Y Gymanwlad: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Dim crynodeb golygu |
Newid enwau gwledydd (dolenni) hyd at De Affrica using AWB |
||
| Llinell 9: | Llinell 9: | ||
Olynydd yr [[Ymerodraeth Brydeinig]] yw'r Gymanwlad. Dechrau ffurfiol y Gymanwlad oedd y Cynadleddau Imperialaidd tua diwedd y 1920au, sef cynadleddau o Brif Weinindogion Prydain a'i (chyn)wladfeydd. Yn y cynadleddau hyn fe gydnabyddwyd annibyniaeth gwladfeydd a oedd yn rheoli eu hunain. Fe gydnabyddwyd perthynas gyfartal gwledydd y Gymanwlad yn fffurfiol yn [[Statud Westminster]] ym [[1931]]. |
Olynydd yr [[Ymerodraeth Brydeinig]] yw'r Gymanwlad. Dechrau ffurfiol y Gymanwlad oedd y Cynadleddau Imperialaidd tua diwedd y 1920au, sef cynadleddau o Brif Weinindogion Prydain a'i (chyn)wladfeydd. Yn y cynadleddau hyn fe gydnabyddwyd annibyniaeth gwladfeydd a oedd yn rheoli eu hunain. Fe gydnabyddwyd perthynas gyfartal gwledydd y Gymanwlad yn fffurfiol yn [[Statud Westminster]] ym [[1931]]. |
||
Wedi'r ail ryfel byd roedd yr Ymerodraeth Brydeinig yn datgymalu o dipyn i beth. Roedd nifer cynyddol y cyn wladfeydd yn ennill eu hannibyniaeth yn rhannol oherwydd twf mudiadu dros annibyniaeth (fel ag yn yr [[India]] o dan ddylanwad [[Mohandas Gandhi]]) ac yn rhannol oherwydd bod llywodraeth Prydain o dan straen cyllidol wedi'r [[Ail Ryfel Byd]]. Fe ymunodd pob gwladfa flaenorol heblaw am ambell wlad tebyg i Burma (a elwir yn awr yn [[Myanmar]]; [[1948]]) a [[De Yemen]] ([[1967]]). Bu [[Iwerddon]] yn aelod hefyd, ond gadawodd wedi iddi droi yn weriniaeth ym [[1949]]. Ar hyn o bryd mae tua 30% o boblogaeth y byd yn drigolion y Gymanwlad. |
Wedi'r ail ryfel byd roedd yr Ymerodraeth Brydeinig yn datgymalu o dipyn i beth. Roedd nifer cynyddol y cyn wladfeydd yn ennill eu hannibyniaeth yn rhannol oherwydd twf mudiadu dros annibyniaeth (fel ag yn yr [[India]] o dan ddylanwad [[Mohandas Gandhi]]) ac yn rhannol oherwydd bod llywodraeth Prydain o dan straen cyllidol wedi'r [[Ail Ryfel Byd]]. Fe ymunodd pob gwladfa flaenorol heblaw am ambell wlad tebyg i Burma (a elwir yn awr yn [[Myanmar]]; [[1948]]) a [[De Yemen]] ([[1967]]). Bu [[Iwerddon]] yn aelod hefyd, ond gadawodd wedi iddi droi yn weriniaeth ym [[1949]]. Ar hyn o bryd mae tua 30% o boblogaeth y byd yn drigolion y Gymanwlad. |
||
Gall pa wlad bynnag sy'n cydnabod amcanion y Gymanwlad ymuno, ond fel arfer mae'n rhaid bod cysylltiad cyfansoddiadol rhwng yr aelod â'r DU neu unrhwy aelod arall y Gymanwlad. Gan hynny, mae rhai gwledydd y [[Môr Tawel]] yn aelodau yn sgil eu cyn rwymau ag [[Awstralia]]. Mae [[Namibia]] yn aelod oherwydd iddi gael ei rheoli gan [[De Affrica]] o [[1920]] hyd at [[1990]], sef blwyddyn ei hannibyniaeth. Ymunodd [[Camerŵn]] ym [[1995]] serch nad ond rhan fechan o'r wlad oedd wedi ei weinyddu gan Brydain. Yn eithriad nad oedd i osod cynsail cafodd [[Mosambic]] ymuno er nad oedd eriod wedi ei reoli gan Brydain nag unrhyw aelod arall y Gymanwlad. |
