Brynaich: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Oddi ar Wicipedia
Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
ZéroBot (sgwrs | cyfraniadau)
B r2.7.1) (robot yn ychwanegu: ru:Берниция
newidiadau man using AWB
Llinell 1: Llinell 1:
[[Delwedd:Yr.Hen.Ogledd.550.650.Koch.jpg|bawd|250|Map o'r ardal, gan gynnwys teyrnasoedd Brythoinig eraill]]
[[Delwedd:Yr.Hen.Ogledd.550.650.Koch.jpg|bawd|250|Map o'r ardal, gan gynnwys teyrnasoedd Brythoinig eraill]]
[[Delwedd:Lindisfarne castle 3.jpg|bawd|250px|Castell Lindisfarne]]
[[Delwedd:Lindisfarne castle 3.jpg|bawd|250px|Castell Lindisfarne]]
Teyrnas [[Eingl-Sacsonaidd]] yn ne-ddwyrain [[yr Alban]] a gogledd-ddwyrain [[Lloegr]] oedd '''Brynaich''' neu '''Bryneich''' ([[Cymraeg Canol]], ceir amrywiadau trwy [[affeithiad]] yn cynnwys '''Byrnaich'''<ref>''[[Geiriadur Prifysgol Cymru]]'', cyfrol I, tud. 340.</ref> a '''Bernech'''<ref>[http://books.google.co.uk/books?id=f899xH_quaMC&pg=PA1198&lpg=PA1198&dq=Wallonie+celts&source=bl&ots=p_XDeizxXH&sig=hw547Ls1PINEyLfx9nd_fX7SzO8&hl=en&ei=F3asS7vfLpn00gTb57SMDg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=7&ved=0CBgQ6AEwBg#v=onepage&q=brynaich&f=false Llyfr Celtic culture: a historical encyclopedia, Volumes 1-5 By John T. Koch]</ref>, [[Saesneg]]: '''''Bernicia'''''). Sefydlwyd y deyrnas cyn dyfodiad goresgynwyr megis yr [[Eingl]] yn y [[6ed ganrif]], a tharddiad yr enw cynharaf ar yr ardal, sef '''Bernacci''', oedd 'y bwlch' a chredir i deyrnas Frythonig o'r enw yma fodoli yma am ganrifoedd.<ref>Jackson, LHEB tud 701-705</ref> Gwyddwn hyn gan y cyfeirir yn 'Marwnad [[Cunedda]]' at 'fyddin Gododdin a Brynaich', dau lwyth wedi'u huno i ymladd ym [[Brwydr Catraeth|Mrwydr Catraeth]].{{angen ffynhonnell}} Mae tarddiad enwau llefydd yr ardal hefyd yn profi i lwythi Celtaidd reoli'r ardal cyn y 6ed ganrif; enwau megis Yeavering, Dunbar, Doon Hill a Melrose. <ref>Alcock, Economy, Society and Warefare among Britons and Saxons; tud 221, 255-266; Hope-Taylor, Yeavering</ref>
Teyrnas [[Eingl-Sacsonaidd]] yn ne-ddwyrain [[yr Alban]] a gogledd-ddwyrain [[Lloegr]] oedd '''Brynaich''' neu '''Bryneich''' ([[Cymraeg Canol]], ceir amrywiadau trwy [[affeithiad]] yn cynnwys '''Byrnaich'''<ref>''[[Geiriadur Prifysgol Cymru]]'', cyfrol I, tud. 340.</ref> a '''Bernech'''<ref>[http://books.google.co.uk/books?id=f899xH_quaMC&pg=PA1198&lpg=PA1198&dq=Wallonie+celts&source=bl&ots=p_XDeizxXH&sig=hw547Ls1PINEyLfx9nd_fX7SzO8&hl=en&ei=F3asS7vfLpn00gTb57SMDg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=7&ved=0CBgQ6AEwBg#v=onepage&q=brynaich&f=false Llyfr Celtic culture: a historical encyclopedia, Volumes 1-5 By John T. Koch]</ref>, [[Saesneg]]: '''''Bernicia'''''). Sefydlwyd y deyrnas cyn dyfodiad goresgynwyr megis yr [[Eingl]] yn y [[6ed ganrif]], a tharddiad yr enw cynharaf ar yr ardal, sef '''Bernacci''', oedd 'y bwlch' a chredir i deyrnas Frythonig o'r enw yma fodoli yma am ganrifoedd.<ref>Jackson, LHEB tud 701-705</ref> Gwyddwn hyn gan y cyfeirir yn 'Marwnad [[Cunedda]]' at 'fyddin Gododdin a Brynaich', dau lwyth wedi'u huno i ymladd ym [[Brwydr Catraeth|Mrwydr Catraeth]].{{angen ffynhonnell}} Mae tarddiad enwau llefydd yr ardal hefyd yn profi i lwythi Celtaidd reoli'r ardal cyn y 6ed ganrif; enwau megis Yeavering, Dunbar, Doon Hill a Melrose.<ref>Alcock, Economy, Society and Warefare among Britons and Saxons; tud 221, 255-266; Hope-Taylor, Yeavering</ref>


