David Davies (Dai'r Cantwr)

Bu'r baledwr Dai'r Cantwr (neu David Davies i roi iddo ei enw llawn) yn amlwg iawn yn Helyntion Beca; alltudiwyd ef i ugain mlynedd oherwydd ei ran yn yr ymgyrch.

Ganwyd ef yn Llancarfan a bu'n chwarelwr am rai blynyddoedd ac yn was fferm ac yn weithiwr diwydiannol yn Nhredegar cyn ymsefydlu ym Mhontyberem. Bu hefyd yn pregethu ac mae'n bosibl mai ef a enillodd y Delyn yn Eisteddfod y Fenni ym 1838.

Tra'n ceisio dychryn Rheolwr gwaith glo Pontyberem, gweiddodd, Ni chaiff Sais fod yn rheolwr yng Nghymru, mwyach!" Fe'i daliwyd ym Mhump-hewl a'i gyfaill Sioni Sgubor Fawr yn y Tymbl. Yn y brawdlys yng Nghaerfyrddin ychydig wedi Nadolig 1843 dedfrydwyd Sioni i alltudiaeth am oes, a Dai'r Cantwr i ugain mlynedd o alltudiaeth.

Flynyddoedd yn ddiweddarach dychwelodd i Gymru, ond nid aeth yn ôl i'w "hoff Forgannwg".

Y baledwr

Tra yng ngharchar Caerfyrddin, ysgrifennodd:

Drych i fyd wyf i fod,

Collais glod allswn gael.

Tost yw'r nod, ddyrnod hael

I'w gafael ddaeth a mi.

Yn fy iengtid drycfyd ddaeth,

Yn lle rhyddid - caethfyd maith,

Chwanegwyd er fy ngofid.

Alltud wyf ar ddechrau nhaith...

Cyfeiriadau

   Eginyn erthygl sydd uchod am hanes Cymru. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato.