Cytundeb Waitangi: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.5 |
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.5 |
||
| Llinell 5: | Llinell 5: | ||
Arwyddwyd '''Cytundeb Waitangi''' ([[Saesneg]]:'''Treaty of Waitangi''', [[Maori (iaith)|Māori]]: '''Tiriti o Waitangi''') ar [[6 Chwefror]] [[1840]] gan gynrychiolwyr Coron Prydain a phenaethiaid [[Maorïaid|Māori]] amrywiol o [[Ynys y Gogledd]], [[Seland Newydd]]. |
Arwyddwyd '''Cytundeb Waitangi''' ([[Saesneg]]:'''Treaty of Waitangi''', [[Maori (iaith)|Māori]]: '''Tiriti o Waitangi''') ar [[6 Chwefror]] [[1840]] gan gynrychiolwyr Coron Prydain a phenaethiaid [[Maorïaid|Māori]] amrywiol o [[Ynys y Gogledd]], [[Seland Newydd]]. |
||
Arweiniodd y Cytuniad at sefydlu swydd Llywodraethwr Prydain dros Seland Newydd, cydnabyddiaeth o berchnogaeth y Māori dros eu tiroedd a’u heiddo, ac fe roddwyd i’r Māori hawliau fel deiliaid Prydeinig. Mae fersiynau Saesneg a Māori y Cytundeb yn wahanol yn sylweddol, felly nid oes consensws ynghylch beth yn union y cytunwyd iddynt. O safbwynt Prydain, rhoddodd y Cytundeb sofraniaeth i Brydain dros Seland Newydd a’r hawl i’r Llywodraethwr i lywodraethu'r wlad. Credodd y Māori ar y llaw arall eu bod yn ildio i'r Goron yr hawl i lywodraethu mewn cyfnewid am ddiogelwch, a’u bod yn parhau i fod ag awdurdod i reoli eu materion eu hunain.<ref>{{cite web |url=http://www.waitangi-tribunal.govt.nz/treaty/meaning.asp |title=Meaning of the Treaty |year=2011 |publisher=Waitangi Tribunal |accessdate=12 July 2011 |archive-date=2011-05-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110514220056/http://www.waitangi-tribunal.govt.nz/treaty/meaning.asp |url-status=dead }}</ref> Ar ôl y llofnodi cychwynnol yn [[Waitangi]], aed â chopïau o'r Cytundeb o gwmpas Seland Newydd a thros y misoedd canlynol fe’i llofnodwyd gan benaethiaid eraill. Roedd cyfanswm o naw copi o'r Cytundeb Waitangi gan gynnwys y gwreiddiol a'i llofnodwyd ar 6 Chwefror 1840.<ref>{{cite web|url=http://www.archives.govt.nz/exhibitions/treaty|title=Treaty of Waitangi – Te Tiriti o Waitangi|publisher=[[Archives New Zealand]]|accessdate=10 August 2011}}</ref> Fe wnaeth tua 530-540 o benaethiaid, o leiaf 13 ohonynt yn fenywod, arwyddo Cytuniad Waitangi.<ref>{{cite web|url=http://www.waitangi-tribunal.govt.nz/treaty/|publisher=Waitangi Tribunal|accessdate=10 August 2011|title=Treaty of Waitangi}}</ref><ref>C. Orange.The Treaty of Waitangi.Bridget Willians .1987.Appendices P 260</ref> |
Arweiniodd y Cytuniad at sefydlu swydd Llywodraethwr Prydain dros Seland Newydd, cydnabyddiaeth o berchnogaeth y Māori dros eu tiroedd a’u heiddo, ac fe roddwyd i’r Māori hawliau fel deiliaid Prydeinig. Mae fersiynau Saesneg a Māori y Cytundeb yn wahanol yn sylweddol, felly nid oes consensws ynghylch beth yn union y cytunwyd iddynt. O safbwynt Prydain, rhoddodd y Cytundeb sofraniaeth i Brydain dros Seland Newydd a’r hawl i’r Llywodraethwr i lywodraethu'r wlad. Credodd y Māori ar y llaw arall eu bod yn ildio i'r Goron yr hawl i lywodraethu mewn cyfnewid am ddiogelwch, a’u bod yn parhau i fod ag awdurdod i reoli eu materion eu hunain.