Gwlad yr Iâ yw'r unig aelod heb fuddyn a ymunoedd ar amod fod ddim rhaid codi un.

Ymunwyd Bwlgaria, Estonia, Latfia, Lithwania, Romania a Slofacia, aelodau blaenorol eriall y Cytundeb Warsaw, ar 29 Mawrth, 2004.

Hanes

17 Mawrth, 1948: Arwydden gwledydd Benelwcs, Ffrainc a'r Deyrnas Unedig y Cyrundeb Brwsel, rhagflaenydd y Cytundeb NATO.

4 Ebrill, 1949: Arwyddwyd Cytundeb Gogledd yr Iwerydd yn Washington, DC.

14 Mai, 1955: Arwyddwyd Cytundeb Warsaw gan yr Undeb Sofietaidd ac eraill er mwyn gwrthbwyso NATO. Gwrthwyneben ei gylidd yn ystod y Rhyfel Oer, ond ar ôl cwymp y Llen Haearn datgyfannwyd y Cytundeb Warsaw.

1966: Penderfynoedd Charled de Gaulle diddymu cydweithriad Ffrainc ym awdurdod milwrol NATO a dechrau amddifyn niwclear ei hyn. O ganlyniad, symudwyd pencadlys NATO o Baris i Frwsel erbyn 16 Hydref, 1967.

31 Mawrth, 1991: Daeth Cytundeb Warsaw i ben (yn swyddogol ar 1 Gorffennaf)

8 Gorffennaf, 1997: Gwahoddwyd Hwngari, y Weriniaeth Tsiec a Gwylad Pwyl i ymuno NATO. Ymunen ym 1999.

24 Mawrth, 1999: Cyrch milwrol cyntaf y Nato yn ystod y Rhyfel yn Kosovo.

12 Medi, 2001: Cymhwyswyd erthygl V y cytundeb am y waith cyntaf ar ôl ymosodiad terfysgol ar Canolfan Masnach y Byd yn Efrog Newydd.

21 Tachwedd, 2002: Gwahoddwyd Estonia, Latfia, Lithwania, Slofenia, Slofacia, Bwlgaria a Romania i ymuno NATO. Ymunen ar 29 Mawrth, 2004. Mae'n bosib fydd Albania a'r Cyn-weriniaeth Iwgoslafaidd Macedonia yn cael eu dweud fod rhaid cyflawni amodau economigol, gwleidyddiol a milwrol cyn i ymuno. Ymgeisioedd Croatia am ymuno ym 2002 a felly yw'r proses dim ond wedi cychwyn.

10 Chwefror, 2003: Roedd NATO yn gwrthwynebu argyfwng achos fod Ffrainc a Gwlad Belg ddim yn cytuno i fesurau amdiffynol i Dwrci os fydd rhyfel yn erbyn Irac. Doedd yr Almaen ddim yn anghytuno yn swyddogol i'r amddiffyn, ond roedd yn dweud fod hi'n cefnogi'r feto.

16 Ebrill, 2002: Cytunoedd NATO i orchymun International Security Assistance Force (ISAF) (-> Cymraeg??) yn Affganistan ar ôl cais trwy'r Almaen a'r Iseldiroedd. Roedd y cynhadaeth NATO cyntaf tu allan ei tirwedd.

19 Mehefin, 2003: Newidwyd strwythwr milwrol y NATO: Sefidlwyd Allied Command Transformation (-> Cymraeg?) yn le Supreme Allied Commander (-> Cymraeg?).

29 Mawrth, 2004: Ymunen Bwlgaria, Estonia, Latfia, Lithwania, Romania, Slofacia a Slofenia i NATO.

Ysgrifennyddion Cyffredinol NATO

1. Hastings Lionel Ismay, 1st Baron Ismay (Y Deyrnas Unedig): 4 Ebrill, 1952 - 16 Mai, 1957
2. Paul-Henri Spaak (Gwlad Belg): 16 Mai, 1957 - 21 Ebrill, 1961
3. Dirk Stikker (Yr Iseldiroedd): 21 Ebrill, 1961 - 1 Awst, 1964
4. Manlio Brosio (Yr Eidal): 1 Awst, 1964 - 1 Hydref, 1971
5. Joseph Luns (Yr Iseldiroedd): 1 Hydref, 1971 - 25 Mehefin, 1984
6. Peter Carington, 6th Baron Carrington (Y Deyrnas Unedig): 25 Mehefin, 1984 - 1 Gorffennaf, 1988
7. Manfred Wörner (Yr Almaen): 1 Gorffennaf, 1988- 13 Awst, 1994
8. Sergio Balanzino (Yr Eidal, gweithredol): 13 Awst - 17 Hydref 1994
9. Willy Claes (Gwlad Belg): 17 Hydref, 1994 - 20 Hydref, 1995
10. Sergio Balanzino ([Yr Eidal]], gweithredol): 20 Hydref - 5 Rhagfyr, 1995
11. Javier Solana (Sbaen): 5 Rhagfyr, 1995 - 6 Hydref, 1999
12. George Robertson (Y Deyrnas Unedig): 14 Hydref, 1999 - 1 Ionawr, 2004
13. Jaap de Hoop Scheffer (Yr Iseldiroedd): 1 Ionawr, 2004 - heddiw.

Supreme Allied Commanders Europe (SACEUR) (->Cymraeg??)

1. Dwight D. Eisenhower: 2 Ebrill, 1951 - 30 Mai, 1952
2. Matthew Ridgway: 30 Mai, 1952 - 11 Gorffennaf, 1953
3. Alfred Gruenther: 1 Gorffennaf, 1953 - 20 Tachwedd, 1956
4. Lauris Norstad: 20 Tachwedd, 1956 - 1 Ionawr, 1963
5. Lyman Lemnitzer: 1 Ionawr, 1963 - 1 Gorffennaf, 1969
6. Andrew Goodpaster: 1 Gorffennaf, 1969 - 15 Rhagfyr, 1974
7. Alexander Haig: 15 Rhagfyr, 1974 - 1 Gorffennaf, 1979
8. Bernard Rogers: 1 Gorffennaf, 1979 - 26 Mehefin, 1987
9. John Galvin: 26 Mehefin, 1987 - 23 Mehefin, 1992
10. John Shalikashvili: 23 Mehefin, 1992 - 22 Hydref, 1993
11. George Joulwan: 22 Hydref, 1993 - 11 Gorffennaf, 1997
12. Wesley Clark: 11 Gorffennaf, 1997 - 3 Mai, 2000
13. Joseph Ralston: 3 Mai, 2000 - 17 Ionawr, 2003
14. James L. Jones: 17 Ionawr, 2003 - heddiw

Note: starting with Ridgway all SACEUR have been simultaneously Commander in Chief, US European Command (CINCEUR) (->Cymraeg?)