Gall pa wlad bynnag sy'n cydnabod amcanion y Gymanwlad ymuno, ond fel arfer mae'n rhaid bod cysylltiad cyfansoddiadol rhwng yr aelod â'r DU neu unrhwy aelod arall y Gymanwlad. Gan hynny, mae rhai gwledydd y [[Môr Tawel]] yn aelodau yn sgil eu cyn rwymau ag [[Awstralia]]. Mae [[Namibia]] yn aelod oherwydd iddi gael ei rheoli gan [[De Affrica]] o [[1920]] hyd at [[1990]], sef blwyddyn ei hannibyniaeth. Ymunodd [[Camerŵn]] ym [[1995]] serch nad ond rhan fechan o'r wlad oedd wedi ei weinyddu gan Brydain. Yn eithriad nad oedd i osod cynsail cafodd [[Mosambic]] ymuno er nad oedd eriod wedi ei reoli gan Brydain nag unrhyw aelod arall y Gymanwlad. |
||
Gwaharddwyd aelodaeth [[Ffiji]] a [[Pacistan|Phacistan]] am amser o achos cwymp eu llwyodraeth democrataidd a sefydliad llywodraeth milwrol. Gwaharddwyd [[De Affrica]] yn ystod adeg [[Apartheid]] ac ni ailgydiodd yn ei haelodaeth hyd at [[1994]]. Gwaharddwyd [[Nigeria]] rhwng [[1995]] a [[1999]] a [[Simbabwe]] ers [[2002]] oherwydd problemau polisiau [[Robert Mugabe]]. |
Gwaharddwyd aelodaeth [[Ffiji]] a [[Pacistan|Phacistan]] am amser o achos cwymp eu llwyodraeth democrataidd a sefydliad llywodraeth milwrol. Gwaharddwyd [[De Affrica]] yn ystod adeg [[Apartheid]] ac ni ailgydiodd yn ei haelodaeth hyd at [[1994]]. Gwaharddwyd [[Nigeria]] rhwng [[1995]] a [[1999]] a [[Simbabwe]] ers [[2002]] oherwydd problemau polisiau [[Robert Mugabe]]. |
||
| Llinell 17: | Llinell 17: | ||
== Strwythr ac amcanion == |
== Strwythr ac amcanion == |
||
[[Elisabeth II o'r Deyrnas Unedig|Elisabeth II]] yw pen y sefydliad. Ers [[1965]] mae [[Swyddfa'r Gymanwlad]] yn [[Llundain]]. Ar hyn o bryd [[Don MacKinnon]], a oedd gynt yn Weinidog Tramor [[Seland Newydd]], yw [[Ysgrifennydd Cyffredinol y Gymanwlad]]. |
[[Elisabeth II o'r Deyrnas Unedig|Elisabeth II]] yw pen y sefydliad. Ers [[1965]] mae [[Swyddfa'r Gymanwlad]] yn [[Llundain]]. Ar hyn o bryd [[Don MacKinnon]], a oedd gynt yn Weinidog Tramor [[Seland Newydd]], yw [[Ysgrifennydd Cyffredinol y Gymanwlad]]. |
||
Mae cynhadledd yr aelod-wladwriaethau yn digwydd bob yn ail flwyddyn. Er bod hynny yn gyfle i bobl o wledydd cyfoethog a gwledydd tlawd siarad a phenderfynu gyda'i gilydd, bu y berthynas rhwng Prydain a gwledydd Affrica yn oeri ers problemau [[Rhodesia]], yn y [[1970au]], ac apartheid yn Ne Affrica, yn y [[1980au]]. O ganlyniad, bu aelodau yn cryfhau eu perthynas â gwledydd eraill ac yn sgil hynny lleihaodd nerth gwleidyddol ac economaidd y Gymanwlad. |
