Yr Hen Ogledd: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

← Cymharer â'r fersiwn gynt Cymharer â'r fersiwn dilynol →

Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu

Mewn-lein

Fersiwn yn ôl 21:43, 24 Gorffennaf 2007

Mae'r term yr Hen Ogledd yn cyfeirio at diriogaeth teyrnasoedd Brythonaidd yr ardal sydd erbyn heddiw yn ogledd Lloegr a de'r Alban yn y cyfnod yn dilyn ymadawiad y Rhufeiniaid, sef o tua'r bumed i'r seithfed ganrif. O'r Hen Ogledd daeth y llenyddiaeth Gymraeg gynharaf, cerddi arwrol gan feirdd yr Hengerdd am y brwydro rhwng teyrnasoedd y Brythoniaid a llwythau'r Eingl-Sacsoniaid oedd yn ceisio goresgyn y Brythoniaid a meddianu eu tir. O'r Hen Ogledd daeth Cunedda Wledig a'i ddilynwyr hefyd, sefydlwyr teyrnas Gwynedd.

Gellir diffinio'r Hen Ogledd fel yr Alban i'r de o linell ddychymygol rhwng cyffiniau Stirling a Loch Lomond a'r siroedd Seisnig presennol Cumbria, Swydd Caerhirfyn, Swydd Efrog a Humberside. Mae hyn yn diriogaeth ehangach nag yw Cymru heddiw. Mae'n bosibl fod teyrnasoedd yr Hen Ogledd (trwy Elfed) yn ymestyn mor bell i'r de ag ardal Sir Gaer heddiw. Cafodd teyrnasoedd yr Hen Ogledd eu gwahanu oddi wrth Gymru gyda Brwydr Caer yn 615. Ffurf ar y Frythoneg a droes yn Gymraeg Cynnar oedd iaith trigolion yr Hen Ogledd: Cymbreg yw'r enw a ddefnyddir weithiau i'w disgrifio a cheir olion ohoni mewn enwau lleoedd yn Cumbria.

'Gwŷr y Gogledd' yw'r enw tradodiadol am bobl yr Hen Ogledd. Roeddent yn ddisgynyddion i lwythau Celtaidd y Votadini, Selgovai, Novantai a'r Dumnonii (yn ne'r Alban) a'r Brigantes i'r de o Fur Hadrian.

Lleolir nifer o draddodiadau a chymeriadau sydd i'w cael yn llenyddiaeth Cymraeg Canol yn yr Hen Ogledd. Yn eu plith y mae arwyr dwy o'r Tair Rhamant, sef Owain ab Urien (Iarlles y Ffynnon) a Peredur fab Efrog.

Teyrnasoedd a lleoedd

Aeron
Din Alclud, prif ganolfan Ystrad Clud (Dumbarton)
Argoed Llwyfain
Catraeth (Catterick yn Swydd Efrog heddiw)
Din Eidyn, prif ganolfan Manaw Gododdin
Coed Celyddon
Cyndeyrn, sant o Ystrad Clud
Din Reged, prif ganolfan Rheged (ger Stranraer)
Elmet (Elfed), canolbarth gogledd Lloegr heddiw
Llwyfenydd
Manaw Gododdin, teyrnas y Votadini
Metcauld (ynys Lindisfarne)
Rheged, ardal Galloway a Chaerliwelydd
Ystrad Clud

Arweinwyr, beirdd a chymeriadau eraill

Aneirin, a gyfansoddodd Y Gododdin
Coel Hen, brenin neu arweinydd ôl-Rufeinig
Cunedda Wledig, sefydlwr Gwynedd
Dyfnawl Hen, un o wyrion Ceredig Wledig
Gwallog, brenin Elfed efallai
Mynyddog Mwynfawr, brenin Gododdin
Myrddin Wyllt, cymeriad chwedlonol
Owain ab Urien, mab Urien Rheged
Rhydderch Hen, brenin Ystrad Clud
Taliesin, bardd Urien Rheged a'i fab Owain
Urien Rheged, brenin Rheged

Gelynion a chyngreiriaid Gwŷr y Gogledd

Eingl-Sacsoniaid y gogledd

Bernicia, teyrnas gwŷr Northumbria
Deira, teyrnas y Deifr
Hussa
Ida
Theoderic

Gwyddelod a Phictiaid

Y Brithwyr, neu'r Pictiaid
Dalriada, teyrnas Gwyddelig yn yr Alban
Ysgotiaid, Gwyddelod yr Alban

Gweler hefyd

Llyfryddiaeth

Rachel Bromwich a R. Brinley Jones (gol.), Astudiaethau ar yr Hengerdd (Caerdydd, 1978)
K. H. Jackson, Language and History in Early Britain (Caeredin, 1953)
Ifor Williams (gol.), Canu Aneirin (Caerdydd, 1938; argraffiad newydd, 1961)
eto (gol.), Canu Taliesin (Caerdydd, 1960)
eto, The Beginnings of Welsh Poetry (Caerdydd, 1972)

Mae'r erthygl hon yn Eginyn. Gallwch helpu Wicipedia drwy ei datblygu.

