Defnyddiwr:Llywelyn2000/Pwll Tywod: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Oddi ar Wicipedia
Pori'r hanes yn rhyngweithiol
← Cymharer â'r fersiwn gyntCymharer â'r fersiwn dilynol →
Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
GweledolCystrawen wici
Crewyd drwy gyfieithu'r dudalen "Zoroastrianism"
Crewyd drwy gyfieithu'r dudalen "Sufism"
Llinell 1: Llinell 1:
sy'n canolbwyntio ar [[ysbrydolrwydd]] Islamaidd, [[Defod|defodaeth]], [[asgetigiaeth]] ac esoterigiaeth.<ref>{{Cite journal|last=ANJUM|first=TANVIR|date=2006|title=Sufism in History and its Relationship with Power|url=https://www.jstor.org/stable/20839016|journal=Islamic Studies|volume=45|issue=2|pages=221–268|jstor=20839016|issn=0578-8072}}</ref><ref>{{Cite book|last=Sebottendorff|first=Baron Rudolf von|url=https://books.google.com/books?id=bV4oDwAAQBAJ|title=Secret Practices of the Sufi Freemasons: The Islamic Teachings at the Heart of Alchemy|date=2013-01-17|publisher=Simon and Schuster|isbn=978-1-62055-001-4}}</ref>


Fe'i diffiniwyd fel "cyfriniaeth Islamaidd",<ref name="Milani 2012">{{Cite book|last=Milani|location=[[Leiden]]|isbn=978-90-04-22187-1|pages=659–680|doi=10.1163/9789004226487_027|volume=4|series=Brill Handbooks on Contemporary Religion|publisher=[[Brill Publishers]]|title=Handbook of New Religions and Cultural Production|first=Milad|editor-first2=Alex|editor-last2=Norman|editor-first=Carol|editor-last=Cusack|chapter=The Cultural Products of Global Sufism|year=2012|issn=1874-6691}}</ref><ref name="Martin Lings 1983, p.15">Martin Lings, ''What is Sufism?'' (Lahore: Suhail Academy, 2005; first imp. 1983, second imp. 1999), p.15</ref> "mynegiant cyfriniol o'r ffydd Islamaidd", "dimensiwn mewnol Islam",<ref>Titus Burckhardt, ''Art of Islam: Language and Meaning'' (Bloomington: World Wisdom, 2009), p. 223</ref><ref>Seyyed Hossein Nasr, ''The Essential Seyyed Hossein Nasr'', ed. William C. Chittick (Bloomington: World Wisdom, 2007), p. 74</ref> "ffenomen o gyfriniaeth o fewn Islam",<ref>Martin Lings, ''What is Sufism?'' (Lahore: Suhail Academy, 2005; first imp. 1983, second imp. 1999), p.12: "Mystics on the other hand-and Sufism is a kind of mysticism-are by definition concerned above all with 'the mysteries of the Kingdom of Heaven'".</ref> y "prif amlygiad a'r crisialu pwysicaf a mwyaf canolog" o arferion cyfriniol yn Islam,<ref> Compare: {{Cite book|last=Nasr|first=Seyyed Hossein|author-link=Seyyed Hossein Nasr|editor-last=Chittick|editor-first=William C.|editor-link=William Chittick|title=The Essential Seyyed Hossein Nasr|url=https://books.google.com/books?id=0YQhoPEih04C|series=The perennial philosophy series|location=Bloomington, Indiana|publisher=World Wisdom, Inc|date=2007|page=74|isbn=9781933316383|access-date=2017-06-24|quote=Sufism is the esoteric or inward dimension of Islam [...] Islamic esoterism is, however [...] not exhausted by Sufism [...] but the main manifestation and the most important and central crystallization of Islamic esotericism is to be found in Sufism.}}</ref> a "mewnoli a dwysáu ffydd ac arferion Islamaidd".{{Sfn|Chittick|2007}}
'''Mae Zoroastrianiaeth''' neu '''Mazdayasna''' yn grefydd Iran ac yn un o grefyddau trefniadol hynaf y byd sy'n cael ei harfer yn barhaus, yn seiliedig ar ddysgeidiaeth y proffwyd Iranaidd [[Zarathustra]] (neu Zoroaster, ''Zaraθuštra'' yn Avestan neu fel ''Zartosht'' mewn [[Perseg|Perseg Fodern]]).<ref>{{Cite web|title=Zarathustra – Iranian prophet|url=http://www.britannica.com/biography/Zoroaster-Iranian-prophet|access-date=9 June 2017}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.iranicaonline.org/articles/zoroaster-i-the-name|access-date=2021-03-29|website=www.iranicaonline.org|title=Welcome to Encyclopaedia Iranica}}</ref> Mae ganddi gosmoleg ddeuol o dda a drwg ac [[Diwethafiaeth|eschatoleg]] sy'n rhagfynegi goncwest y drwg yn y pen draw gan y da.<ref>{{Cite web|url=https://sites.fas.harvard.edu/~iranian/Zoroastrianism/Zoroastrianism1_Intro.pdf|title=Introduction to Zoroastrianism|last=Skjærvø|first=Prods Oktor|year=2005|website=Iranian Studies at Harvard University}}</ref> Mae Zoroastrianiaeth yn dyrchafu dwyfoldeb doeth a charedig sydd heb ei greu, o'r enw ''[[Ahura Mazda]]'' (llythr. <nowiki>'</nowiki> <span>Arglwydd Doeth</span> &#x27;) fel ei dduwdod goruchaf.<ref name=":1">{{Cite web|url=http://www.iranicaonline.org/articles/ahura-mazda|title=AHURA MAZDĀ – Encyclopaedia Iranica|website=Encyclopædia Iranica|access-date=2019-07-13}}</ref> Un o nodweddion hanesyddol unigryw Zoroastrianiaeth, yw ei [[undduwiaeth]],<ref name="Dastur1996">{{Cite book|last=Dastur|first=Francoise|url=https://books.google.com/books?id=2DGcngCseGoC&pg=PA11|title=Death: An Essay on Finitude|year=1996|publisher=A&C Black|isbn=978-0-485-11487-4|page=11}}</ref><ref name="Mehr2003">{{Cite book|last=Mehr|first=Farhang|url=https://books.google.com/books?id=g53XAAAAMAAJ|title=The Zoroastrian Tradition: An Introduction to the Ancient Wisdom of Zarathushtra|publisher=Mazda Publishers|year=2003|isbn=978-1-56859-110-0|page=44}}</ref><ref name="Russell1987">{{Cite book|last=Russell|first=James R.|url=https://books.google.com/books?id=xhJIAAAAMAAJ|title=Zoroastrianism in Armenia|publisher=Harvard University, Department of Near Eastern Languages and Civilizations|year=1987|isbn=978-0-674-96850-9|pages=211, 437}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Boyd|first=James W.|year=1979|title=Is Zoroastrianism Dualistic Or Monotheistic?|url=http://dx.doi.org/10.1093/jaarel/xlvii.4.557|journal=Journal of the American Academy of Religion|volume=XLVII|issue=4|pages=557–88|doi=10.1093/jaarel/xlvii.4.557|issn=0002-7189}}</ref><ref name="Karaka1884">{{Cite book|last=Karaka|first=Dosabhai Framji|url=https://books.google.com/books?id=BaTNAAAAMAAJ&pg=PR7|title=History of the Parsis|publisher=Macmillan and Company|year=1884|pages=209–}}</ref>, meseianiaeth, cred mewn barnu person ar ôl marwolaeth, [[nefoedd]] ac [[uffern]], ac ewyllys rydd. Credir i'r grefydd hon ddylanwadu'n gryf ar systemau crefyddol ac athronyddol eraill, gan gynnwys [[Cristnogaeth]], [[Gnostigiaeth|Gnosticiaeth]], athroniaeth Roegaidd, [[Islam]],<ref>{{Citation|last=Hinnel|first=J|title=The Penguin Dictionary of Religion|year=1997|publisher=Penguin Books UK}}; {{Citation|last=Boyce|first=Mary|title=Zoroastrians: their religious beliefs and practices|year=2001|publisher=Routledge and Kegan Paul Ltd}}</ref> a'r [[Bahá'í|Ffydd Baháʼí]].


