Nigeria: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
| Llinell 70: | Llinell 70: | ||
== Gwleidyddiaeth == |
== Gwleidyddiaeth == |
||
{{prif|Gwleidyddiaeth Nigeria}} |
{{prif|Gwleidyddiaeth Nigeria}} |
||
Ers 2002 gwelwyd trais ar gynnydd e.e. [[Boko Haram]] y mudiad Islamaidd sy'n dymuno disodli llywodraeth y wlad gyda llywodraeth wedi'i seilio ar gyfraith Sharia.<ref name="AJAN">{{cite web|url=http://www.aljazeera.com/news/africa/2011/12/20111224124241652788.html|title=Dozens killed in Nigeria clashes|publisher=Al Jazeera|date=24 December 2011|accessdate=24 December 2011}}</ref><ref name="Olugbode">{{cite news|url=http://allafrica.com/stories/201102030036.html|title=''Nigeria: We Are Responsible for Borno Killings, Says Boko Haram''|work= allAfrica.com|date=2 Chwefror 2011|accessdate=31 Ionawr 2012|last=Olugbode|first=Michael|quote=The sect in posters written in Hausa and pasted across the length and breadth of Maiduguri Wednesday morning signed by the Warriors of Jamaatu Ahlis Sunna Liddaawati Wal Jihad led by Imam Abu Muhammed Abubakar Bi Muhammed a .k .a Shehu claimed they embarked on the killings in Borno "in an effort to establish Sharia system of government in the country".}}</ref> Yn ôl Arlywydd y wlad ym Mai 2014 roedd |
Ers 2002 gwelwyd trais ar gynnydd e.e. [[Boko Haram]] y mudiad Islamaidd sy'n dymuno disodli llywodraeth y wlad gyda llywodraeth wedi'i seilio ar gyfraith Sharia.<ref name="AJAN">{{cite web|url=http://www.aljazeera.com/news/africa/2011/12/20111224124241652788.html|title=Dozens killed in Nigeria clashes|publisher=Al Jazeera|date=24 December 2011|accessdate=24 December 2011}}</ref><ref name="Olugbode">{{cite news|url=http://allafrica.com/stories/201102030036.html|title=''Nigeria: We Are Responsible for Borno Killings, Says Boko Haram''|work= allAfrica.com|date=2 Chwefror 2011|accessdate=31 Ionawr 2012|last=Olugbode|first=Michael|quote=The sect in posters written in Hausa and pasted across the length and breadth of Maiduguri Wednesday morning signed by the Warriors of Jamaatu Ahlis Sunna Liddaawati Wal Jihad led by Imam Abu Muhammed Abubakar Bi Muhammed a .k .a Shehu claimed they embarked on the killings in Borno "in an effort to establish Sharia system of government in the country".}}</ref> Yn ôl Arlywydd y wlad ym Mai 2014 roedd ymosodiadau Boko Haram wedi lladd 12,000 o bobl.<ref name="May 17, 2014">{{cite web|author=17 Mai 2014 |url=http://www.premiumtimesng.com/news/160942-boko-haram-killed-12000-nigerians-plans-take-country-jonathan-says.html |title=Boko Haram has killed over 12,000 Nigerians, plans to take over country, Jonathan says – Premium Times Nigeria |publisher=Premiumtimesng.com |date=2014-05-17 |accessdate=2014-06-04}}</ref> Ymunodd y gwledydd sy'n ffinio â Nigeria i geisio ffrwyno'r terfysgwyr, yn bennaf fel ymateb i [[Ffrwydradau Nigeria, Nadolig 2011]] a [[Herwgipio merched ysgol Chibok, 2014]].<ref name="AfricaUnited">{{cite news|title=Boko Haram to be fought on all sides|url=http://www.nigeriannews.net/index.php/sid/222083321/scat/8db1f72cde37faf3/ht/Boko-Haram-to-be-fought-on-all-sides|accessdate=May 18, 2014|publisher=''Nigerian News.Net''}}</ref> |
||
== Diwylliant == |
== Diwylliant == |
||
Fersiwn yn ôl 07:08, 1 Mai 2015
| |||||
| Arwyddair: Unity and Faith, Peace and Progress | |||||
| Anthem: Codwch, Gymrodyr! | |||||
 | |||||
| Prifddinas | Abuja | ||||
| Dinas fwyaf | Lagos | ||||
| Iaith / Ieithoedd swyddogol | Saesneg | ||||
| Llywodraeth | Gweriniaeth ffederal | ||||
| • Arlywydd | Muhammadu Buhari | ||||
| Annibyniaeth • Datganwyd • Cydnabuwyd |
oddi wrth y Deyrnas Unedig 1 Hydref 1960 1 Hydref 1960 | ||||
| Arwynebedd - Cyfanswm - Dŵr (%) |
923,667 km² (32fed) 1.4 | ||||
| Poblogaeth - Amcangyfrif 2005 - Cyfrifiad 1991 - Dwysedd |
88,992,220 (9fed) 131,530,000 1 142/km² (53fed) | ||||
| CMC (PGP) - Cyfanswm - Y pen |
Amcangyfrif 2005 $132.1 biliwn (47fed) $1,188 (164fed) | ||||
| Indecs Datblygiad Dynol (2003) | 0.453 (158fed) – isel | ||||
| Arian cyfred | Naira (₦) (NGN)
| ||||
| Cylchfa amser - Haf |
(UTC+1) (UTC+2) | ||||
| Côd ISO y wlad | .ng | ||||
| Côd ffôn | +234
| ||||
Gwlad yng ngorllewin Affrica yw Gweriniaeth Ffederal Nigeria neu Nigeria, gyda 36 talaith. Ei phrifddinas yw Abuja. Y gwledydd cyfagos yw Benin i'r gorllewin, Tsiad a Chamerŵn i'r dwyrain, a Niger i'r gogledd ac mae Gwlff Gini (Cefnfor yr Iwerydd) yn ffin arfordirol iddi tua'r de.