@@ Llinell 1: / Llinell 1: @@
 [[Delwedd:Y Gogledd.jpg|bawd|200px|Map o'r Hen Ogledd]]
 Mae'r term '''yr Hen Ogledd''' yn cyfeirio at diriogaeth teyrnasoedd [[Brythoniaid|Brythonaidd]] yr ardal sydd erbyn heddiw yn ogledd [[Lloegr]] a de'r [[Yr Alban|Alban]] yn y cyfnod yn dilyn ymadawiad y [[Rhufeiniaid]], sef o tua'r [[5ed ganrif|bumed]] i'r [[7fed ganrif|seithfed ganrif]]. O'r Hen Ogledd daeth y [[llenyddiaeth Gymraeg]] gynharaf, cerddi [[Arwr|arwrol]] gan feirdd [[yr Hengerdd]] am y brwydro rhwng teyrnasoedd y Brythoniaid a llwythau'r [[Eingl-Sacsoniaid]] oedd yn ceisio goresgyn y Brythoniaid a meddianu eu tir. O'r Hen Ogledd daeth [[Cunedda Wledig]] a'i ddilynwyr hefyd, sefydlwyr [[teyrnas Gwynedd]].
+Gellir diffinio'r Hen Ogledd fel yr Alban i'r de o linell ddychymygol rhwng cyffiniau [[Stirling]] a [[Loch Lomond]] a'r siroedd Seisnig presennol [[Cumbria]], [[Swydd Caerhirfyn]], [[Swydd Efrog]] a [[Humberside]]. Mae hyn yn diriogaeth ehangach nag yw Cymru heddiw. Mae'n bosibl fod teyrnasoedd yr Hen Ogledd (trwy [[Elfed]]) yn ymestyn mor bell i'r de ag ardal [[Sir Gaer]] heddiw. Cafodd teyrnasoedd yr Hen Ogledd eu gwahanu oddi wrth Gymru gyda [[Brwydr Caer]] yn [[615]]. Ffurf ar y [[Brythoneg|Frythoneg]] a droes yn [[Cymraeg Cynnar|Gymraeg Cynnar]] oedd iaith trigolion yr Hen Ogledd: [[Cymbreg]] yw'r enw a ddefnyddir weithiau i'w disgrifio a cheir olion ohoni mewn enwau lleoedd yn Cumbria.
+'Gwŷr y Gogledd' yw'r enw tradodiadol am bobl yr Hen Ogledd. Roeddent yn ddisgynyddion i lwythau [[Celtiaid|Celtaidd]] y [[Votadini]], [[Selgovai]], [[Novantai]] a'r [[Dumnonii]] (yn ne'r Alban) a'r [[Brigantes]] i'r de o [[Mur Hadrian|Fur Hadrian]].
+Lleolir nifer o draddodiadau a chymeriadau sydd i'w cael yn llenyddiaeth Cymraeg Canol yn yr Hen Ogledd. Yn eu plith y mae arwyr dwy o'r ''[[Tair Rhamant]]'', sef [[Owain ab Urien]] (''[[Iarlles y Ffynnon]]'') a ''[[Peredur fab Efrog]]''.
 ==Teyrnasoedd a lleoedd==
 *[[Aeron]]
-*[[Alclud]], prif ganolfan Ystrad Clud
+*[[Din Alclud]], prif ganolfan Ystrad Clud ([[Dumbarton]])
 *[[Argoed Llwyfain]]
 *[[Catraeth]] ([[Catterick]] yn Swydd Efrog heddiw)
 *[[Caeredin|Din Eidyn]], prif ganolfan Manaw Gododdin
 *[[Coed Celyddon]]
+*[[Cyndeyrn]], sant o Ystrad Clud
 *[[Dunragit|Din Reged]], prif ganolfan Rheged (ger [[Stranraer]])
-*[[Elfed]] (Elmet), canolbarth gogledd Lloegr heddiw
+*[[Elmet]] ([[Elfed]]), canolbarth gogledd Lloegr heddiw
 *[[Llwyfenydd]]
 *[[Manaw Gododdin]], teyrnas y [[Votadini]]
@@ Llinell 21: / Llinell 28: @@
 *[[Coel Hen]], brenin neu arweinydd ôl-Rufeinig
 *[[Cunedda Wledig]], sefydlwr Gwynedd
+*[[Dyfnawl Hen]], un o wyrion Ceredig Wledig
 *[[Gwallog]], brenin Elfed efallai
 *[[Mynyddog Mwynfawr]], brenin Gododdin
@@ Llinell 38: / Llinell 46: @@
 ===Gwyddelod a Phictiaid===
 *[[Pictiaid|Y Brithwyr]], neu'r [[Pictiaid]]
-*[[Dalriada]], teyrnas Gwyddelig
+*[[Dalriada]], teyrnas Gwyddelig yn yr Alban
+*[[Ysgotiaid]], [[Gwyddelod]] yr Alban
 ==Gweler hefyd==