Cyfeirir at Ymarferwyr Swffïaeth fel "Swffisiaid" (o {{Lang|ar|صُوفِيّ}} , {{Transl|ar|ṣūfīy}}), ac yn hanesyddol roedd yn perthyn i "urdd" a elwir yn {{Transl|ar|[[tariqa]]}} (lluosog: {{Transl|ar|[[tariqa|ṭuruq]]}}) - cynulleidfaoedd wedi'u ffurfio o amgylch {{Transl|ar|[[wali]]}} meistr mawr a fyddai'r olaf mewn cadwyn o athrawon olynol a allant olrhain eu llinach hyd at [[Muhammad]].
Gyda gwreiddiau posibl yn dyddio'n ôl i'r ail fileniwm CC, mae Zoroastrianiaeth ceir cofnodion ysgrifenedig o'r [[5g CC]].<ref>{{Cite web|url=http://www.iranicaonline.org/articles/zoroastrianism-i-historical-review|title=ZOROASTRIANISM i. HISTORY TO THE ARAB CONQUEST – Encyclopaedia Iranica|website=Encyclopædia Iranica|access-date=2019-07-13}}</ref> Gwasanaethodd fel crefydd wladwriaethol ymerodraethau Iran hynafol am fwy na mileniwm, o tua [[6g CC]] i [[650|650 OC]], ond dirywiodd o'r [[7g]] ymlaen o ganlyniad uniongyrchol i goncwest Mwslimaidd Persia (633-654 CE) a arweiniodd at erlid mawr ar bobl Zoroastria.{{Sfn|Hourani|1947}} Mae amcangyfrifon diweddar yn gosod y nifer presennol o Zoroastriaid yn y byd ar y mwyaf rhwng 110,000-120,000<ref name="Roshan">{{Cite web|last=Rivetna|first=Roshan|title=The Zarathushti World, a 2012 Demographic Picture|url=http://fezana.org/downloads/ZoroastrianWorldPopTable_FEZANA_Journal_Fall_2013.pdf|website=Fezana.org}}</ref>, gyda'r mwyafrif yn byw yn [[India]], [[Iran]], a [[Gogledd America]]; credir bod eu nifer yn gostwng.<ref>{{Cite web|url=https://www.nytimes.com/2006/09/06/us/06faith.html|title=Zoroastrians Keep the Faith, and Keep Dwindling|website=Laurie Goodstein|date=6 September 2006|access-date=25 September 2017}}</ref>


Mae athrawiaethau a sefydliadau Swffïaeth yn ategu fframwaith sylfaenol arferion Islam. Er bod Swffïaeth yn cadw at y gyfraith Islamaidd yn llym ac yn perthyn i wahanol ysgolion cyfreitheg a diwinyddiaeth Islamaidd, maent wedi'u huno gan eu gwrthwynebiad i gyfreithlondeb sych. Mae ffocws pwysig addoliad y Swffiaid yn cynnwys {{Transl|ar|[[dhikr]]}}, yr arfer o gofio Duw.<ref>''A Prayer for Spiritual Elevation and Protection'' (2007) by Muhyiddin Ibn 'Arabi, Suha Taji-Farouki</ref>
Testunau pwysicaf Zoroastrianiaeth yw'r rhai a gynhwysir yn yr ''[[Avesta]]'', sy'n cynnwys yn bennaf ysgrifau Zoroaster a elwir y ''Gathas'', yn ogystal â cherddi o fewn yr ''Yasna'' sy'n diffinio dysgeidiaeth Zoroaster, sy'n gwasanaethu fel sail addoli. Rhannodd athroniaeth grefyddol Zoroaster dduwiau Iranaidd cynnar y traddodiad Proto-Indo-Iranaidd yn <nowiki><i id="mwXQ">ahuras</i></nowiki> a <nowiki><i id="mwYQ">daevas</i></nowiki>, ni ystyrid yr olaf ohonynt yn deilwng o addoliad. Cyhoeddodd Zoroaster mai Ahura Mazda oedd y crëwr goruchaf, grym creadigol a chynhaliol y bydysawd trwy ''Asha'',<ref name=":1">{{Cite web|url=http://www.iranicaonline.org/articles/ahura-mazda|title=AHURA MAZDĀ – Encyclopaedia Iranica|website=Encyclopædia Iranica|access-date=2019-07-13}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[http://www.iranicaonline.org/articles/ahura-mazda "AHURA MAZDĀ – Encyclopaedia Iranica"]. ''Encyclopædia Iranica''<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">13 July</span> 2019</span>.</cite></ref> a bod bodau dynol yn cael dewis rhwng cefnogi Ahura Mazda ai peidio, gan eu gwneud yn gyfrifol yn y pen draw am eu dewisiadau. Er nad oes gan Ahura Mazda unrhyw rym ymladd cyfartal, mae <nowiki><i id="mwaQ">Angra Mainyu</i></nowiki> (ysbryd / meddylfryd dinistriol), y mae ei rymoedd yn cael eu geni o ''Aka Manah'' (meddwl drwg), yn cael ei ystyried yn brif rym gwrthwynebus y grefydd, yn sefyll yn erbyn ''Spenta Mainyu'' (ysbryd creadigol / meddylfryd). Datblygodd llenyddiaeth Bersaidd Ganol Angra Mainyu ymhellach i ''Ahriman'', gan ei ddwyn ymlaen i fod yn wrthwynebydd uniongyrchol i Ahura Mazda.<ref name="Boyce_1979_6-12">{{Harvard citation no brackets|Boyce|1979}}.</ref>


Daeth Swffïaeth i'r amlwg yn gynnar yn hanes Islam, yn rhannol fel adwaith yn erbyn bydolrwydd Califfiaeth Umayyad cynnar (661–750),<ref name="FirstDynasty">{{Cite book|last=G. R Hawting|title=The First Dynasty of Islam: The Umayyad Caliphate 661-750|url=https://books.google.com/books?id=-wFp_Gv8GDYC|year=2002|publisher=Taylor & Francis|isbn=978-0-203-13700-0}}</ref> a chwaraeodd Swffïaeth ran bwysig yn hanes Islam trwy eu gweithgareddau cenhadol ac addysgol.
Yn ogystal, mae'r grym bywyd sy'n tarddu o Ahura Mazda, a elwir ''Asha'' (gwirionedd, trefn cosmig),<ref name=":1">{{Cite web|url=http://www.iranicaonline.org/articles/ahura-mazda|title=AHURA MAZDĀ – Encyclopaedia Iranica|website=Encyclopædia Iranica|access-date=2019-07-13}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[http://www.iranicaonline.org/articles/ahura-mazda "AHURA MAZDĀ – Encyclopaedia Iranica"]. ''Encyclopædia Iranica''<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">13 July</span> 2019</span>.</cite></ref> yn gwrthwynebu ''Druj'' (anwiredd, twyll). Ystyrir bod Ahura Mazda yn holl-dda heb unrhyw ddrwg yn deillio o'r duwdod.<ref name=":1" /> Mae Ahura Mazda yn gweithio yn ''gētīg'' (y parth materol gweladwy) a ''mēnōg'' (y deyrnas ysbrydol a meddyliol anweledig) trwy'r saith Amesha Spentas (emereiddiadau uniongyrchol Ahura Mazda).


Er gwaethaf dirywiad cymharol Swffïaeth yn y [[Hanes y Byd|cyfnod modern]], mae wedi parhau i chwarae rhan bwysig yn y [[Y Byd Mwslemaidd|byd Islamaidd]], ac mae hefyd wedi dylanwadu ar wahanol fathau o ysbrydolrwydd yn y Gorllewin.<ref name="howell">{{Cite web|title=Sufism in the Modern World|first=Julia|last=Howell|website=Oxford Islamic Studies Online|url=http://www.oxfordislamicstudies.com/Public/focus/essay1010_surfism_modern_world.html}}</ref><ref name="sedgwick2012">{{Cite book|chapter=Neo-Sufism|first=Mark|last=Sedgwick|title=The Cambridge Companion to New Religious Movements|editor-first=Olav|editor-last=Hammer|editor-first2=Mikael|editor-last2=Rothstein|publisher=Cambridge University Press|year=2012}}</ref>
Nid yw Zoroastrianiaeth yn gwbl unffurf mewn meddwl diwinyddol ac athronyddol, yn enwedig gyda dylanwadau hanesyddol a modern yn cael effaith sylweddol ar gredoau, arferion, gwerthoedd a geirfa unigol a lleol, weithiau'n uno â thraddodiad ac mewn achosion eraill yn ei ddisodli.<ref name="nyt">{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2006/09/06/us/06faith.html|title=Zoroastrians Keep the Faith, and Keep Dwindling|work=The New York Times|date=2008-09-06|access-date=2009-10-03|first=Laurie|last=Goodstein}}</ref> Y pwrpas eithaf ym mywyd y gwir Zoroastrian yw dod yn ''ashavan'' (meistr Asha) a dod â hapusrwydd i'r byd, sy'n cyfrannu at y frwydr gosmig yn erbyn drygioni. Mae dysgeidiaeth graidd Zoroastrianiaeth yn cynnwys:


