Y plygain: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Carwyn (sgwrs | cyfraniadau) BDim crynodeb golygu |
manion Llanfair DC |
||
| Llinell 4: | Llinell 4: | ||
Cred rhai y daw'r gair 'plygain' o'r gair [[Lladin]] ''pullicantiō''<ref>http://geiriadur.ac.uk/gpc/gpc.html?plygain</ref>, sef 'ar ganiad y ceiliog'; cred eraill mai o'r gair 'plygu' y daw. Fe'i ceir hefyd yn y [[Llydaweg]] fel ''pellgent''. Mae sawl amrywiad ar y gair: pylgen, pilgen, plygan, plygen a.y.y.b. Ceir enghraifft o'r gair mewn llawysgrifau Cymraeg mor gynnar a'r 13eg ganrif ('pader na pilgeint na gosber'); y gair Llydaweg am [[Sion Corn]] ydy ''Tad-kozh ar pellgent'' ("Tad-cu y plygain"). |
Cred rhai y daw'r gair 'plygain' o'r gair [[Lladin]] ''pullicantiō''<ref>http://geiriadur.ac.uk/gpc/gpc.html?plygain</ref>, sef 'ar ganiad y ceiliog'; cred eraill mai o'r gair 'plygu' y daw. Fe'i ceir hefyd yn y [[Llydaweg]] fel ''pellgent''. Mae sawl amrywiad ar y gair: pylgen, pilgen, plygan, plygen a.y.y.b. Ceir enghraifft o'r gair mewn llawysgrifau Cymraeg mor gynnar a'r 13eg ganrif ('pader na pilgeint na gosber'); y gair Llydaweg am [[Sion Corn]] ydy ''Tad-kozh ar pellgent'' ("Tad-cu y plygain"). |
||
Mewn rhai mannau, arferai'r bobl wneud [[cyflaith]] i ddisgwyl yr amser cychwyn. Gwyddom i hyn ddigwydd ym [[Marford]], [[Sir y Fflint]] er enghraifft. |
Mewn rhai mannau, arferai'r bobl wneud [[cyflaith]] i ddisgwyl yr amser cychwyn. Gwyddom i hyn ddigwydd ym [[Marford]], [[Sir y Fflint]] er enghraifft. |
||
| ⚫ | |||
==Cynnau Cannwyll== |
==Cynnau Cannwyll== |
||
Hyd at y 19eg ganrif, anaml iawn y cynhelid gwasanaethau eglwys yn y nos, gan nad oedd hi'n hawdd goleo'r eglwys; ond roedd y plygain yn eithriad. Er mwyn cael golau, arferai'r trigolion gario eu cannwyll neu lamp i'r eglwys. Daeth hyn yn rhan bwysig o'r ŵyl; yn [[Dolgellau|Nolgellau]], er enghraifft, gwysgwyd y canhwyllau â chelyn ac y Llanfyllin cynheuwyd cannoed o ganhwyllau wedi'u gosod fodfeddi ar wahân. |
Hyd at y 19eg ganrif, anaml iawn y cynhelid gwasanaethau eglwys yn y nos, gan nad oedd hi'n hawdd goleo'r eglwys; ond roedd y plygain yn eithriad. Er mwyn cael golau, arferai'r trigolion gario eu cannwyll neu lamp i'r eglwys. Daeth hyn yn rhan bwysig o'r ŵyl; yn [[Dolgellau|Nolgellau]], er enghraifft, gwysgwyd y canhwyllau â chelyn ac y Llanfyllin cynheuwyd cannoed o ganhwyllau wedi'u gosod fodfeddi ar wahân. |
||
| ⚫ | Yn [[Llanfair Dyffryn Clwyd]] ger [[Rhuthun]] yn 1774, gwyddom i'r trigolion lleol gynnau cynhwyllau, dawnsio a chanu wrth gerdded i'r plygain. Cafwyd gorymdeithiau i'r eglwys o ganol y dref neu'r pentref, hefyd, yn [[Dinbych-y-pysgod|Ninbych-y-pysgod]], [[Talacharn]] a [[Llanfyllin]]. Cynheuwyd ffaglau a hebryngwyd y rheithor lleol ar flaen yr orymdaith yn aml. |
||
==Y Gwasanaeth ei hun== |
==Y Gwasanaeth ei hun== |
||
| Llinell 23: | Llinell 23: | ||
* [[Mallwyd]] |
* [[Mallwyd]] |
||
* [[Llanerfyl]] |
* [[Llanerfyl]] |
||
* [[Llanfair Dyffryn Clwyd]] |
|||
* [[Llanymawddwy]] |
* [[Llanymawddwy]] |
||
* [[Cefnyblodwel]] (yn Lloegr) |
* [[Cefnyblodwel]] (yn Lloegr) |
||
| Llinell 35: | Llinell 36: | ||
==Cyfeiriadau== |
==Cyfeiriadau== |
||
{{cyfeiriadau}} |
|||
<references/> |
|||
{{DEFAULTSORT:Plygain, Y}} |
{{DEFAULTSORT:Plygain, Y}} |
||
Fersiwn yn ôl 06:58, 30 Tachwedd 2015
Gwasanaeth Nadolig traddodiadol wedi'i gynnal yn fore ydy'r plygain. Daw unigolion, deuawdau, grwpiau a theuluoedd ymlaen i du blaen yr eglwys i ganu carol plygain. Rhwng tri a chwech y bore y cynhaliwyd y gwasanaeth fel arfer, er bod yr amseroedd, bellach, yn amrywio'n fawr.