<ref>{{cite web |url=http://www.waitangi-tribunal.govt.nz/treaty/meaning.asp |title=Meaning of the Treaty |year=2011 |publisher=Waitangi Tribunal |accessdate=12 July 2011 |archive-date=2011-05-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110514220056/http://www.waitangi-tribunal.govt.nz/treaty/meaning.asp |url-status=dead }}</ref> Ar ôl y llofnodi cychwynnol yn [[Waitangi]], aed â chopïau o'r Cytundeb o gwmpas Seland Newydd a thros y misoedd canlynol fe’i llofnodwyd gan benaethiaid eraill. Roedd cyfanswm o naw copi o'r Cytundeb Waitangi gan gynnwys y gwreiddiol a'i llofnodwyd ar 6 Chwefror 1840.<ref>{{cite web|url=http://www.archives.govt.nz/exhibitions/treaty|title=Treaty of Waitangi – Te Tiriti o Waitangi|publisher=[[Archives New Zealand]]|accessdate=10 August 2011}}</ref> Fe wnaeth tua 530-540 o benaethiaid, o leiaf 13 ohonynt yn fenywod, arwyddo Cytuniad Waitangi.<ref>{{cite web|url=http://www.waitangi-tribunal.govt.nz/treaty/|publisher=Waitangi Tribunal|accessdate=10 August 2011|title=Treaty of Waitangi|archive-date=2011-08-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20110807012931/http://www.waitangi-tribunal.govt.nz/treaty/|url-status=dead}}</ref><ref>C. Orange.The Treaty of Waitangi.Bridget Willians .1987.Appendices P 260</ref> |
||
Hyd at y 1970au, ystyrir bod y Cytundeb yn gyffredinol wedi gwasanaethu ei bwrpas yn Seland Newydd y 1840au, ac fe'i hanwybyddwyd gan y llysoedd a senedd fel ei gilydd. Fe’i dehonglwyd yn hanes Seland Newydd fel gweithred hael ar y rhan Coron Prydain, a oedd ar y pryd yn ei anterth.<ref>{{cite web|url=http://www.nzhistory.net.nz/politics/treaty/the-treaty-in-practice/the-treaty-debated|title=The Treaty in practice: The Treaty debated|accessdate=10 August 2011|publisher=[[nzhistory.net.nz]]}}</ref> Mae’r Māori wedi edrych tuag at y Cytundeb am ddatrysiadau mewn achosion o gam-drin hawliau, colli tir a thriniaeth anghyfartal gan y wladwriaeth, gyda llwyddiant cymysg. O ddiwedd y 1960au dechreuodd y Māori dynnu sylw at achosion o dorri'r Cytundeb, ac mae hanes diweddar wedi pwysleisio problemau gyda'r cyfieithiad Māori o’r cytundeb.<ref>{{cite web|url=http://www.waitangi-tribunal.govt.nz/treaty/meaning.asp|publisher=Waitangi Tribunal|title=Treaty of Waitangi – Meaning|accessdate=10 August 2011|archive-date=2011-05-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20110514220056/http://www.waitangi-tribunal.govt.nz/treaty/meaning.asp|url-status=dead}}</ref> Yn 1975, sefydlwyd Tribiwnlys Waitangi fel comisiwn parhaol gyda’r dasg o ymchwilio i achosion o dorri’'r Cytundeb gan y Goron neu ei gynrychiolwyr ac awgrymu dulliau o wneud iawn am hyn. |
Hyd at y 1970au, ystyrir bod y Cytundeb yn gyffredinol wedi gwasanaethu ei bwrpas yn Seland Newydd y 1840au, ac fe'i hanwybyddwyd gan y llysoedd a senedd fel ei gilydd. Fe’i dehonglwyd yn hanes Seland Newydd fel gweithred hael ar y rhan Coron Prydain, a oedd ar y pryd yn ei anterth.