== Diffiniadau ==
* dilyn llwybr ''triphlyg'' ''Asha: Humata'', Hūxta, ''Huvarshta'' ('meddyliau da', 'gweithredoedd da')
Mae'r gair Arabeg ''tasawwuf'' (yn llythrennol: bod neu ddod yn Swffi), a gyfieithir yn gyffredinol i'r Gymraeg fel 'Swffïaeth', yn cael ei ddiffinio'n gyffredin gan awduron y Gorllewin fel 'cyfriniaeth Islamaidd'. Mae'r term Arabeg ''sufi'' wedi cael ei ddefnyddio mewn llenyddiaeth Islamaidd gydag ystod eang o ystyron, gan gefnogwyr a gwrthwynebwyr Swffïaeth.<ref name="chittick-OEIW" /> Roedd testunau Clasurol Swffïaeth, a bwysleisiodd ddysgeidiaeth ac arferion penodol y [[Y Corân|Corân]] a'r [[sunnah]] (dysgeidiaeth ac arferion enghreifftiol y proffwyd Islamaidd [[Muhammad]]), yn rhoi diffiniadau o ''tasawwuf'' a ddisgrifiodd nodau moesol ac ysbrydol ac a oedd yn gweithredu fel offer add. . Yn lle hynny, defnyddiwyd llawer o dermau eraill a oedd yn disgrifio rhinweddau a rolau ysbrydl mewn cyd-destunau mwy ymarfero. <ref name="chittick-OEIW" /> <ref name="ernst-EIMW" />
* elusen gweithredol i gadw'r enaid yn gydnaws ag Asha a thrwy hynny ledaenu hapusrwydd.
* cydraddoldeb a dyletswydd ysbrydol dynion a merched fel ei gilydd.
* bod yn dda er mwyn daioni a heb fod angen gwobr (gw. ''Ashem Vohu'').


Mae rhai ysgolheigion modern wedi defnyddio diffiniadau eraill o Swffïaeth, megis "dwysáu ffydd ac ymarfer Islamaidd" a "phroses o wireddu delfrydau moesegol ac ysbrydol".
== Terminoleg ==
Daw'r enw ''Zoroaster'' (''Ζωροάστηρ'') o'r fersiwn[[Groeg (iaith)|Groegaidd]] o'r enw Avestaneg, ''Zarathustra''. Gelwir ef yn ''Zartosht'' a ''Zardosht'' mewn [[Perseg]] a ''Zaratosht'' mewn [[Gwjarati]]. Enw Zoroastrian y grefydd yw ''Mazdayasna'', sy'n cyfuno ''Mazda-'' â'r gair Avestan ''yasna'', sy'n golygu "addoliad, defosiwn".<ref name=":1">{{Cite web|url=http://www.iranicaonline.org/articles/ahura-mazda|title=AHURA MAZDĀ – Encyclopaedia Iranica|website=Encyclopædia Iranica|access-date=2019-07-13}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[http://www.iranicaonline.org/articles/ahura-mazda "AHURA MAZDĀ – Encyclopaedia Iranica"]. ''Encyclopædia Iranica''<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">13 July</span> 2019</span>.</cite></ref> Yn [[Saesneg]], gelwir ymlynwr y ffydd yn gyffredin yn ''Zoroastrian'' neu ''Zarathustrian''.


Cyflwynwyd y term Swffïaeth (''Sufism'') yn wreiddiol i ieithoedd Ewropeaidd yn y 18g gan ysgolheigion Dwyreiniol, a oedd yn ei weld yn bennaf fel athrawiaeth ddeallusol a thraddodiad llenyddol a oedd yn groes i'r hyn a welent fel undduwiaeth Islam. Mewn defnydd ysgolheigaidd modern mae'r term yn disgrifio ystod eang o ffenomenau cymdeithasol, diwylliannol, gwleidyddol a chrefyddol sy'n gysylltiedig â Swffïaeth.
Mynegiad hŷn sy'n dal i gael ei ddefnyddio heddiw yw '''''Behdin''''', sy'n golygu "Y grefydd orau| '''''beh''''' < Perseg Canol '''''weh''''' 'da' + '''''din''''' < Perseg Canol '''''dēn''''' < Avestan '''''daēnā''''' ". Yn y [[litwrgi]] Zoroastriaidd, defnyddir y term hwn fel teitl ar gyfer unigolyn lleyg sydd wedi'i sefydlu'n ffurfiol o fewn y grefydd mewn ''seremoni Navjote'', mewn cyferbyniad â theitlau offeiriadol ''osta, osti, ervad (hirbod), mobed a dastur''.<ref>{{Cite book|last=Giara|first=Marzban Jamshedji|url=|title=Global Directory of Zoroastrian Fire Temples|year=2002|publisher=Marzban J. Giara|isbn=}}</ref><ref>{{Cite web|last=Karanjia|first=Ramiyar P.|date=2016-08-14|title=Understanding Our Religious Titles|url=https://parsi-times.com/2016/08/understanding-religious-titles/|access-date=2021-01-30|website=Parsi Times|language=en-GB}}</ref>


== Etymology ==
Cyfeiria [[Thomas Browne]] (1605–1682), yn fyr at Zoroaster yn ei ''Religio Medici'' yn 1643.<ref>Browne, T. (1643) "Religio Medici"</ref> Daw'r term ''Mazdaistiaeth'' yn cyfeirio at y ffydd, gan gymryd ''Mazda-'' o'r enw [[Ahura Mazda]] ac ychwanegu'r ''-iaeth-'' i awgrymu system grefyddol.<ref>{{Cite web|url=https://www.oxfordreference.com/view/10.1093/oi/authority.20110803100142763|title=Mazdaism|website=Oxford Reference|language=en|access-date=2019-08-01}}</ref>
Ymddengys mai ystyr gwreiddiol ''sufi'' oedd "un sy'n gwisgo gwlân (''{{Transl|ar|DIN|ṣūf}}'')", ac mae'r Gwyddoniadur Islam yn diystyru rhagdybiaethau etymolegol eraill. Yn draddodiadol, cysylltid dillad gwlân ag asgetigau a chyfrinwyr.<ref name="EI2" /> Gwrthododd Al-Qushayri ac [[Ibn Khaldun]] bob posibilrwydd heblaw ''{{Transl|ar|DIN|ṣūf}}'' ar sail ieithyddol.


Gellir cymharu hyn gyda'r enwau 'y [[Dominiciaid|Brodyr Duon]]' a'r '[[Brodyr Llwydion]]', sef mynachod yng Nghymru a gweldydd eraill a elwid ar ôl lliw'r gwlân a wisgant.
== Trosolwg ==


Mae esboniad arall yn olrhain yr enw i'r gair ''ṣafā'' ({{Lang|ar|صفاء}}), sydd yn [[Arabeg]] yn golygu "purdeb". Cyfunwyd y ddau esboniad gan y Sufi ''al-Rudhabari'' (m.&nbsp;322&nbsp;AH), a ddywedodd, " Y Swffi yw yr hwn sy'n gwisgo gwlan ar ben purdeb."<ref>''The Naqshbandi Sufi Tradition Guidebook of Daily Practices and Devotions'', p. 83, Muhammad Hisham Kabbani, Shaykh Muhammad Hisham Kabbani, 2004</ref><ref>{{Cite web|url=http://mac.abc.se/home/onesr/f/Sufism%20in%20Islam.htm|title=Sufism in Islam|publisher=Mac.abc.se|access-date=13 August 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120417203708/http://mac.abc.se/home/onesr/f/Sufism%20in%20Islam.htm|archivedate=April 17, 2012}}</ref>
=== Diwinyddiaeth ===
Mae Zoroastriaid yn credu bod un duwdod sef y crëwr goruchaf, trosgynnol, holl-dda, ac sydd heb ei greu, [[Ahura Mazda]], neu'r "Arglwydd Doeth" (''Ahura'' sy'n golygu "Arglwydd" a ''Mazda'' sy'n golygu "Doethineb" yn Avestan). Mae [[Zarathustra]] yn cadw'r ddwy nodwedd ar wahân fel dau gysyniad gwahanol yn y rhan fwyaf o'r Gathas ond weithiau mae'n eu cyfuno i un ffurf. Mae Zarathustra hefyd yn honni bod Ahura Mazda yn hollwybodol ond nid yn hollalluog.<ref name=":1">{{Cite web|url=http://www.iranicaonline.org/articles/ahura-mazda|title=AHURA MAZDĀ – Encyclopaedia Iranica|website=Encyclopædia Iranica|access-date=2019-07-13}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[http://www.iranicaonline.org/articles/ahura-mazda "AHURA MAZDĀ – Encyclopaedia Iranica"]. ''Encyclopædia Iranica''<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">13 July</span> 2019</span>.</cite></ref> Yn y Gathas, nodir bod Ahura Mazda yn gweithio trwy eginiadau o'r enw Amesha Spenta a chyda chymorth "ahuras eraill",<ref name=":0">{{Cite book|last=Hinnells|first=John|url=|title=Parsis in India and the Diaspora|last2=Williams|first2=Alan|year=2007|publisher=[[Routledge]]|isbn=978-1-134-06752-7|page=165|language=en}}</ref> Sraosha yw'r unig un ohonynt sydd wedi'i enwi'n benodol yn y categori olaf. 