Mae cynhadledd yr aelod-wladwriaethau yn digwydd bob yn ail flwyddyn. Er bod hynny yn gyfle i bobl o wledydd cyfoethog a gwledydd tlawd siarad a phenderfynu gyda'i gilydd, bu y berthynas rhwng Prydain a gwledydd Affrica yn oeri ers problemau [[Rhodesia]], yn y [[1970au]], ac apartheid yn Ne Affrica, yn y [[1980au]]. O ganlyniad, bu aelodau yn cryfhau eu perthynas â gwledydd eraill ac yn sgil hynny lleihaodd nerth gwleidyddol ac economaidd y Gymanwlad. |
||
| Llinell 50: | Llinell 50: | ||
'''[[De America]]''' |
'''[[De America]]''' |
||
* [[ |
* [[Gaiana]] ([[1966]]) |
||
'''[[Affrica]]''' |
'''[[Affrica]]''' |
||
| Llinell 87: | Llinell 87: | ||
* [[Samoa]] ([[1970]]) |
* [[Samoa]] ([[1970]]) |
||
* [[Tonga]] ([[1970]]) |
* [[Tonga]] ([[1970]]) |
||
* [[ |
* [[Ffiji]] ([[1970]]; gadawodd ym [[1987]] ond ail-ymunodd ym [[1997]]) |
||
* [[Papua New Guinea]] ([[1975]]) |
* [[Papua New Guinea]] ([[1975]]) |
||
* [[Ynysoedd Solomon]] ([[1978]]) |
* [[Ynysoedd Solomon]] ([[1978]]) |
||
Fersiwn yn ôl 04:03, 9 Hydref 2013
- Erthygl am Y Gymanwlad yw hon. Am ddefnyddiau eraill o'r gair gweler Cymanwlad (gwahaniaethu).
Cymdeithas o wledydd a gwladwriaethau annibynol yw'r Gymanwlad. Y Deyrnas Unedig a'i chyn wladfeydd sy'n ffurfio mwyafrif llethol aelodau'r Gymanwlad. Ail dydd Iau mis Mawrth yw Dydd y Gymanwlad.
Mae brenhines y DU yn ben gwladwriaeth mewn nifer o aelod-wladwriaethau, sef yn Nheyrnasoedd y Gymanwlad. Mae mwyafrif aelodau y Gymanwlad yn weriniaethau neu yn deyrnasau. Ond mae pob un ohonynt yn cydnabod y Elisabeth II fel pen y Gymanwlad.
Hanes ac aelodaeth
Olynydd yr Ymerodraeth Brydeinig yw'r Gymanwlad. Dechrau ffurfiol y Gymanwlad oedd y Cynadleddau Imperialaidd tua diwedd y 1920au, sef cynadleddau o Brif Weinindogion Prydain a'i (chyn)wladfeydd. Yn y cynadleddau hyn fe gydnabyddwyd annibyniaeth gwladfeydd a oedd yn rheoli eu hunain. Fe gydnabyddwyd perthynas gyfartal gwledydd y Gymanwlad yn fffurfiol yn Statud Westminster ym 1931.
Wedi'r ail ryfel byd roedd yr Ymerodraeth Brydeinig yn datgymalu o dipyn i beth. Roedd nifer cynyddol y cyn wladfeydd yn ennill eu hannibyniaeth yn rhannol oherwydd twf mudiadu dros annibyniaeth (fel ag yn yr India o dan ddylanwad Mohandas Gandhi) ac yn rhannol oherwydd bod llywodraeth Prydain o dan straen cyllidol wedi'r Ail Ryfel Byd. Fe ymunodd pob gwladfa flaenorol heblaw am ambell wlad tebyg i Burma (a elwir yn awr yn Myanmar; 1948) a De Yemen (1967). Bu Iwerddon yn aelod hefyd, ond gadawodd wedi iddi droi yn weriniaeth ym 1949. Ar hyn o bryd mae tua 30% o boblogaeth y byd yn drigolion y Gymanwlad.