<ref>{{cite web|url=http://www.nzhistory.net.nz/politics/treaty/the-treaty-in-practice/the-treaty-debated|title=The Treaty in practice: The Treaty debated|accessdate=10 August 2011|publisher=[[nzhistory.net.nz]]}}</ref> Mae’r Māori wedi edrych tuag at y Cytundeb am ddatrysiadau mewn achosion o gam-drin hawliau, colli tir a thriniaeth anghyfartal gan y wladwriaeth, gyda llwyddiant cymysg. O ddiwedd y 1960au dechreuodd y Māori dynnu sylw at achosion o dorri'r Cytundeb, ac mae hanes diweddar wedi pwysleisio problemau gyda'r cyfieithiad Māori o’r cytundeb.<ref>{{cite web|url=http://www.waitangi-tribunal.govt.nz/treaty/meaning.asp|publisher=Waitangi Tribunal|title=Treaty of Waitangi – Meaning|accessdate=10 August 2011|archive-date=2011-05-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20110514220056/http://www.waitangi-tribunal.govt.nz/treaty/meaning.asp|url-status=dead}}</ref> Yn 1975, sefydlwyd Tribiwnlys Waitangi fel comisiwn parhaol gyda’r dasg o ymchwilio i achosion o dorri’'r Cytundeb gan y Goron neu ei gynrychiolwyr ac awgrymu dulliau o wneud iawn am hyn. |
||
Fersiwn yn ôl 18:25, 31 Rhagfyr 2021
 | |
| Enghraifft o'r canlynol | cytundeb  |
|---|---|
| Dyddiad | 6 Chwefror 1840 |
| Iaith | Maori, Saesneg |
| Lleoliad | Waitangi |
| Aelod o'r canlynol | Memory of the World |
| Gwladwriaeth | Seland Newydd |
| Gwefan | https://nzhistory.govt.nz/politics/treaty-of-waitangi |
 Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia | |
Arwyddwyd Cytundeb Waitangi (Saesneg:Treaty of Waitangi, Māori: Tiriti o Waitangi) ar 6 Chwefror 1840 gan gynrychiolwyr Coron Prydain a phenaethiaid Māori amrywiol o Ynys y Gogledd, Seland Newydd.
Arweiniodd y Cytuniad at sefydlu swydd Llywodraethwr Prydain dros Seland Newydd, cydnabyddiaeth o berchnogaeth y Māori dros eu tiroedd a’u heiddo, ac fe roddwyd i’r Māori hawliau fel deiliaid Prydeinig. Mae fersiynau Saesneg a Māori y Cytundeb yn wahanol yn sylweddol, felly nid oes consensws ynghylch beth yn union y cytunwyd iddynt. O safbwynt Prydain, rhoddodd y Cytundeb sofraniaeth i Brydain dros Seland Newydd a’r hawl i’r Llywodraethwr i lywodraethu'r wlad. Credodd y Māori ar y llaw arall eu bod yn ildio i'r Goron yr hawl i lywodraethu mewn cyfnewid am ddiogelwch, a’u bod yn parhau i fod ag awdurdod i reoli eu materion eu hunain.[1] Ar ôl y llofnodi cychwynnol yn Waitangi, aed â chopïau o'r Cytundeb o gwmpas Seland Newydd a thros y misoedd canlynol fe’i llofnodwyd gan benaethiaid eraill. Roedd cyfanswm o naw copi o'r Cytundeb Waitangi gan gynnwys y gwreiddiol a'i llofnodwyd ar 6 Chwefror 1840.[2] Fe wnaeth tua 530-540 o benaethiaid, o leiaf 13 ohonynt yn fenywod, arwyddo Cytuniad Waitangi.[3][4]
Hyd at y 1970au, ystyrir bod y Cytundeb yn gyffredinol wedi gwasanaethu ei bwrpas yn Seland Newydd y 1840au, ac fe'i hanwybyddwyd gan y llysoedd a senedd fel ei gilydd. Fe’i dehonglwyd yn hanes Seland Newydd fel gweithred hael ar y rhan Coron Prydain, a oedd ar y pryd yn ei anterth.[5] Mae’r Māori wedi edrych tuag at y Cytundeb am ddatrysiadau mewn achosion o gam-drin hawliau, colli tir a thriniaeth anghyfartal gan y wladwriaeth, gyda llwyddiant cymysg. O ddiwedd y 1960au dechreuodd y Māori dynnu sylw at achosion o dorri'r Cytundeb, ac mae hanes diweddar wedi pwysleisio problemau gyda'r cyfieithiad Māori o’r cytundeb.[6] Yn 1975, sefydlwyd Tribiwnlys Waitangi fel comisiwn parhaol gyda’r dasg o ymchwilio i achosion o dorri’'r Cytundeb gan y Goron neu ei gynrychiolwyr ac awgrymu dulliau o wneud iawn am hyn.