Mae ysgolheigion a diwinyddion wedi bod yn dadlau ers tro ar natur Zoroastrianiaeth, gyda deuoliaeth, undduwiaeth, ac amldduwiaeth yn brif dermau a gymhwysir at y grefydd.<ref name=":2">{{Citation|last=Boyd|first=James W.|title=Is Zoroastrianism Dualistic or Monotheistic?|volume=Vol.&nbsp;XLVII|issue=4|pages=557–88|year=1979|periodical=Journal of the American Academy of Religion|doi=10.1093/jaarel/XLVII.4.557|ref={{harvid|Boyd & al.|1979}}|displayauthors=1}}</ref><ref name=":0">{{Cite book|last=Hinnells|first=John|url=|title=Parsis in India and the Diaspora|last2=Williams|first2=Alan|year=2007|publisher=[[Routledge]]|isbn=978-1-134-06752-7|page=165|language=en}}<cite class="citation book cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFHinnellsWilliams2007">Hinnells, John; Williams, Alan (2007). ''Parsis in India and the Diaspora''. [[Routledge]]. p.&nbsp;165. [[Rhif Llyfr Safonol Rhyngwladol|ISBN]]&nbsp;[[Arbennig:Ffynonellau Llyfrau/978-1-134-06752-7|<bdi>978-1-134-06752-7</bdi>]].</cite></ref><ref name=":3">{{Cite journal|last=Hintze|first=Almut|year=2013|title=Monotheism the Zoroastrian Way|url=https://www.researchgate.net/publication/271934655|journal=Journal of the Royal Asiatic Society|volume=24|issue=2|pages=225–49|doi=10.1017/S1356186313000333}}</ref> Haera rhai ysgolheigion bod cysyniad Zoroastrianiaeth o dduwdod yn cwmpasu bodolaeth a meddwl fel [[Mewnfodaeth|endidau anfodol]], gan ddisgrifio Zoroastrianiaeth fel un sydd â chred mewn bydysawd a greeir gan yr hunan,gydag ymwybyddiaeth fel ei nodwedd arbennig, a thrwy hynny roi Zoroastrianiaeth yn y dosbarth [[Pantheistiaeth|pantheistaidd]] gan rannu ei darddiad â [[Hindŵaeth|Hindŵaeth India]].<ref>François Lenormant and E. Chevallier [https://books.google.com/books?id=l0NtAAAAMAAJ&pg=PA38 ''The Student's Manual of Oriental History: Medes and Persians, Phœnicians, and Arabians''], p. 38</ref><ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=mwIkZaZvItAC&pg=PA81|title=General Sketch of the History of Pantheism|last=Constance E. Plumptre|page=81|year=2011|access-date=2017-06-14|isbn=9781108028011}}</ref> Beth bynnag, daw Asha, y prif rym ysbrydol, o Ahura Mazda, a dyma'r drefn gosmig, sef y gwrthwyneb o anhrefn, sy'n amlwg fel ''druj'', anwiredd ac anhrefn. Mae'r gwrthdaro cosmig canlyniadol yn cynnwys yr holl greadigaeth, meddyliol/ysbrydol a materol, gan gynnwys dynoliaeth yn greiddiol iddo, sydd â rhan weithredol i'w chwarae yn y gwrthdaro hwn.<ref name="iranica.com">{{Cite web|title=Zoroastrianism: Holy text, beliefs and practices|date=2010-03-01|url=http://www.iranicaonline.org/articles/zoroastrianism-i-historical-review|website=Encyclopedia Iranica|access-date=2017-06-14}}</ref>

=== Arferion ===
[[Delwedd:Dinastia_tang,_shanxi,_straniero_dal_volto_velato,_600-750_ca.JPG|bawd| Cerflun clai [[Tsieina|Tsieineaidd]] o [[Brenhinllin Tang|linach Tang]] o'r [[8g]] o ddyn o [[Sogdia]] yn gwisgo cap a gorchudd wyneb, neu fwgwd nodedig, o bosibl marchog camel neu hyd yn oed offeiriad Zoroastriaidd yn cymryd rhan mewn defod mewn teml dân, gan fod gorchuddion wyneb yn cael eu defnyddio i osgoi halogi'r tân sanctaidd gydag anadl neu boer; Amgueddfa Celf Dwyreiniol (Turin), yr Eidal.<ref>Lee Lawrence. (3 September 2011). [https://www.wsj.com/articles/SB10001424053111904332804576540533071105892 "A Mysterious Stranger in China"]. ''[[The Wall Street Journal]]''. Accessed on 31 August 2016.</ref>]]
Dywed y grefydd fod cyfranogiad gweithredol a moesegol mewn bywyd trwy weithredoedd da a ffurfiwyd o feddyliau da a geiriau da yn angenrheidiol i sicrhau hapusrwydd ac i gadw anhrefn. Mae'r cyfranu fel hyn yn elfen ganolog o gysyniad Zoroaster o [[ewyllys rydd]] ac mae Zoroastrianiaeth fel y cyfryw yn gwrthod ffurfiau eithafol o [[asgetigiaeth]] a mynachaeth ond yn hanesyddol mae wedi caniatáu mynegiant cymedrol o'r cysyniadau hyn.

Yn nhraddodiad Zoroastrian, mae bywyd yn gyflwr dros dro, lle mae disgwyl i berson gymryd rhan weithredol yn y frwydr barhaus rhwng Asha a Druj. Cyn ei ymgnawdoliad ar enedigaeth y plentyn, mae ''urvan'' (enaid) unigolyn yn dal i fod yn un â'i ''fravashi'' (ysbryd personol / uwch), sydd wedi bodoli ers i Ahura Mazda greu'r bydysawd. Cyn i'r ''urvan gael ei'' hollti mae'r fravashi yn cymryd rhan yn y gwaith o gynnal y greadigaeth dan arweiniad Ahura Mazda. Yn ystod bywyd yr unigolyn mae'r ''fravashi'' yn gweithredu fel ffynhonnell ysbrydoliaeth i berfformio gweithredoedd da ac fel amddiffynnydd ysbrydol. Mae fravashis y cyndeidiau, yn ddiwylliannol, yn ysbrydol ac yn arwrol yn cael eu parchu a gellir galw arnynt i gynorthwyo'r byw. Ar y pedwerydd diwrnod ar ôl marwolaeth, mae'r wrvan yn cael ei aduno â'i fravashi, ac ar hynny mae profiadau bywyd yn y byd materol yn cael eu casglu i'w defnyddio yn y frwydr barhaus dros dda yn y byd ysbrydol. Ar y cyfan, nid oes gan Zoroastrianiaeth mo'r cysyniad o ailymgnawdoliad, o leiaf nid tan y Frashokereti. Mae dilynwyr [[Ilm-e-Kshnoom]] yn India yn credu mewn ailymgnawdoliad ac yn ymarfer llysieuaeth, ymhlith safbwyntiau anhraddodiadol eraill ar hyn o bryd,{{Sfn|Boyce|2007}} er y bu datganiadau diwinyddol amrywiol yn cefnogi llysieuaeth yn hanes Zoroastrianiaeth ac yn honni bod Zoroaster yn llysieuwr.<ref>{{Cite web|url=https://www.idausa.org/assets/files/campaign/Sustainable%20Activism/advocacykits/ud/adkitzoroastrianweb.pdf|title=Interfaith Vegan Coalition: ZoroastrIan KIt|website=In Defense of Animals}}</ref>

Mewn Zoroastrianiaeth, mae dŵr (''aban'') a thân (''atar'') yn gyfryngau purdeb defodol, ac mae'r seremonïau puro cysylltiedig yn cael eu hystyried yn sail i fywyd defodol. Gellir cymharu hyn gyda geiriau Cymraeg 'Cymer ddŵr, halen a thân, Dim ond rhain sy'n golchi'n lân', [[Meic Stevens]]. Mewn [[cosmogoni]] Zoroastrianaidd, dŵr a thân yw'r ail elfen a'r olaf o'r elfennau sylfaenol a gwreiddiol i'w creu, ac mae'r ysgrythur yn ystyried bod tân yn tarddu o'r dyfroedd. Ystyrir bod dŵr a thân yn cynnal bywyd, ac yn cael eu cynrychioli o fewn cyffiniau [[teml dân]]. Mae Zoroastriaid fel arfer yn gweddïo ym mhresenoldeb rhyw fath o dân, ac mae defod olaf y brif weithred o addoli yn golygu "cryfhau'r dyfroedd". Ystyrir tân yn gyfrwng i ennill dirnadaeth ysbrydol a doethineb, ac ystyrir dŵr yn ffynhonnell y doethineb hwnnw. Mae tân a dŵr hefyd yn cael eu cynrychioli gan yr Atar azatas ac'r[[Anahita]], sy'n addoli emynau a litanïau.

Ystyrir corff yn lletywr ar gyfer pydredd, hy ''druj''. O ganlyniad, mae'r ysgrythur yn gorchymyn gwaredu'r meirw'n ddiogel mewn modd nad yw corff yn llygru'r greadigaeth dda. Y gwaharddebau hyn yw sail athrawiaethol yr arfer traddodiadol sy’n pylu’n gyflym o amlygiad defodol, a adnabyddir fel 'Tyrrau Tawelwch', nad oes term technegol safonol ar eu cyfer yn yr ysgrythur na’r traddodiad. Ar hyn o bryd mae'r defodau hyn yn cael eu hymarfer yn bennaf gan gymunedau Zoroastriaidd [[Isgyfandir India|is-gyfandir India]], mewn lleoliadau lle nad yw'n anghyfreithlon ac nid yw [[Dicloffenac|gwenwyn]] [[dicloffenac]] wedi arwain at ddiflaniad yr adar. Mae cymunedau Zoroastrian eraill naill ai'n [[Amlosgiad|amlosgi]] eu meirw, neu'n eu claddu mewn beddau sydd wedi'u leinio â morter calch, er bod Zoroastriaid yn awyddus i gael gwared ar eu meirw yn y ffordd gorau i'r amgylchedd. 

== Perthynas â chrefyddau a diwylliannau eraill ==
[[Delwedd:Iran-achaemenids_(darius_the_great).jpg|de|bawd| [[Ymerodraeth Achaemenid]] yn y [[5g CC]] oedd yr ymerodraeth fwyaf mewn hanes yn ôl canran poblogaeth y byd.]]
Cred llawer o ysgolheigion fod cysyniadau allweddol eschatoleg a demonoleg Zoroastriaidd wedi dylanwadu ar y [[Crefyddau Abrahamig|crefyddau Abrahamaidd]].<ref name="BlackRowley_1987_607b">{{Harvard citation no brackets|Black|Rowley|1987}}.</ref><ref name="Duchesne-Guillemin_1988_815">{{Harvard citation no brackets|Duchesne-Guillemin|1988}}.</ref> Ar y llaw arall, etifeddodd Zoroastrianiaeth syniadau o systemau cred eraill ac fel crefyddau "ymarferol" eraill, mae'n cynnwys rhywfaint o syncretiaeth, <ref name="Boyce_1982_202">e.g., {{Harvard citation no brackets|Boyce|1982}}.</ref> gyda Zoroastrianiaeth yn [[Sogdia]], Ymerodraeth Kushan, [[Armenia]], [[Gweriniaeth Pobl Tsieina|Tsieina]], a lleoedd eraill sy'n ymgorffori lleol a lleoedd eraill, arferion a duwiau tramor.<ref>{{Cite book|title=The Wiley-Blackwell Companion to Zoroastrianism|publisher=John Wiley & Sons|year=2015|isbn=9781444331356|pages=83–191}}</ref> Mae dylanwadau Zoroastriaeth ar chwedlau Hwngari, Slafaidd, Ossetaidd, Tyrcig a Mongol hefyd wedi'u nodi, gyda phob un ohonynt â deuoliaeth golau-tywyll helaeth a phwyslais ar dduw'r haul sy'n ymwneud â Hvare-khshaeta.<ref>Š. Kulišić; P.Ž. Petrović; N. Pantelić. "Бели бог". Српски митолошки речник (in Serbian). Belgrade: Nolit. pp. 21–22.</ref><ref>Juha Pentikäinen, Walter de Gruyter, Shamanism and Northern Ecology 11/07/2011</ref><ref>Diószegi, Vilmos (1998) [1958]. A sámánhit emlékei a magyar népi műveltségben (in Hungarian) (1. reprint kiadás ed.). Budapest: Akadémiai Kiadó. {{ISBN|963-05-7542-6}}. The title means: “Remnants of shamanistic beliefs in Hungarian folklore”.</ref>

=== Tarddiad Indo-Iranaidd ===
Crefydd Zoroastrianiaeth yw'r agosaf at [[Veda|grefydd Vedig]]. Mae rhai haneswyr yn credu bod Zoroastrianiaeth, ynghyd â chwyldroadau athronyddol tebyg yn Ne Asia, yn llinynnau cydgysylltiedig yn erbyn cysyniadau Indo-Ariaidd. Gellir olrhain llawer o nodweddion Zoroastrianiaeth yn ôl i ddiwylliant a chredoau'r cyfnod Indo-Iranaidd cynhanesyddol, hynny yw, i'r cyfnod cyn yr ymfudo a arweiniodd at ddod yn bobloedd gwahanol i'r Indo-Aryan a'r [[Pobl o Iran|Iraniaid.]] O ganlyniad, mae Zoroastrianiaeth yn rhannu elfennau â'r grefydd Vedic hanesyddol sydd hefyd â'i gwreiddiau yn yr oes honno. Mae rhai enghreifftiau'n cynnwys cytras rhwng y gair Avestan ''Ahura'' ("[[Ahura Mazda]]") a'r gair [[Sansgrit]] ''Vedic Asura'' ("diawl; is-dduwdod drwg"); yn ogystal â ''Daeva'' ("cythraul") a ''[[Deva (Hindŵaeth)|Deva]]'' ("duw") ac maent ill dau yn disgynyddion o'r grefydd Proto-Indo-Iranaidd gyffredin. 

=== Iran heddiw ===
Mae llawer o agweddau ar Zoroastrianiaeth yn bresennol yn niwylliant a mytholegau pobloedd [[Iran Fwyaf]], yn anad dim oherwydd bod Zoroastrianiaeth wedi bod yn ddylanwad cryf iawn ar bobl y cyfandir am fil o flynyddoedd. Hyd yn oed ar ôl twf Islam a cholli dylanwad uniongyrchol, arhosodd Zoroastrianiaeth yn rhan o dreftadaeth ddiwylliannol y byd Iraneg, yn rhannol fel gwyliau ac arferion, ond hefyd oherwydd bod [[Ferdawsi]] wedi ymgorffori nifer o ffigurau a straeon yr Avesta yn ei epig ''[[Shahnameh|Shāhnāme]]'', sy'n ganolog i hunaniaeth Iran. Un enghraifft nodedig yw ymgorffori'r Yazata Sraosha fel angel a barchwyd o fewn [[Shïa|Islam Shia]] yn Iran.

== Prif gredoau ==
Ystyrir Humata, Huxta, Huvarshta (Syniadau Da, Geiriau Da, Gweithredoedd Da), Llwybr Triphlyg Asha, yn greiddiol i Zoroastrianiaeth yn enwedig gan ymarferwyr modern. Mewn Zoroastrianiaeth, mae da yn digwydd i'r rhai sy'n gwneud gweithredoedd cyfiawn er ei fwyn ei hun, nid er mwyn chwilio am wobr. Dywedir bod y druj yn ymosod ar y rhai sy'n gwneud drwg ac yn eu drysu a'u bod yn gyfrifol am alinio eu hunain yn ôl i Asha trwy ddilyn y llwybr hwn.
[[Delwedd:Faravahar.svg|de|bawd| Faravahar (neu Ferohar), un o brif symbolau Zoroastrianiaeth, y credir ei fod yn ddarlun o ''Fravashi'' neu'r ''Khvarenah.'']]
Mewn Zoroastrianiaeth, [[Ahura Mazda]] yw'r dechrau a'r diwedd, creawdwr popeth y gellir ac na ellir ei weld, y tragwyddol a'r hwn sydd heb ei greu, holl ddaioni a ffynhonnell Asha.<ref name=":1">{{Cite web|url=http://www.iranicaonline.org/articles/ahura-mazda|title=AHURA MAZDĀ – Encyclopaedia Iranica|website=Encyclopædia Iranica|access-date=2019-07-13}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[http://www.iranicaonline.org/articles/ahura-mazda "AHURA MAZDĀ – Encyclopaedia Iranica"]. ''Encyclopædia Iranica''<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">13 July</span> 2019</span>.</cite></ref> Yn y [[Gathas]], y testunau mwyaf cysegredig o Zoroastrianiaeth y credir iddynt gael eu cyfansoddi gan Zoroaster ei hun, cydnabu Zoroaster y defosiwn uchaf i Ahura Mazda, gydag addoliad yn cael ei roi i amlygiadau Ahura Mazda (Amesha Spenta) a'r ahuras eraill ( Yazata) hynny sy'n cefnogi Ahura Mazda.

=== Defod a gweddi ===
Defod ganolog Zoroastrianiaeth yw'r Yasna, sef llefaru o lyfr eponymaidd yr Avesta a seremoni ddefodol aberthol yn ymwneud â Haoma. Mae modd ehangu defod Yasna trwy ddefnyddio'r Visparad a'r Vendidad, ond mae defod estynedig o'r fath yn brin mewn Zoroastrianiaeth fodern. Mae'r Yasna ei hun yn disgyn o seremonïau aberthol Indo-Iranaidd a chrybwyllir aberth anifeiliaid o wahanol raddau yn yr Avesta ac sy'n cael eu harfer o hyd mewn Zoroastrianiaeth ond trwy ffurfiau llai megis aberthu [[braster]] cyn prydau bwyd. Mae defodau uchel fel yr Yasna yn cael eu hystyried yn faes y Mobediaid gyda chorff o ddefodau unigol a chymunedol a gweddïau wedi'u cynnwys yn y Khordeh Avesta.<ref name=":18" /> Croesewir Zoroastriaid i'r ffydd trwy seremoni'r Navjote / Sedreh Pushi, a gynhelir yn draddodiadol yn ystod glasoed neu cyn-arddegau'r glaslanc, er nad oes terfyn oedran diffiniedig ar gyfer y ddefod.<ref name=":19">{{Cite web|url=http://www.avesta.org/ritual/navjote.htm|title=Zoroastrian rituals: Navjote/Sudre-Pooshi (initiation) ceremony|website=Avesta|access-date=2019-07-13}}</ref> Ar ôl y seremoni, anogir y Zoroastriaid i wisgo eu sedreh (crys defodol) a'u kusti (gwregys defodol) bob dydd, fel atgof ysbrydol ac ar gyfer amddiffyn cyfriniol, er bod Zoroastriaid modern yn tueddu i'w gwisgo yn ystod gwyliau, seremonïau a gweddïau'n unig.<ref name=":17" /><ref name=":19" />

Mae ymgorffori defodau diwylliannol a lleol yn eithaf cyffredin ac mae traddodiadau wedi'u pasio o genhedlaeth i genhedlaeth, mewn cymunedau Zoroastriaidd yn hanesyddol megis arferion [[Llysiau rhinweddol|iachâd llysieuol]], [[Priodas|seremonïau priodas]], ac ati.<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/iran-blog/2016/apr/11/iran-traditional-medicine-herbs-regulation-tehranbureau|title=Herbal life: traditional medicine gets a modern twist in Iran|last=Ajiri|first=Denise Hassanzade|date=2016-04-11|work=The Guardian|access-date=2019-07-13|last2=correspondent|first2=Tehran Bureau|language=en-GB|issn=0261-3077}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.avesta.org/ritual/zwedding.htm|title=Zoroastrian Rituals: Wedding|website=Avesta|access-date=2019-07-13}}</ref> Yn draddodiadol, mae defodau Zoroastriaidd hefyd wedi cynnwys [[Siamanaeth|elfennau siamanaidd]] sy'n cynnwys dulliau cyfriniol fel taith yr ysbryd i'r deyrnas anweledig ac sy'n cynnwys bwyta gwin cryf, Haoma, mang, a chymhorthion defodol eraill. Yn hanesyddol, anogir Zoroastriaid i weddïo'r pum Gāh dyddiol ac i gynnal a dathlu gwahanol wyliau sanctaidd calendr Zoroastr, a all amrywio o gymuned i gymuned. Mae gweddïau Zoroastrian, a elwir yn [[Mantra|'fantra']], yn cael eu cynnal fel arfer gyda dwylo wedi'u hestyn i ddynwared arddull gweddi Zoroaster a ddisgrifir yn y Gathas ac maent o natur [[Myfyrdod|fyfyriol]] a chredir eu bod wedi'u cynysgaeddu â'r gallu i ddileu drygioni. Gwyddys bod Zoroastriaid defosiynol yn gorchuddio eu pennau yn ystod gweddi, naill ai gyda thopi (Kufi) traddodiadol, [[Sgarff|sgarffiau]], penwisgoedd eraill, neu hyd yn oed dim ond eu dwylo. Fodd bynnag, nid yw penwisg llawn a gorchudd sy'n draddodiadol mewn arfer Islamaidd yn rhan o Zoroastrianiaeth ac mae menywod Zoroastrianaidd yn Iran yn gwisgo penwisgoedd sy'n arddangos eu gwallt a'u hwynebau i herio a dyffeio [[Iran|Gweriniaeth Islamaidd Iran]].

== Demograffeg ==
[[Delwedd:Zoroastrian_Persian_Shrine_chak-chak_Republic_Ardakan.jpg|alt=|chwith|bawd| Cysegrfa bererindod sanctaidd Zoroastriaidd [[Chak Chak, Yazd|Chak Chak]] yn Yazd, [[Iran]].]]
Mae cymunedau Zoroastrian yn rhyngwladol yn tueddu i gynnwys dau brif grŵp o bobl yn bennaf: Parsis Indiaidd a Zoroastriaid Iran. Yn ôl astudiaeth yn 2012 gan Ffederasiwn Cymdeithasau Zoroastriaidd Gogledd America, amcangyfrifwyd bod nifer y Zoroastriaid ledled y byd rhwng 111,691 a 121,962. Nid yw'r niferoedd yn fanwl gywir oherwydd cyfrifon gwahanol yn Iran.<ref name="Roshan">{{Cite web|last=Rivetna|first=Roshan|title=The Zarathushti World, a 2012 Demographic Picture|url=http://fezana.org/downloads/ZoroastrianWorldPopTable_FEZANA_Journal_Fall_2013.pdf|website=Fezana.org}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFRivetna">Rivetna, Roshan. [http://fezana.org/downloads/ZoroastrianWorldPopTable_FEZANA_Journal_Fall_2013.pdf "The Zarathushti World, a 2012 Demographic Picture"] <span class="cs1-format">(PDF)</span>. ''Fezana.org''.</cite></ref> O 2018 ymlaen, amcangyfrifwyd bod 100,000 i 200,000 o Zoroastriaid ledled y byd, gyda thua 60,000 o Barsis yn [[India]] a 1,400 ym [[Pacistan|Mhacistan]].<ref name="historycom2018">{{Cite web|url=https://www.history.com/topics/religion/zoroastrianism|title=Zoroastrianism|first=History com|last=Editors|website=HISTORY}}</ref>

Gellir dod o hyd i gymunedau Zoroastriaidd bach ledled y byd, gyda chrynodiad parhaus yng Ngorllewin India, Canol Iran, a De Pacistan. Lleolir Zoroastriaid y diaspora yn bennaf yn yr [[Unol Daleithiau America|Unol Daleithiau]], [[Prydain Fawr|gwledydd Prydain]] a'r cyn-drefedigaethau Prydeinig, yn enwedig [[Canada]] ac [[Awstralia]], ac fel arfer unrhyw le lle mae presenoldeb Iran a Gwjarati yn gryf. {{Historical populations|1941|114000|1971|91266|1981|71630|2001|69601|2011|57264}}

*

== Cyfeiriadau ==

=== Llyfryddiaeth ===

* {{Citation|title=Peake's Commentary on the Bible|year=1982|editor-last=Black|editor-first=Matthew|place=New York|publisher=Nelson|isbn=978-0-415-05147-7|editor2-last=Rowley|editor2-first=H. H.}}
* {{Citation|last=Boyce|first=Mary|title=Textual sources for the study of Zoroastrianism|year=1984|place=Manchester|publisher=Manchester UP|isbn=978-0-226-06930-2}}
* {{Citation|last=Boyce|first=Mary|title=Zoroastrianism: A Shadowy but Powerful Presence in the Judaeo-Christian World|year=1987|place=London|publisher=William's Trust}}
* {{Citation|last=Boyce|first=Mary|title=Zoroastrians: Their Religious Beliefs and Practices|year=1979|place=London|publisher=Routledge|isbn=978-0-415-23903-5}} (note to catalogue searchers: the spine of this edition misprints the title "Zoroastrians" as "Zoroastians", and this may lead to catalogue errors; there is a second edition published in 2001 with the same ISBN)
* {{Citation|last=Boyce|first=Mary|title=The History of Zoroastrianism|volume=1|year=1975|place=Leiden|publisher=Brill|isbn=978-90-04-10474-7|id=(repr. 1996)}}
* {{Citation|last=Boyce|first=Mary|title=The History of Zoroastrianism|volume=2|year=1982|place=Leiden|publisher=Brill|isbn=978-90-04-06506-2|id=(repr. 1997)}}
* {{Citation|last=Boyce|first=Mary|title=The History of Zoroastrianism|volume=3|year=1991|place=Leiden|publisher=Brill|isbn=978-90-04-09271-6|id=(repr. 1997)}}
* {{Citation|last=Boyce|first=Mary|title=Zoroastrians: Their Religious Beliefs and Practices|year=2007|place=London|publisher=Routledge|isbn=978-0-415-23903-5}}
* {{Citation|last=Boyce|first=Mary|title=Encyclopaedia Iranica|volume=1|year=1983|chapter=Ahura Mazdā|place=New York|publisher=Routledge & Kegan Paul}} pp.&nbsp;684–687
* {{Citation|last=Bulliet|first=Richard W.|title=Conversion to Islam in the Medieval Period: An Essay in Quantitative History|url=https://archive.org/details/conversiontoisla0000bull|year=1979|place=Cambridge|publisher=Harvard UP|isbn=978-0-674-17035-3}}
* {{Citation|last=Carroll|first=Warren H.|title=Founding Of Christendom: History Of Christendom|volume=1|year=1985|place=Urbana|publisher=Illinois UP|isbn=978-0-931888-21-2|id=(repr. 2004)}}
* {{Citation|last=Clark|first=Peter|title=Zoroastrianism: An Introduction to an Ancient Faith|year=1998|place=Brighton|publisher=Sussex Academic Press|isbn=978-1-898723-78-3}}
* {{Citation|last=Dhalla|first=Maneckji Nusservanji|title=History of Zoroastrianism|year=1938|place=New York|publisher=OUP}}
* {{Citation|last=Duchesne-Guillemin|first=Jacques|title=Encyclopedia Americana|volume=29|year=1988|chapter=Zoroastrianism|place=Danbury|publisher=Grolier}} pp.&nbsp;813–815
* {{Citation|last=Duchesne-Guillemin|first=Jacques|title=Encyclopædia Britannica|year=2006|archive-url=https://web.archive.org/web/20071214203650/http://www.britannica.com/eb/article-9207|chapter=Zoroastrianism: Relation to other religions|chapter-url=http://www.britannica.com/eb/article-9207|edition=Online|access-date=2006-05-31|archive-date=2007-12-14}}
* {{Citation|last=Eliade|first=Mircea|title=The Eliade Guide to World Religions|year=1991|place=New York|publisher=Harper Collins|last2=Couliano|first2=Ioan P.}}
* {{Citation|last=Foltz|first=Richard|title=Religions of Iran: From Prehistory to the Present|year=2013|place=London|publisher=Oneworld publications|isbn=978-1-78074-308-0|author-link=Richard Foltz}}
* {{Citation|last=Hourani|first=Albert|title=Minorities in the Arab World|year=1947|place=New York|publisher=AMS Press|author-link=Albert Hourani}}
* {{Citation|last=Kellens|first=Jean|title=Encyclopaedia Iranica|volume=3|chapter=Avesta|place=New York|publisher=Routledge and Kegan Paul}} pp.&nbsp;35–44.
* {{Citation|last=Khan|first=Roni K|title=The Tenets of Zoroastrianism|url=http://tenets.parsizoroastrianism.com/|year=1996}}
* {{Citation|last=King|first=Charles William|title=Gnostics and their Remains Ancient and Mediaeval|year=1998|orig-year=1887|place=London|publisher=Bell & Daldy|isbn=978-0-7661-0381-8}}
* {{Citation|last=Melton|first=J. Gordon|title=Encyclopedia of American Religions|year=1996|place=Detroit|publisher=Gale Research}}
* {{Citation|last=Malandra|first=William W.|title=An Introduction to Ancient Iranian Religion. Readings from the Avesta and Achaemenid Inscriptions|year=1983|place=Minneapolis|publisher=U. Minnesota Press|isbn=978-0-8166-1114-0}}
* {{Citation|last=Malandra|first=William W.|title=Encyclopaedia Iranica|year=2005|chapter=Zoroastrianism: Historical Review|chapter-url=http://www.iranicaonline.org/articles/zoroastrianism-i-historical-review|place=New York|publisher=iranicaonline.org}}
* {{Citation|last=Moulton|first=James Hope|title=The Treasure of the Magi: A Study of Modern Zoroastrianism|year=1917|place=London|publisher=OUP|id=1-564-59612-5 (repr. 1997)}}
* {{Citation|last=Robinson|first=B.A.|title=Zoroastrianism: Holy text, beliefs and practices|url=http://www.iranicaonline.org/articles/zoroastrianism-i-historical-review|year=2008|access-date=2010-03-01}}
* {{Citation|last=Russell|first=James R.|title=Zoroastrianism in Armenia (Harvard Iranian Series)|url=https://archive.org/stream/JamesRussellZoroastrianismInArmenia/James%20Russell%20-%20Zoroastrianism%20in%20Armenia#mode/2up|year=1987|place=Oxford|publisher=[[Harvard University Press]]|isbn=978-0-674-96850-9}}
* {{Citation|title=Oxford English Dictionary|year=1989|editor-last=Simpson|editor-first=John A.|chapter=Zoroastrianism|edition=2nd|place=London|publisher=Oxford UP|isbn=978-0-19-861186-8|editor2-last=Weiner|editor2-first=Edmund S.}}
* {{Citation|last=Stolze|first=Franz|title=Die Achaemenidischen und Sasanidischen Denkmäler und Inschriften von Persepolis, Istakhr, Pasargadae, Shâpûr|year=1882|place=Berlin|publisher=A. Asher}}
* {{Citation|last=Verlag|first=Chronik|title=The Chronicle of World History|year=2008|place=United States|publisher=Konecky and Konecky}}
* {{Citation|last=Zaehner|first=Robert Charles|title=The Dawn and Twilight of Zoroastrianism|year=1961|place=London|publisher=Phoenix Press|isbn=978-1-84212-165-8}}

== Dolenni allanol ==

* [https://www.iranicaonline.org/articles/zoroastrianism-parent/ Gwyddoniadur Iranica - Zoroastrianiaeth]
* Zoroastrianism
* [https://fezana.org/ FEZANA - Ffederasiwn Cymdeithasau Zoroastrian Gogledd America]
* [https://www.bbc.co.uk/programmes/p005bc5v Zoroastrianiaeth], trafodaeth BBC Radio 4 gyda Vesta Sarkhosh Curtis, Farrokh Vajifdar ac Alan Williams ( ''In Our Time'', Tachwedd 11, 2004)
<nowiki>
<nowiki>
[[Categori:Grwpiau ethnig yn y Dwyrain Canol]]
[[Categori:Swffïaeth]]</nowiki>
[[Categori:Crefydd yn India]]
[[Categori:Crefydd yn Iran]]
[[Categori:Zoroastriaeth]]
[[Categori:Pages with unreviewed translations]]</nowiki>

Fersiwn yn ôl 08:43, 23 Ionawr 2022

sy'n canolbwyntio ar ysbrydolrwydd Islamaidd, defodaeth, asgetigiaeth ac esoterigiaeth.[1][2]

Fe'i diffiniwyd fel "cyfriniaeth Islamaidd",[3][4] "mynegiant cyfriniol o'r ffydd Islamaidd", "dimensiwn mewnol Islam",[5][6] "ffenomen o gyfriniaeth o fewn Islam",[7] y "prif amlygiad a'r crisialu pwysicaf a mwyaf canolog" o arferion cyfriniol yn Islam,[8] a "mewnoli a dwysáu ffydd ac arferion Islamaidd".[9]

Cyfeirir at Ymarferwyr Swffïaeth fel "Swffisiaid" (o صُوفِيّ , ṣūfīy), ac yn hanesyddol roedd yn perthyn i "urdd" a elwir yn tariqa (lluosog: ṭuruq) - cynulleidfaoedd wedi'u ffurfio o amgylch wali meistr mawr a fyddai'r olaf mewn cadwyn o athrawon olynol a allant olrhain eu llinach hyd at Muhammad.