Cafwyd sawl brenhiniaeth yn Nigeria dros y blynyddoedd. Ffurfiwyd y wlad bresennol i raddau helaeth gan Ymerodraeth Prydain yn y 19eg ganrif a ailwampiwyd yn 'Protectoriaethau' (neu 'Ddiffynwledydd') Gogledd a De Nigeria yn 1914. Cadwyd y syniad o frenhiniaethau bychan i raddau helaeth, gyda'r Saesneg yn eu huno'n fwy na dim arall a hi, heddiw, yw iaith swyddogol y wlad. Yn dilyn ei hannibyniaeth yn 1960 (fel llawer o wledydd eraill) cafwyd rhyfel cartref gan sawl llu a ddymunai ei rheoli: rhwng 1967–1970. Ers hynny, llywodraethwyd y wlad drwy drefniant y fyddin a gan etholiadau democrataidd.
Yr etholiadau cyntaf i'w derbyn yn hollol niwtral a theg oedd etholiad 2011 pan etholwyd Goodluck Jonathan.[1] Yn etholiad cyffredinol y wlad ym Mawrth 2015, trechwyd Jonathan gan Muhammadu Buhari, gyda mwyafrif o ddim ond dwy filiwn o bleidleisiau. Derbynir yn gyffredinol i'r etholiad gael ei gweinyddu'n deg a niwtral.[2][3][4][5]
Yn 2014 economi Nigeria oedd y cryfaf yn Affrica, gan oddiweddu De Affrica, a thyfu i fod yn werth $500 biliwn, a chodi i fod y 21fed economi mwya'r byd.[6][7] Ar ben hyn, mae'r gyfradd dyled-GDP yn isel iawn: 11% yn unig.[8] Erbyn 2050 credir y bydd Nigeria ymhlith 20 economi mwya'r byd. y rheswm pennaf dros y llwyddiant hwn yw tanwydd ffosil. Mae hyn wedi rhoi pwer iddi fel gwlad a dywed Banc y Byd ei bod yn farchnad sy'n tyfu.[9]
Mae Nigeria'n aelod o MINT, sef grwp o wledydd a chaiff ei rhestru fel un o'r "Next Eleven", gyda gwledydd y byd yn rhagweld y bydd ei heconomi'n tyfu i fod yn un o'r mwya'n y byd. Mae Nigeria'n un o Wledydd y Gymanwlad, yr Undeb Affricanaidd, OPEC a'r Cenhedloedd Unedig.
Daearyddiaeth
- Prif: Daearyddiaeth Nigeria
Y man uchaf yn Nigeria yw mynydd Chappal Waddi, sydd 2,419 metr uwch lefel y môr.
Hanes
- Prif: Hanes Nigeria
Enillodd Nigeria annibyniaeth rannol oddi wrth Brydain ar 1 Hydref 1960.