Heddiw fe’i hystyrir yn gyffredinol fel y ddogfen a sefydlodd Seland Newydd fel cenedl. Er hyn, mae'r Cytundeb yn aml yn destun dadlau brwd, a llawer o anghytuno rhwng y Māori a’r rhai o Seland Newydd nad ydynt o dras Māori. Mae llawer o’r Māori yn teimlo nad yw'r Goron yn cyflawni ei rwymedigaethau o dan y Cytundeb, ac wedi cyflwyno tystiolaeth o hyn o flaen y Tribiwnlys. Mae rhai nad ydynt o dras Māori wedi awgrymu bod y Māori yn camddefnyddio'r Cytundeb er mwyn hawlio "breintiau arbennig".[7][8] Yn y rhan fwyaf o achosion, nid oes raid i’r Goron weithredu ar argymhellion y Tribiwnlys, ond serch hynny mewn sawl achos, mae’r Goron wedi derbyn ei bod yn torri'r Cytundeb a'i egwyddorion. Hyd yn hyn mae setliadau wedi cynnwys cannoedd o filiynau o ddoleri o iawndal mewn arian parod ac asedau, yn ogystal ag ymddiheuriadau.
Mae dyddiad y llofnodi bellach yn wyliau cenedlaethol ers 1974, ac fe elwir y diwrnod yn Ddiwrnod Waitangi.
Destun Cytundeb
Rhagarweiniad
| Saesneg | Cyfieithu |
|---|---|
| HER MAJESTY VICTORIA Queen of the United Kingdom of Great Britain and Ireland regarding with Her Royal Favor the Native Chiefs and Tribes of New Zealand and anxious to protect their just Rights and Property and to secure to them the enjoyment of Peace and Good Order has deemed it necessary in consequence of the great number of Her Majesty's Subjects who have already settled in New Zealand and the rapid extension of Emigration both from Europe and Australia which is still in progress to constitute and appoint a functionary properly authorised to treat with the Aborigines of New Zealand for the recognition of Her Majesty's Sovereign authority over the whole or any part of those islands – Her Majesty therefore being desirous to establish a settled form of Civil Government with a view to avert the evil consequences which must result from the absence of the necessary Laws and Institutions alike to the native population and to Her subjects has been graciously pleased to empower and to authorise me William Hobson a Captain in Her Majesty's Royal Navy Consul and Lieutenant-Governor of such parts of New Zealand as may be or hereafter shall be ceded to her Majesty to invite the confederated and independent Chiefs of New Zealand to concur in the following Articles and Conditions. | EI MAWRHYDI VICTORIA Frenhines y Deyrnas Unedig ym Mhrydain Fawr ac Iwerddon yn ymwneud â'i Hoff Frenhinol y Prifathrawon Brodorol a Thribiau Seland Newydd ac yn awyddus i warchod eu Hawliau ac Eiddo yn unig ac i sicrhau bod mwynhad Gorchymyn Heddwch a Da wedi ei ystyried sy'n angenrheidiol o ganlyniad i'r nifer fawr o Bynciau Ei Mawrhydi sydd eisoes wedi ymgartrefu yn Seland Newydd ac estyniad cyflym Emigration o Ewrop ac Awstralia sydd ar y gweill i gyfansoddi a phenodi swyddogaeth sy'n cael ei awdurdodi'n briodol i drin ag Aborigines Seland Newydd er mwyn cydnabod awdurdod Sovereign Ei Mawrhydi dros yr holl ynysoedd hynny neu unrhyw ran o'r ynysoedd hynny - mae Ei Mawrhydi felly'n dymuno sefydlu ffurf sefydlog o Lywodraeth Sifil gyda'r bwriad o osgoi'r canlyniadau drwg y mae'n rhaid iddynt arwain at absenoldeb y Deddfau angenrheidiol a Mae sefydliadau fel ei gilydd i'r boblogaeth frodorol ac mae ei phynciau wedi bod yn falch iawn o rymuso ac i'r awdur rhowch gapten i William Hobson i mi yng Nghonswl y Llynges Frenhinol Ei Mawrhydi a Is-lywodraethwr rhannau o'r fath o Seland Newydd a all gael ei roi yn ôl i'w Mawrhydi neu wedyn i'w weddill i wahodd Penaethiaid cyfanddeiliaid ac annibynnol Seland Newydd i gytuno yn yr Erthyglau a Amodau. |
Erthygl Gyntaf
| Saesneg | Cyfieithu |
|---|---|
| The Chiefs of the Confederation of the United Tribes of New Zealand and the separate and independent Chiefs who have not become members of the Confederation cede to Her Majesty the Queen of England absolutely and without reservation all the rights and powers of Sovereignty which the said Confederation or Individual Chiefs respectively exercise or possess, or may be supposed to exercise or to possess over their respective Territories as the sole sovereigns thereof. | Mae Prifathrawon Cydffederasiwn Tribiwnau Unedig Seland Newydd a'r Prifathrawon ar wahân ac annibynnol nad ydynt wedi dod yn aelodau o'r Cydffederasiwn yn cywiro holl Ei Mawrhydi Frenhines Lloegr yn gwbl a heb orchmynion holl hawliau a phwerau'r Sofraniaeth a ddywedodd y Cydffederasiwn neu Mae Prifathrawon Unigol yn ymarfer neu'n meddu ar y naill neu'r llall, neu efallai y byddant i fod yn arfer neu'n meddu ar eu Tiriogaethau priodol fel eu unig sofrannau. |
Ail Erthygl
| Saesneg | Cyfieithu |
|---|---|
| Her Majesty the Queen of England confirms and guarantees to the Chiefs and Tribes of New Zealand and to the respective families and individuals thereof the full exclusive and undisturbed possession of their Lands and Estates Forests Fisheries and other properties which they may collectively or individually possess so long as it is their wish and desire to retain the same in their possession; but the Chiefs of the United Tribes and the individual Chiefs yield to Her Majesty the exclusive right of Preemption over such lands as the proprietors thereof may be disposed to alienate at such prices as may be agreed upon between the respective Proprietors and persons appointed by Her Majesty to treat with them in that behalf. | Mae Ei Mawrhydi Frenhines Lloegr yn cadarnhau a gwarantau i Brifathrawon a Thribiau Seland Newydd ac i'r teuluoedd a'r unigolion perthnasol hynny feddiant llawn ac anghyfannedd llawn eu Pysgodfeydd Coedwigoedd Tiroedd ac Ystadau ac eiddo eraill y gallant eu meddiannu ar y cyd neu yn unigol mor hir gan mai eu dymuniad a'u dymuniad yw cadw'r un peth yn eu meddiant; ond mae Prifathrawon y Tribes Unedig a'r Prifathrawon unigol yn rhoi hawl Eithriad unigryw i Ei Mawrhydi dros y tiroedd hynny y gallai eu perchnogion gael eu gwaredu i ddieithrio ar brisiau o'r fath y cytunir arnynt rhwng y Perchnogion a'r personau priodol a benodir gan Ei Mawrhydi i drin gyda nhw yn y cyswllt hwnnw. |
Trydydd Erthygl
| Saesneg | Cyfieithu |
|---|---|
| In consideration thereof Her Majesty the Queen of England extends to the Natives of New Zealand Her royal protection and imparts to them all the Rights and Privileges of British Subjects.
(signed) William Hobson, Lieutenant-Governor. Now therefore We the Chiefs of the Confederation of the United Tribes of New Zealand being assembled in Congress at Victoria in Waitangi and We the Separate and Independent Chiefs of New Zealand claiming authority over the Tribes and Territories which are specified after our respective names, having been made fully to understand the Provisions of the foregoing Treaty, accept and enter into the same in the full spirit and meaning thereof in witness of which we have attached our signatures or marks at the places and the dates respectively specified. Done at Waitangi this Sixth day of February in the year of Our Lord one thousand eight hundred and forty. |
O ystyried hynny mae Ei Mawrhydi, Frenhines Lloegr yn ymestyn i Natau Seland Newydd. Mae ei amddiffyniad brenhinol ac yn rhoi iddyn nhw i gyd Hawliau a Phreintiau Pynciau Prydain.
(wedi'i lofnodi) William Hobson, Is-gapten-Lywodraethwr. Nawr felly, yr ydym ni, Prifathrawon Cydffederasiwn Tribes Unedig Seland Newydd, yn cael eu hymgynnull yn y Gyngres yn Victoria in Waitangi a Ni Y Prif Weinidogion Annibynnol ac Annibynnol Seland Newydd sy'n hawlio awdurdod dros y Tribiwnau a'r Tiriogaethau a bennir ar ôl ein henwau priod, wedi bod yn wedi'i wneud yn llawn i ddeall Darpariaethau'r Cytuniad uchod, derbyn a chyflwyno'r un yn yr ysbryd llawn a'i ystyr yn y tyst yr ydym wedi atodi ein llofnodion neu farciau yn y mannau a'r dyddiadau a nodir yn y drefn honno. Wedi'i wneud yn Waitangi y Chweched dydd hwn ym mis Chwefror ym mlwyddyn ein Harglwydd, mil wyth cant a deugain. |
Cyfeiriadau
- ↑ "Meaning of the Treaty". Waitangi Tribunal. 2011. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2011-05-14. Cyrchwyd 12 July 2011.
- ↑ "Treaty of Waitangi – Te Tiriti o Waitangi". Archives New Zealand. Cyrchwyd 10 August 2011.
- ↑ "Treaty of Waitangi". Waitangi Tribunal. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2011-08-07. Cyrchwyd 10 August 2011.
- ↑ C. Orange.The Treaty of Waitangi.Bridget Willians .1987.Appendices P 260
- ↑ "The Treaty in practice: The Treaty debated". nzhistory.net.nz. Cyrchwyd 10 August 2011.
- ↑ "Treaty of Waitangi – Meaning". Waitangi Tribunal. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2011-05-14. Cyrchwyd 10 August 2011.
- ↑ Dr Donald Brash (26 March 2004). "Orewa Speech -Nationhood". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2013-02-09. Cyrchwyd 20 March 2011.
- ↑ Radio Live (1 February 2012). "AUDIO: Laws vs. JT on the Treaty of Waitangi". Cyrchwyd 8 February 2012.