Gall pa wlad bynnag sy'n cydnabod amcanion y Gymanwlad ymuno, ond fel arfer mae'n rhaid bod cysylltiad cyfansoddiadol rhwng yr aelod â'r DU neu unrhwy aelod arall y Gymanwlad. Gan hynny, mae rhai gwledydd y Môr Tawel yn aelodau yn sgil eu cyn rwymau ag Awstralia. Mae Namibia yn aelod oherwydd iddi gael ei rheoli gan De Affrica o 1920 hyd at 1990, sef blwyddyn ei hannibyniaeth. Ymunodd Camerŵn ym 1995 serch nad ond rhan fechan o'r wlad oedd wedi ei weinyddu gan Brydain. Yn eithriad nad oedd i osod cynsail cafodd Mosambic ymuno er nad oedd eriod wedi ei reoli gan Brydain nag unrhyw aelod arall y Gymanwlad.
Gwaharddwyd aelodaeth Ffiji a Phacistan am amser o achos cwymp eu llwyodraeth democrataidd a sefydliad llywodraeth milwrol. Gwaharddwyd De Affrica yn ystod adeg Apartheid ac ni ailgydiodd yn ei haelodaeth hyd at 1994. Gwaharddwyd Nigeria rhwng 1995 a 1999 a Simbabwe ers 2002 oherwydd problemau polisiau Robert Mugabe.
Strwythr ac amcanion
Elisabeth II yw pen y sefydliad. Ers 1965 mae Swyddfa'r Gymanwlad yn Llundain. Ar hyn o bryd Don MacKinnon, a oedd gynt yn Weinidog Tramor Seland Newydd, yw Ysgrifennydd Cyffredinol y Gymanwlad.
Mae cynhadledd yr aelod-wladwriaethau yn digwydd bob yn ail flwyddyn. Er bod hynny yn gyfle i bobl o wledydd cyfoethog a gwledydd tlawd siarad a phenderfynu gyda'i gilydd, bu y berthynas rhwng Prydain a gwledydd Affrica yn oeri ers problemau Rhodesia, yn y 1970au, ac apartheid yn Ne Affrica, yn y 1980au. O ganlyniad, bu aelodau yn cryfhau eu perthynas â gwledydd eraill ac yn sgil hynny lleihaodd nerth gwleidyddol ac economaidd y Gymanwlad.
Heddiw, hybu cydweithrediad rhwng gwledydd, cryfhau iawnderau dynol a democratiaeth yw gwaith pennaf y Gymanwlad.
Aelodau
(yn nhrefn y cyfandiroedd a blwyddyn eu hymuno)
- Canada (1931)
- Jamaica (1962)
- Trinidad a Tobago (1962)
- Barbados (1966)
- Bahamas (1973)
- Grenada (1974)
- Dominica (1978)
- Saint Lucia (1979)
- Saint Vincent a'r Grenadines (1979)
- Antigua a Barbuda (1981)
- Belize (1981)
- Saint Kitts a Nevis (1983)
- De Affrica (1931; gadawodd ym 1961 ond ail-ymunodd ym 1994)
Zimbabwegwaharddwyd ym 2002 a gadawodd ym 2003- Ghana (1957)
- Nigeria (1960; gwaharddwyd ym 1995 ond ail-ymunodd ym 1999)
- Sierra Leone (1961)
- Tanzania (1961)
- Uganda (1962)
- Kenya (1963)
- Malawi (1964)
- Zambia (1964)
- Botswana (1966)
- Lesotho (1966)
- Mauritius (1968)
- Gwlad Swazi (1968)
- Seychelles (1976)
- Namibia (1990)
- Mosambic (1995)
- Camerŵn (1995)
- India (1947)
- Pacistan (1947; gadawodd ym 1972 ond ail-ymunodd ym 1989)
- Sri Lanka (1948)
- Malaysia (1957)
- Singapore (1965)
- Bangladesh (1972)
- Maldives (1982)
- Brunei (1984)
- Awstralia (1931)
- Seland Newydd (1931)
- Samoa (1970)
- Tonga (1970)
- Ffiji (1970; gadawodd ym 1987 ond ail-ymunodd ym 1997)
- Papua New Guinea (1975)
- Ynysoedd Solomon (1978)
- Vanuatu (1980)
- Tuvalu (1978)
- Kiribati (1979)
- Nauru (1999)
Aelodau gwaharddedig ar hyn o bryd:
Cyn aelodau: