Treiglad: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
EmausBot (sgwrs | cyfraniadau) B r2.6.4) (robot yn ychwanegu: ar:إبدال صرفي |
ZéroBot (sgwrs | cyfraniadau) B r2.7.1) (robot yn ychwanegu: la:Mutatio consonantialis |
||
Llinell 358: | Llinell 358: | ||
[[it:Mutazione consonantica]] |
[[it:Mutazione consonantica]] |
||
[[ja:子音交替]] |
[[ja:子音交替]] |
||
[[la:Mutatio consonantialis]] |
|||
[[nl:Consonantmutatie]] |
[[nl:Consonantmutatie]] |
||
[[sv:Konsonantmutation]] |
[[sv:Konsonantmutation]] |
Fersiwn yn ôl 01:32, 2 Tachwedd 2011
Newid mewn cytsain ar ddechrau gair yn ôl ei safle neu ei swyddogaeth yw treiglad. Mae treigladau'n nodweddiadol o'r ieithoedd Celtaidd, ond mae treigladau'n digwydd mewn sawl iaith arall fel Fula (iaith yng ngorllewin Affrica) a Nivkh (iaith o Siberia).
Treigladau yn Gymraeg
Mae tri phrif dreiglad gan y Gymraeg, sef y treiglad meddal, y treiglad trwynol, a'r treiglad llaes. Yn Gymraeg, mae treigladau'n achosi i frawddegau lifo'n rhwydd ac yn fwy esmwyth i'r glust.
Treiglad meddal
Treiglad mwyaf cyffredin y Gymraeg yw'r treiglad meddal, sy'n digwydd i'r llythrennau dilynol (ar ôl "i", er enghraifft);
- B → F; i Fangor
- C → G; i Gaerdydd
- D → Dd; i Dolgellau
- G yn disgyn; i
GWent - Ll → L; i Langollen
- M → F; i Fynwy
- P → B; i Bont y Pŵl
- Rh → R; i Radyr
- T → D; i Dredegar
Treigladau meddal yn yr ieithoedd Celtaidd
Mae'r tabl yn dangos gweithrediadau treigladau meddal yn yr ieithoedd Celtaidd. Oherwydd bod gan bob iaith orgraff ei hun, mae'r treigladau wedi eu trefnu yn ôl eu seiniau. Mae hyn yn ei wneud yn haws i gymharu'r ieithoedd. Er enghraifft, mae çh ym Manaweg yn gyfartal â t (fain) yn yr ieithoedd Gaelaidd eraill.
Mae'r gell lwyd yn dangos bod dim treiglad meddal yn yr iaith honno am y llythyren honno.
Treigladau meddal yn yr ieithoedd Celtaidd Cytsain wreiddiol Cytsain wedi'i threiglo Ffurf gysefin Sain (GSR) Manaweg Gaeleg yr Alban Gwyddeleg Cymraeg Cernyweg Llydaweg p fain /pʲ/ /pʲ/ → /fʲ/ Sillafiad p → ph p lydan /pˠ/ /pˠ/ → /fˠ/ Sillafiad p → ph p /p/ /p/ → /f/ /pʰ/ → /f/ /p/ → /b/ /p/ → /b/ /p/ → /b/ Sillafiad p → ph p → ph p → b p → b p → b t fain /tʲ/ /ʧ/ → /h/, /ʧ/ /tʲʰ/ → /h/, /hj/ /tʲ/ → /h/ Sillafiad çh → h, çh t → th t → th t lydan /tˠ/ /tˠ/ → /h/, /t/ /t̪ʰ/ → /h/ /tˠ/ → /h/ Sillafiad t, th → h, t, th t → th t → h t /t/ /t/ → /d/ /t/ → /d/ /t/ → /d/ Sillafiad t → d t → d t → d ch
çh/ʧ/ gweler
t fain/ʧ/ → /ʤ/ Sillafiad ch → j c fain
k fain/c/ /c/ → /ç/ /cʰ/ → /çʰ/ /c/ → /ç/ Sillafiad c, k → ch c → ch c → ch c lydan
k lydan/k/ /k/ → /x/ /kʰ/, /xk/ → /x/ /k/ → /x/ Sillafiad c, k → ch c → ch c → ch c /k/ /k/ → /g/ /k/ → /g/ /k/ → /g/ Sillafiad c → g k → g k → g b fain /bʲ/ /b/ → /v/ /pj/, /jp/ → /vj/ /bʲ/ → /vʲ/ Sillafiad b → v b → bh b → bh b lydan /bˠ/ /bw/, /b/ → /w/ /p/ → /v/ /bˠ/ → /w/ Sillafiad bw, b → w b → bh b → bh b /b/ /b/ → /v/ /b/ → /v/ /b/ → /v/ Sillafiad b → f b → v b → v d fain /dʲ/ /ʤ/ → /j/, /ʤ/ /tʲ/ → /j/ /dʲ/ → /ʝ/ Sillafiad j → y, j d → dh d → dh d lydan /dˠ/ /dˠ/ → /ɣ/, /d/ /t̪/ → /ɣ/ /d̪ˠ/ → /ɣ/ Sillafiad d → gh, d d → dh d → dh d /d/ /d/ → /ð/ /d/ → /ð/ /d/ → /z/ Sillafiad d → dd d → dh d → z j /ʤ/ gweler
d fainSillafiad g fain /gʲ/ /gʲ/ → /y/ /kʲ/ → /ʝ/ /ɟ/ → /j/ Sillafiad gi → yi, ghi g → gh g → gh g lydan /gˠ/ /gˠ/ → /ɣ/ /kˠ/ → /ɣ/ /gˠ/ → /ɣ/ Sillafiad g → gh g → gh g → gh g gron /g/ /g/ → /w/ Sillafiad g → w g anghron /g/ /g/ → dim Sillafiad g → dim g /g/ /g/ → dim /g/ → /x/ Sillafiad g → dim g → c'h gw /gw/ /gw/ → /w/ /gw/ → /w/ /gʷ/ → /w/ Sillafiad gw → w gw → w gw → w m fain /mʲ/ /m/ → /v/ /mj/ → /vj/ /bʲ/ → /vʲ/ Sillafiad m → v m → mh m → mh m lydan /mˠ/ /mw/, /m/ → /w/ /m/ → /v/ /mˠ/ → /w/ Sillafiad mw, m → w m → mh m → mh m /m/ /m/ → /v/ /m/ → /v/ /m/ → /v/ Sillafiad m → f m → v m → v f fain /fʲ/ /f/ → dim, /f/ /f/, /fj/ → dim /fʲ/ → dim Sillafiad f → dim, f f → fh f → fh f lydan /fˠ/ /fw/ → /w/, /fw/ /f/ → dim /fˠ/ → dim Sillafiad fw → w, fw f → fh f → fh s fain /sʲ/ /ʃ/ → /h/, /ʧ/, /ʃ/ /ʃ/ → /h/, /hj/ /ʃ/ → /h/, /t/ Sillafiad sh → h, çh, sh s → sh s → sh, ts s lydan /sˠ/ /s/ → /h/, /t/ /s/ → /h/ /sˠ/ → /h/, /t/ Sillafiad s → h, t s → sh s → sh, ts ll /ɬ// /ɬ// → /l/, /ɬ/ Sillafiad ll → l, ll r fain /rˠ/ /rˠ/ → /ɾʲ/ Sillafiad r r lydan /rˠ/ /rˠ/ → /ɾ/ Sillafiad r rh /r̥/ /r̥/ → /r/, /r̥/ Sillafiad rh → r, rh l fain /lʲ/ /ʎ/ → /l/ Sillafiad l l lydan /lˠ/ /l̪ˠ/ Sillafiad l n fain /nʲ/ /ɲ/ → /ɲ/ Sillafiad n n lydan /nˠ/ /n̪ˠ/ → /n/ Sillafiad n
Treiglad trwynol
Yr ail dreiglad yw'r treiglad trwynol, sy'n digwydd i'r llythrennau dilynol (ar ôl "yn" er enghraifft);
- B → M; ym Marri
- C → Ngh; yng Nghaerdydd
- D → N; yn Nolgellau
- G → Ng; yng Ngrug
- P → Mh; ym Mhont y Pridd
- T → Nh; yn Nhregaron
Treigladau trwynol yn yr ieithoedd Celtaidd
Mae'r tabl yn dangos gweithrediadau treigladau meddal yn yr ieithoedd Celtaidd. Oherwydd bod gan bob iaith orgraff ei hun, mae'r treigladau wedi eu trefnu yn ôl eu seiniau. Mae hyn yn ei gwneud yn haws cymharu yr ieithoedd. Er enghraifft, mae çh Manaweg yn gyfartal â t (fain) yn yr ieithoedd Gaelaidd eraill. Mae'r gell lwyd yn dangos bod dim treiglad meddal yn yr iaith honno am y llythyren honno.
