Cenedlaetholdeb Cymreig: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
→Yr Ugeinfed Ganrif: Man bethau Tagiau: Golygiad drwy declyn symudol Golygiad ar declun symudol |
|||
| Llinell 20: | Llinell 20: | ||
==Yr Ugeinfed Ganrif== |
==Yr Ugeinfed Ganrif== |
||
{{gweler|Yr Ugeinfed Ganrif yng Nghymru}} |
{{gweler|Yr Ugeinfed Ganrif yng Nghymru}} |
||
Ffurfiwyd [[Plaid Cymru]] yn [[1925]] o dan arweinyddiaeth [[Saunders Lewis]] gyda phwyslais ar ddiogelu'r [[Bro Gymraeg|fro Gymraeg]] a chymunedau Cymraeg ar draws y wlad. Ni enillodd llawer o gefnogaeth gan bleidleiswyr i ddechrau, ond ar ôl [[yr Ail Ryfel Byd]], o dan arweinyddiaeth [[Gwynfor Evans]], dechreuodd y blaid ennill seddi mewn etholiadau lleol; enillodd |
Ffurfiwyd [[Plaid Cymru]] yn [[1925]] o dan arweinyddiaeth [[Saunders Lewis]] gyda phwyslais ar ddiogelu'r [[Bro Gymraeg|fro Gymraeg]] {{angen ffynhonnell}} a chymunedau Cymraeg ar draws y wlad. Ni enillodd llawer o gefnogaeth gan bleidleiswyr i ddechrau, ond ar ôl [[yr Ail Ryfel Byd]], o dan arweinyddiaeth [[Gwynfor Evans]], dechreuodd y blaid ennill seddi mewn etholiadau lleol; enillodd Gwynfor sedd yn is-etholiad [[Caerfyrddin]] yn [[1966]], ac enillodd dau aelod arall o'r Blaid seddi yn [[1974]]. |
||
Sefydlwyd nifer o fudiadau eraill yn y cyfnod hwn, gan gynnwys [[Cymdeithas yr Iaith]], a sefydlwyd yn [[1962]] fel ymateb i ddarlith Lewis, ''[[Tynged yr Iaith]]''. Bu buddugoliaethau i'r cenedlaetholwyr gyda darpariaeth addysg ddwyieithog yn yr [[1970au]] ac [[S4C]], y sianel deledu Cymraeg, yn [[1982]]. Ym Mawrth [[1979]], pleidleisiodd rhyw 80% yn erbyn cynulliad Cymreig mewn refferendwm, wnaeth awgrymu taw teimlad diwylliannol yn hytrach na gwleidyddol oedd cenedlaetholdeb Cymreig yn bennaf. Yn yr [[1980au]], teimlodd rhai bygythiad gan fewnfudwyr o Loegr i [[cefn gwlad|gefn gwlad]] Cymru, oedd yn cynnwys twf yn [[tŷ gwyliau|nhai gwyliau]], a [[Llosgi Tai Haf|chafodd rhai eu llosgi gan eithafwyr]]. Ni chlywir sôn am ymreolaeth gan lywodraeth Prydain nes hwyr yr [[1990au]] gyda dychweliad [[y Blaid Lafur (DU)|y Blaid Lafur]] i [[San Steffan]]; ym Medi [[1997]] bu refferendwm ar [[Cynulliad Cenedlaethol Cymru|gynulliad Cymreig]] yn pennu gyda mwyafrif bach o blaid cynulliad. |
|||
[[Categori:Cenedlaetholdeb Cymreig| ]] |
[[Categori:Cenedlaetholdeb Cymreig| ]] |
||
Fersiwn yn ôl 13:28, 14 Mawrth 2016
Cenedlaetholdeb Cymreig yw'r mudiad cenedlaetholgar gwleidyddol a diwylliannol o blaid hawliau i'r Gymraeg, cydraddoldeb crefyddol, ac ymreolaeth leol yng Nghymru. Er bod rhyw syniad o genedlaetholdeb wedi bodoli yng Nghymru ers canrifoedd (yn enwedig o dan ymosodiadau goresgynwyr, e.e. y Saeson, y Normaniaid), daeth cenedlaetholdeb Cymreig modern i'r amlwg yn ail hanner y bedwaredd ganrif ar bymtheg wrth i'r Cymry cael eu calonogi gan fudiadau cenedlaetholgar ar draws Ewrop, megis yn Iwerddon, yr Eidal a Hwngari. Lledaenodd cysyniadau cenedlaetholgar gyda thwf Anghydffurfiaeth yng Nghymru a theimladau gwrth-Seisnig yn dilyn Brad y Llyfrau Gleision a cheisiadau eraill gan lywodraeth Lloegr i Seisnigo'r wlad.
Y Bedwaredd Ganrif ar Bymtheg
- Gweler hefyd: Y Bedwaredd Ganrif ar Bymtheg yng Nghymru.
Brad y Llyfrau Gleision
- Prif: Brad y Llyfrau Gleision
Cynyddodd teimladau cenedlaethol a gwrth-Seisnig yn 1847 gyda chyflwyniad adroddiad a gomisiynwyd gan senedd San Steffan ar gyflwr addysg yng Nghymru, a elwir yn Frad y Llyfrau Gleision oherwydd lliw clawr yr adroddiad. Dywedodd yr adroddiad bod cyflwr y system addysg yn y wlad yn wael iawn a cheir bortread negyddol o'r Cymry a'u hiaith, ond barn gul y Saeson Saesneg a ysgrifennodd yr adroddiad oedd hyn.
Prif Genedlaetholwyr y 19eg Ganrif
- Michael D. Jones (1822–1898)
- R. J. Derfel (1824-1905)
- Emrys ap Iwan (Robert Ambrose Jones) (1848-1906
- T. E. Ellis (1859-1899)
Cymru Fydd
- Prif: Cymru Fydd
Ymgyrchodd y blaid wladgarol Cymru Fydd am hunanlywodraeth Gymreig, o fewn cyd-destun gwleidyddiaeth Ryddfrydol, rhwng 1886 a 1896. Un o'u hamcanion oedd datgysylltu'r Eglwys Anglicanaidd yng Nghymru, a ddaeth yn realiti yn 1920 gyda dyfodiad yr Eglwys yng Nghymru.
Yr Ugeinfed Ganrif
- Gweler hefyd: Yr Ugeinfed Ganrif yng Nghymru.
Ffurfiwyd Plaid Cymru yn 1925 o dan arweinyddiaeth Saunders Lewis gyda phwyslais ar ddiogelu'r fro Gymraeg [angen ffynhonnell] a chymunedau Cymraeg ar draws y wlad. Ni enillodd llawer o gefnogaeth gan bleidleiswyr i ddechrau, ond ar ôl yr Ail Ryfel Byd, o dan arweinyddiaeth Gwynfor Evans, dechreuodd y blaid ennill seddi mewn etholiadau lleol; enillodd Gwynfor sedd yn is-etholiad Caerfyrddin yn 1966, ac enillodd dau aelod arall o'r Blaid seddi yn 1974.
Sefydlwyd nifer o fudiadau eraill yn y cyfnod hwn, gan gynnwys Cymdeithas yr Iaith, a sefydlwyd yn 1962 fel ymateb i ddarlith Lewis, Tynged yr Iaith. Bu buddugoliaethau i'r cenedlaetholwyr gyda darpariaeth addysg ddwyieithog yn yr 1970au ac S4C, y sianel deledu Cymraeg, yn 1982. Ym Mawrth 1979, pleidleisiodd rhyw 80% yn erbyn cynulliad Cymreig mewn refferendwm, wnaeth awgrymu taw teimlad diwylliannol yn hytrach na gwleidyddol oedd cenedlaetholdeb Cymreig yn bennaf. Yn yr 1980au, teimlodd rhai bygythiad gan fewnfudwyr o Loegr i gefn gwlad Cymru, oedd yn cynnwys twf yn nhai gwyliau, a chafodd rhai eu llosgi gan eithafwyr. Ni chlywir sôn am ymreolaeth gan lywodraeth Prydain nes hwyr yr 1990au gyda dychweliad y Blaid Lafur i San Steffan; ym Medi 1997 bu refferendwm ar gynulliad Cymreig yn pennu gyda mwyafrif bach o blaid cynulliad.