Roedd tiriogaeth Brynaich yn ymestyn o [[Afon Forth]] i [[Afon Tees]]; mewn termau modern roedd yn cyfateb i [[Northumberland]], [[Swydd Durham]], [[Swydd Berwick]] a [[Dwyrain Lothian]]. Cyn sefydlu'r deyrnas [[Eingl-Sacsoniaid|Eingl]], roedd y tiriogaethau hyn yn rhan ddeheuol teyrnas [[Gododdin (teyrnas)|Gododdin]]. Efallai mai ei phrifddinas oedd [[Bamburgh]], a elwid yn ''Din Guardi'' yn yr hen ffynonellau Cymreig. Gerllaw roedd Ynys Metcaut ([[Lindisfarne]]).
Roedd tiriogaeth Brynaich yn ymestyn o [[Afon Forth]] i [[Afon Tees]]; mewn termau modern roedd yn cyfateb i [[Northumberland]], [[Swydd Durham]], [[Swydd Berwick]] a [[Dwyrain Lothian]]. Cyn sefydlu'r deyrnas [[Eingl-Sacsoniaid|Eingl]], roedd y tiriogaethau hyn yn rhan ddeheuol teyrnas [[Gododdin (teyrnas)|Gododdin]]. Efallai mai ei phrifddinas oedd [[Bamburgh]], a elwid yn ''Din Guardi'' yn yr hen ffynonellau Cymreig. Gerllaw roedd Ynys Metcaut ([[Lindisfarne]]).
Llinell 15: Llinell 15:
==Cyfeiriadau==
==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}
{{cyfeiriadau}}



{{Hen Ogledd}}
{{Hen Ogledd}}

Fersiwn yn ôl 17:04, 7 Mawrth 2013

Map o'r ardal, gan gynnwys teyrnasoedd Brythoinig eraill
Castell Lindisfarne

Teyrnas Eingl-Sacsonaidd yn ne-ddwyrain yr Alban a gogledd-ddwyrain Lloegr oedd Brynaich neu Bryneich (Cymraeg Canol, ceir amrywiadau trwy affeithiad yn cynnwys Byrnaich[1] a Bernech[2], Saesneg: Bernicia). Sefydlwyd y deyrnas cyn dyfodiad goresgynwyr megis yr Eingl yn y 6ed ganrif, a tharddiad yr enw cynharaf ar yr ardal, sef Bernacci, oedd 'y bwlch' a chredir i deyrnas Frythonig o'r enw yma fodoli yma am ganrifoedd.[3] Gwyddwn hyn gan y cyfeirir yn 'Marwnad Cunedda' at 'fyddin Gododdin a Brynaich', dau lwyth wedi'u huno i ymladd ym Mrwydr Catraeth.[angen ffynhonnell] Mae tarddiad enwau llefydd yr ardal hefyd yn profi i lwythi Celtaidd reoli'r ardal cyn y 6ed ganrif; enwau megis Yeavering, Dunbar, Doon Hill a Melrose.[4]

Roedd tiriogaeth Brynaich yn ymestyn o Afon Forth i Afon Tees; mewn termau modern roedd yn cyfateb i Northumberland, Swydd Durham, Swydd Berwick a Dwyrain Lothian. Cyn sefydlu'r deyrnas Eingl, roedd y tiriogaethau hyn yn rhan ddeheuol teyrnas Gododdin. Efallai mai ei phrifddinas oedd Bamburgh, a elwid yn Din Guardi yn yr hen ffynonellau Cymreig. Gerllaw roedd Ynys Metcaut (Lindisfarne).

Y cyntaf o frenhinoedd Eingl Brynaich y mae cofnod amdano yw Ida, a ddaeth i'r orsedd tua 547. Unodd ŵyr Ida, Æthelfrith, deyrnas Deifr a'i deyrnas ei hun tua 604 i osod sylfeini teyrnas Northumbria.

Bu Cadwallon yn frenin yma, oblegid ei berthynas i Cunedda tan iddo gael ei ladd gan Oswallt.[angen ffynhonnell]

Mae'r ardal yn bwysig am sawl rheswm, gan gynnwys Llyfr Lindisfarne a pherthynas Beda a'r ardal. Ymladdodd Urien Rheged yn erbyn Eingl yr ardal gan eu hymlid o'r tir mawr i Lindisfarne.[5]

Ymhell ar ôl i'r deyrnas hon ddod i ben, parhawyd i ddefnyddio'r gair Bryneich am y Saeson e.e. yng ngwaith y Gogynfeirdd.

Cyfeiriadau

  1. Geiriadur Prifysgol Cymru, cyfrol I, tud. 340.
  2. Llyfr Celtic culture: a historical encyclopedia, Volumes 1-5 By John T. Koch
  3. Jackson, LHEB tud 701-705
  4. Alcock, Economy, Society and Warefare among Britons and Saxons; tud 221, 255-266; Hope-Taylor, Yeavering
  5. Historia Brittonum, 63