Treigladau llaes yn yr ieithoedd Celtaidd Cytsain wreiddiol Cytsain wedi'i threiglo Ffurf gysefin Sain (GSR) Manaweg Gaeleg yr Alban Gwyddeleg Cymraeg Cernyweg Llydaweg p fain /pʲ/ /pʲ/ → /bʲ/ Sillafiad p → bp p lydan /pˠ/ /pˠ/ → /bˠ/ Sillafiad p → bp p /p/ /p/ → /b/ /p/ → /m̥/ Sillafiad p → b p → mh t fain /tʲ/ /ʧ/ → /j/ /tʲ/ → /dʲ/ Sillafiad çh → j t → dt t lydan /tˠ/ /tˠ/ → /dˠ/ /tˠ/ → /dˠ/ Sillafiad t, th → d t → dt t /t/ /t/ → /n̥/ Sillafiad t → nh ch
çh/ʧ/ edrychwch ar
t fainSillafiad c fain
k fain/c/ /c/ → /ɟ/ /c/ → /ɟ/ Sillafiad c, k → g c → gc c lydan
k lydan/k/ /k/ → /ŋ̊/ /k/ → /g/ Sillafiad c, k → g c → gc c /k/ /k/ → /ŋ̊/ Sillafiad c → ngh b fain /bʲ/ /b/ → /m/ /bʲ/ → /mʲ/ Sillafiad b → m b → mb b lydan /bˠ/ /b/ → /m/ /bˠ/ → /mˠ/ Sillafiad b → m b → mb b /b/ /b/ → /m/ Sillafiad b → m d fain /dʲ/ /ʤ/ → /nj/ /dʲ/ → /nʲ/ Sillafiad j → ny d → nd d lydan /dˠ/ /dˠ/ → /nˠ/, /d/ /d̪ˠ/ → /n̪ˠ/ Sillafiad d → n d → nd d /d/ /d/ → /n/ Sillafiad d → n j /ʤ/ edrychwch ar
d fainSillafiad g fain /gʲ/ /gʲ/ → /ŋ/ /ɟ/ → /ɲ/ Sillafiad g → ng g → ng g lydan /gˠ/ /gˠ/ → /ŋˠ/ /g/ → /ŋ/ Sillafiad g → ng g → ng g /g/ /g/ → /ŋ/ Sillafiad g → ng f fain /fʲ/ /f/ → /v/ /fʲ/ → /vʲ/ Sillafiad f → v f → bhf f lydan /fˠ/ /fw/ → /hw/, /w/ /fʲˠ/ → /w/ Sillafiad fw → w f → bhf
Treiglad llaes
Y trydydd treiglad yw'r treiglad llaes, sy'n digwydd i'r llythrennau dilynol (ar ôl "ei" er enghraifft);
- C → Ch; ei char hi
- P → Ph; ei phwrs hi
- T → Th; ei thocyn hi
Treigladau llaes yn yr ieithoedd Celtaidd
Mae'r tabl yn dangos gweithrediadau treigladau meddal yn yr ieithoedd Celtaidd. Oherwydd bod gan bob iaith ei horgraff ei hun, mae'r treigladau wedi eu trefnu yn ôl eu seiniau. Mae hyn yn ei gwneud yn haws cymharu yr ieithoedd. Er enghraifft, mae çh Manaweg yn gyfartal â t (fain) yn yr ieithoedd Gaelaidd eraill. Mae'r gell lwyd yn dangos bod dim treiglad meddal yn yr iaith honno am y llythyren honno.
Treigladau llaes yn yr ieithoedd Celtaidd Cytsain wreiddiol Cytsain wedi'i threiglo Ffurf gysefin Sain (GSR) Manaweg Gaeleg yr Alban Gwyddeleg Cymraeg Cernyweg Llydaweg p /p/ /p/ → /f/ /p/ → /f/ /p/ → /f/ Sillafiad p → ph p → f p → f t /t/ /t/ → /θ/ /t/ → /θ/ /t/ → /z/ Sillafiad t → th t → th t → z c
k/k/ /k/ → /x/ /k/ → /h/ /k/ → /x/ Sillafiad c → ch k → h k → c'h