Gwleidyddiaeth
- Prif: Gwleidyddiaeth Nigeria
Ers 2002 gwelwyd trais ar gynnydd e.e. Boko Haram y mudiad Islamaidd sy'n dymuno disodli llywodraeth y wlad gyda llywodraeth wedi'i seilio ar gyfraith Sharia.[10][11] Yn ôl Arlywydd y wlad ym Mai 2014 roedd ymosodiadau Boko Haram wedi lladd 12,000 o bobl.[12] Ymunodd y gwledydd sy'n ffinio â Nigeria i geisio ffrwyno'r terfysgwyr, yn bennaf fel ymateb i Ffrwydradau Nigeria, Nadolig 2011 a Herwgipio merched ysgol Chibok, 2014.[13]
Diwylliant
- Prif: Diwylliant Nigeria
Economi
Ceir cysylltiad cryf rhwng economi Nigeria ac Unol Daleithiau America: hi yw partner masnachu mwya'r Unol Daleithiau yng nghanol a de Affrica, ac mae'n allforio 11% o'i holew i'r UDA ac mae'n allforio llawer o nwyddau eraill hefyd i'r UDA. Ar y llaw arall, yr Unol Daleithiau yw'r wlad sy'n buddsoddi fwyaf yn Nigeria. Yn ôl y Gronfa Ariannol Ryngwladol (IMF), mae economi Nigeria wedi tyfu ar gyfartaledd o 8% ers 2008.
Yn 2014 economi Nigeria oedd y cryfaf yn Affrica, gan oddiweddu De Affrica, a thyfu i fod yn werth $500 biliwn, a chodi i fod y 21fed economi mwya'r byd.[14][15] Ar ben hyn, mae'r gyfradd dyled-GDP yn isel iawn: 11% yn unig.[16] Erbyn 2050 credir y bydd Nigeria ymhlith 20 economi mwya'r byd. y rheswm pennaf dros y tyfiant hwn yw tanwydd ffosil. Mae hyn wedi rhoi pwer iddi fel gwlad a dywed Banc y Byd ei bod yn farchnad sy'n tyfu.[17]
Gweler hefyd
Cyfeiriadau
- ↑ Nossiter, Adam (16 Ebrill 2011). "Nigerians Vote in Presidential Election". The New York Times. Cyrchwyd 17 Ebrill 2011.
- ↑ ""Nigeria election: Muhammadu Buhari wins"". BBC. Cyrchwyd 31 Mawrth 2015.
- ↑ "Obama praises Nigeria's president for conceding defeat". Vanguard. 1 Ebrill 2015. Cyrchwyd 4 Ebrill 2015.
- ↑ "APC praises Jonathan for conceding defeat". The Nation. Cyrchwyd 4 April 2015.
- ↑ "Anyaoku Praises Jonathan For Conceding Defeat". Channels Television. 31 Mawrth 2015. Cyrchwyd 4 Ebrill 2015.
- ↑ "Nigeria becomes Africa's largest economy". Cyrchwyd 5 Ebrill 2014.
- ↑ "Nigerian Economy Overtakes South Africa's on Rebased GDP". Cyrchwyd 20 Ebrill 2014.
- ↑ "UPDATE 2-Nigeria surpasses South Africa as continent's biggest economy". Cyrchwyd 26 Ebrill 2014.
- ↑ "Nigeria". World Bank. Cyrchwyd 28 Tachwedd 2013.
- ↑ "Dozens killed in Nigeria clashes". Al Jazeera. 24 December 2011. Cyrchwyd 24 December 2011.
- ↑ Olugbode, Michael (2 Chwefror 2011). "Nigeria: We Are Responsible for Borno Killings, Says Boko Haram". allAfrica.com. Cyrchwyd 31 Ionawr 2012.
The sect in posters written in Hausa and pasted across the length and breadth of Maiduguri Wednesday morning signed by the Warriors of Jamaatu Ahlis Sunna Liddaawati Wal Jihad led by Imam Abu Muhammed Abubakar Bi Muhammed a .k .a Shehu claimed they embarked on the killings in Borno "in an effort to establish Sharia system of government in the country".
- ↑ 17 Mai 2014 (2014-05-17). "Boko Haram has killed over 12,000 Nigerians, plans to take over country, Jonathan says – Premium Times Nigeria". Premiumtimesng.com. Cyrchwyd 2014-06-04.
- ↑ "Boko Haram to be fought on all sides". Nigerian News.Net. Cyrchwyd May 18, 2014. Italic or bold markup not allowed in:
|publisher=(help) - ↑ "Nigeria becomes Africa's largest economy". Cyrchwyd 5 Ebrill 2014.
- ↑ "Nigerian Economy Overtakes South Africa's on Rebased GDP". Cyrchwyd 20 Ebrill 2014.
- ↑ "UPDATE 2-Nigeria surpasses South Africa as continent's biggest economy". Cyrchwyd 26 Ebrill 2014.
- ↑ "Nigeria". World Bank. Cyrchwyd 28 Tachwedd 2013.
Dolenni allanol
- (Saesneg) Llywodraeth Nigeria
- (Saesneg) Nigeria Ar-lein
- (Saesneg) Porth Gwe Nigeria