Cred rhai y daw'r gair 'plygain' o'r gair Lladin pullicantiō[1], sef 'ar ganiad y ceiliog'; cred eraill mai o'r gair 'plygu' y daw. Fe'i ceir hefyd yn y Llydaweg fel pellgent. Mae sawl amrywiad ar y gair: pylgen, pilgen, plygan, plygen a.y.y.b. Ceir enghraifft o'r gair mewn llawysgrifau Cymraeg mor gynnar a'r 13eg ganrif ('pader na pilgeint na gosber'); y gair Llydaweg am Sion Corn ydy Tad-kozh ar pellgent ("Tad-cu y plygain").
Mewn rhai mannau, arferai'r bobl wneud cyflaith i ddisgwyl yr amser cychwyn. Gwyddom i hyn ddigwydd ym Marford, Sir y Fflint er enghraifft.
Cynnau Cannwyll
Hyd at y 19eg ganrif, anaml iawn y cynhelid gwasanaethau eglwys yn y nos, gan nad oedd hi'n hawdd goleo'r eglwys; ond roedd y plygain yn eithriad. Er mwyn cael golau, arferai'r trigolion gario eu cannwyll neu lamp i'r eglwys. Daeth hyn yn rhan bwysig o'r ŵyl; yn Nolgellau, er enghraifft, gwysgwyd y canhwyllau â chelyn ac y Llanfyllin cynheuwyd cannoed o ganhwyllau wedi'u gosod fodfeddi ar wahân.
Yn Llanfair Dyffryn Clwyd ger Rhuthun yn 1774, gwyddom i'r trigolion lleol gynnau cynhwyllau, dawnsio a chanu wrth gerdded i'r plygain. Cafwyd gorymdeithiau i'r eglwys o ganol y dref neu'r pentref, hefyd, yn Ninbych-y-pysgod, Talacharn a Llanfyllin. Cynheuwyd ffaglau a hebryngwyd y rheithor lleol ar flaen yr orymdaith yn aml.
Y Gwasanaeth ei hun
Dyma ddisgrifiad William Payne o blygain Dolgellau tuag 1850[2]
Yn awr y mae'r eglwys yn wenfflam; yn awr o dan ei sang, gorff, ystlysau, oriel; yn awr wele Siôn Robert, y crydd troed-gam, a'i wraig, gan ddod i lawr o'r sedd ganu i ran isaf a blaenaf yr oriel, yn taro bob yn ail y garol hirfaith a'r hen ffefryn yn disgrifio Addoliad y Brenhinoedd a'r Doethion, a'r Ffoad i'r Aifft, ac anfadrwydd ofnadwy Herod. Hollol ddistaw yw'r tyrfaoedd ac wedi ymgolli mewn edmygedd.... A'r gweddiau trosodd, cychwynna'r cantorion eto ragor o garolau, cantorion newydd, hen garolau mewn unawdau, deuawdau, triawdau, cytganau, yna distawrwydd yn y gynulleidfa, wedi ei dorri ar seibiau priodol gan rwystrus furmur yr hyfrydwch a'r gymeradwyaeth, nes rhwng wyth a naw, a newyn yn dweud ar y cantorion, y mae'r Plygain drosodd a thery'r Clych ganiad llawn.
Canu plygain heddiw
Mae'r traddodiad yn parhau'n fyw ym Maldwyn, ac yn yr ardaloedd canlynol:
- Mallwyd
- Llanerfyl
- Llanfair Dyffryn Clwyd
- Llanymawddwy
- Cefnyblodwel (yn Lloegr)
- Llangynog
- Llanfihangel yng Ngwynfa
- Darowen
- Lloc (Sir Fflint)