Mae athrawiaethau a sefydliadau Swffïaeth yn ategu fframwaith sylfaenol arferion Islam. Er bod Swffïaeth yn cadw at y gyfraith Islamaidd yn llym ac yn perthyn i wahanol ysgolion cyfreitheg a diwinyddiaeth Islamaidd, maent wedi'u huno gan eu gwrthwynebiad i gyfreithlondeb sych. Mae ffocws pwysig addoliad y Swffiaid yn cynnwys dhikr, yr arfer o gofio Duw.[10]

Daeth Swffïaeth i'r amlwg yn gynnar yn hanes Islam, yn rhannol fel adwaith yn erbyn bydolrwydd Califfiaeth Umayyad cynnar (661–750),[11] a chwaraeodd Swffïaeth ran bwysig yn hanes Islam trwy eu gweithgareddau cenhadol ac addysgol.

Er gwaethaf dirywiad cymharol Swffïaeth yn y cyfnod modern, mae wedi parhau i chwarae rhan bwysig yn y byd Islamaidd, ac mae hefyd wedi dylanwadu ar wahanol fathau o ysbrydolrwydd yn y Gorllewin.[12][13]

Diffiniadau

Mae'r gair Arabeg tasawwuf (yn llythrennol: bod neu ddod yn Swffi), a gyfieithir yn gyffredinol i'r Gymraeg fel 'Swffïaeth', yn cael ei ddiffinio'n gyffredin gan awduron y Gorllewin fel 'cyfriniaeth Islamaidd'. Mae'r term Arabeg sufi wedi cael ei ddefnyddio mewn llenyddiaeth Islamaidd gydag ystod eang o ystyron, gan gefnogwyr a gwrthwynebwyr Swffïaeth.[14] Roedd testunau Clasurol Swffïaeth, a bwysleisiodd ddysgeidiaeth ac arferion penodol y Corân a'r sunnah (dysgeidiaeth ac arferion enghreifftiol y proffwyd Islamaidd Muhammad), yn rhoi diffiniadau o tasawwuf a ddisgrifiodd nodau moesol ac ysbrydol ac a oedd yn gweithredu fel offer add. . Yn lle hynny, defnyddiwyd llawer o dermau eraill a oedd yn disgrifio rhinweddau a rolau ysbrydl mewn cyd-destunau mwy ymarfero. [14] [15]

Mae rhai ysgolheigion modern wedi defnyddio diffiniadau eraill o Swffïaeth, megis "dwysáu ffydd ac ymarfer Islamaidd" a "phroses o wireddu delfrydau moesegol ac ysbrydol".

Cyflwynwyd y term Swffïaeth (Sufism) yn wreiddiol i ieithoedd Ewropeaidd yn y 18g gan ysgolheigion Dwyreiniol, a oedd yn ei weld yn bennaf fel athrawiaeth ddeallusol a thraddodiad llenyddol a oedd yn groes i'r hyn a welent fel undduwiaeth Islam. Mewn defnydd ysgolheigaidd modern mae'r term yn disgrifio ystod eang o ffenomenau cymdeithasol, diwylliannol, gwleidyddol a chrefyddol sy'n gysylltiedig â Swffïaeth.

Etymology

Ymddengys mai ystyr gwreiddiol sufi oedd "un sy'n gwisgo gwlân (ṣūf)", ac mae'r Gwyddoniadur Islam yn diystyru rhagdybiaethau etymolegol eraill. Yn draddodiadol, cysylltid dillad gwlân ag asgetigau a chyfrinwyr.[16] Gwrthododd Al-Qushayri ac Ibn Khaldun bob posibilrwydd heblaw ṣūf ar sail ieithyddol.

Gellir cymharu hyn gyda'r enwau 'y Brodyr Duon' a'r 'Brodyr Llwydion', sef mynachod yng Nghymru a gweldydd eraill a elwid ar ôl lliw'r gwlân a wisgant.

Mae esboniad arall yn olrhain yr enw i'r gair ṣafā (صفاء), sydd yn Arabeg yn golygu "purdeb". Cyfunwyd y ddau esboniad gan y Sufi al-Rudhabari (m. 322 AH), a ddywedodd, " Y Swffi yw yr hwn sy'n gwisgo gwlan ar ben purdeb."[17][18] [[Categori:Swffïaeth]]

  1. ↑ ANJUM, TANVIR (2006). "Sufism in History and its Relationship with Power". Islamic Studies 45 (2): 221–268. ISSN 0578-8072. JSTOR 20839016. https://www.jstor.org/stable/20839016.
  2. ↑ Sebottendorff, Baron Rudolf von (2013-01-17). Secret Practices of the Sufi Freemasons: The Islamic Teachings at the Heart of Alchemy. Simon and Schuster. ISBN 978-1-62055-001-4.
  3. ↑ Milani, Milad (2012). "The Cultural Products of Global Sufism". In Cusack, Carol; Norman, Alex (gol.). Handbook of New Religions and Cultural Production. Brill Handbooks on Contemporary Religion. 4. Leiden: Brill Publishers. tt. 659–680. doi:10.1163/9789004226487_027. ISBN 978-90-04-22187-1. ISSN 1874-6691.
  4. ↑ Martin Lings, What is Sufism? (Lahore: Suhail Academy, 2005; first imp. 1983, second imp. 1999), p.15
  5. ↑ Titus Burckhardt, Art of Islam: Language and Meaning (Bloomington: World Wisdom, 2009), p. 223
  6. ↑ Seyyed Hossein Nasr, The Essential Seyyed Hossein Nasr, ed. William C. Chittick (Bloomington: World Wisdom, 2007), p. 74
  7. ↑ Martin Lings, What is Sufism? (Lahore: Suhail Academy, 2005; first imp. 1983, second imp. 1999), p.12: "Mystics on the other hand-and Sufism is a kind of mysticism-are by definition concerned above all with 'the mysteries of the Kingdom of Heaven'".
  8. ↑ Compare: Nasr, Seyyed Hossein (2007). Chittick, William C. (gol.). The Essential Seyyed Hossein Nasr. The perennial philosophy series. Bloomington, Indiana: World Wisdom, Inc. t. 74. ISBN 9781933316383. Cyrchwyd 2017-06-24. Sufism is the esoteric or inward dimension of Islam [...] Islamic esoterism is, however [...] not exhausted by Sufism [...] but the main manifestation and the most important and central crystallization of Islamic esotericism is to be found in Sufism.
  9. ↑ Chittick 2007.
  10. ↑ A Prayer for Spiritual Elevation and Protection (2007) by Muhyiddin Ibn 'Arabi, Suha Taji-Farouki
  11. ↑ G. R Hawting (2002). The First Dynasty of Islam: The Umayyad Caliphate 661-750. Taylor & Francis. ISBN 978-0-203-13700-0.
  12. ↑ Howell, Julia. "Sufism in the Modern World". Oxford Islamic Studies Online.
  13. ↑ Sedgwick, Mark (2012). "Neo-Sufism". In Hammer, Olav; Rothstein, Mikael (gol.). The Cambridge Companion to New Religious Movements. Cambridge University Press.
  14. ↑ 14.0 14.1 Gwall cyfeirio: Tag <ref> annilys; ni roddwyd testun ar gyfer 'ref' o'r enw chittick-OEIW
  15. ↑ Gwall cyfeirio: Tag <ref> annilys; ni roddwyd testun ar gyfer 'ref' o'r enw ernst-EIMW
  16. ↑ Gwall cyfeirio: Tag <ref> annilys; ni roddwyd testun ar gyfer 'ref' o'r enw EI2
  17. ↑ The Naqshbandi Sufi Tradition Guidebook of Daily Practices and Devotions, p. 83, Muhammad Hisham Kabbani, Shaykh Muhammad Hisham Kabbani, 2004
  18. ↑ "Sufism in Islam". Mac.abc.se. Archifwyd o'r gwreiddiol ar April 17, 2012. Cyrchwyd 13 August 2012.
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Defnyddiwr:Llywelyn2000/Pwll_Tywod&oldid=11025738"