Gwydr Hebron: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Gwydr Hebron
Enghraifft o'r canlynol	cangen economaidd, celf
Deunydd	gwydr
Dechreuwyd	1 g
Gwladwriaeth	Roman Palestine
	Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Pori'r hanes yn rhyngweithiol

← Cymharer â'r fersiwn gynt Cymharer â'r fersiwn dilynol →

Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu

GweledolCystrawen wici

Mewn-lein

Fersiwn yn ôl 13:29, 6 Medi 2021

Mae Gwydr Hebron (Arabeg: زجاج الخليل‎, zajaj al-Khalili) yn cyfeirio at wydr a gynhyrchir yn Hebron fel rhan o ddiwydiant celf llewyrchus a sefydlwyd yn y ddinas yn ystod rheolaeth y Rhufeiniaid ym Mhalestina.^[1]^[2] Ceir hyd heddiw, o fewn Hen Dinas Hebron chwarter a enwir y "Chwarter y Chwythwr Gwydr" (Haret Kezazin, Arabeg: حارة القزازين‎) ac mae gwydr Hebron yn parhau i wasanaethu fel atyniad twristaidd pwysig yn y ddinas.

Yn draddodiadol, toddwyd y gwydr gan ddefnyddio deunyddiau crai lleol, gan gynnwys tywod o bentrefi cyfagos, sodiwm carbonad (o'r Môr Marw ),^[3] ac ychwanegion lliw fel haearn ocsid a chopr ocsid. Y dyddiau hyn, defnyddir gwydr wedi'i ailgylchu'n aml.

Mae cynhyrchu gwydr yn Hebron yn fasnach deuluol, gyda'i gyfrinachau wedi'u cadw a'u trosglwyddo gan ychydig o deuluoedd Palesteinaidd sy'n gweithredu'r ffatrïoedd gwydr hyn, sydd y tu allan i'r ddinas.^[2] Mae'r cynhyrchion a wneir yn cynnwys gemwaith gwydr, fel gleiniau, breichledau, a modrwyau,^[4] yn ogystal â ffenestri gwydr lliw, a lampau gwydr. Fodd bynnag, oherwydd y gwrthdaro rhwng Palestina ac Israel, mae cynhyrchu gwydr wedi'i lesteirio.^[5]

Hanes

Sefydlwyd y diwydiant gwydr yn Hebron yn ystod rheolaeth y Rhufeiniaid ym Mhalestina.^[1] Wrth i'r diwydiant gwydr Ffeniciaid hynafol gilio o'r dinasoedd agored ar hyd arfordir dwyreiniol Môr y Canoldir, symudodd y diwydiant i fewn i'r tir, i Hebron yn benodol.^[6] Cafwyd hyd i arteffactau gwydr o Hebron sy'n dyddio o'r 1g a'r 2g, ac maent yn cael eu harddangos fel rhan o "Gasgliad Drake".^[1]

Mae ffenestri gwydr lliw wedi'u gwneud o wydr Hebron sy'n dyddio o'r 12fgif i'w gweld ym Ogof y Patriarchiaid, a wasanaethodd fel eglwys yn ystod oes y Croesgadau ym Mhalesteina.^[7] Enghraifft arall o ffenestri gwydr lliw a gynhyrchwyd yn Hebron yw'r rhai sy'n addurno Dôm y Graig yn Hen Ddinas Jerwsalem.^[2]

Nododd Simmons Gailː "Mae enw da canoloesol Hebron yn y grefft o greu gwydr yn cael ei ategu gan rai o'r pererinion Cristnogol niferus a ymwelodd â'r ddinas dros y canrifoedd. Rhwng 1345 a 1350, nododd y brodyr Ffransisgaidd Niccolò da Poggibonsi eu bod "yn gwneud gweithiau celf gwych mewn gwydr." Ar ddiwedd y 15g, arhosodd y mynach Felix Faber a'i gymdeithion yn y "ddinas hynafol ragorol hon", a disgrifiodd sut "y daethom allan o'n tafarn, a phasio trwy stryd hir y ddinas, lle'r oedd... gweithwyr mewn gwydr; oherwydd yn y lle hwn mae gwydr yn cael ei wneud, nid gwydr clir, ond du, ac o'r lliwiau rhwng tywyll a golau." ^[8]

Tra’n cydnabod bod cynhyrchu gwydr ym Mhalestina yn dyddio’n ôl i gyfnod y Rhufeiniaid, mae Nazmi Ju’beh, cyfarwyddwr RIWAQ: Canolfan Cadwraeth Bensaernïol, yn dadlau bod arferion y diwydiant gwydr heddiw yn Hebron wedi dod i’r amlwg yn y 13g.^[5] Mae hyn yn cyfateb i'r hyn a arsylwodd tramorwyr, fel Jacques de Vitry pan soniodd yn 1080 am ddinasoedd Acre a Tyrus, (ond nid Hebron), fel dinasoedd sy'n cynhyrchu gwydr.^[9]^[10]

Mae Ju'beh yn nodi bod damcaniaeth arall yn aseinio technegau heddiw i'r traddodiad gwydr Fenisaidd a bod ymchwilwyr eraill yn dal i honni eu bod eisoes yn bodoli adeg y Croesgadau ac fe'u cludwyd yn ôl i Ewrop o Hebron.^[5]

Roedd gwydr a gynhyrchwyd gan y ffatrïoedd hyn yn nodweddiadol yn eitemau a wnaed i bwrpas ymarferol, gan gynnwys llestri yfed a bwyta, yn ogystal a llestri dal olew'r olewydd a lampau olew yn ddiweddarach, er bod y ffatrïoedd hefyd yn cynhyrchu gemwaith ac ategolion mwy ecsotig. Bedowiniaid o'r Negev (Naqab), Anialwch Arabia, a Sinai oedd prif brynwyr y gemwaith, ond anfonwyd llawer o'r allforion o eitemau gwydr Hebron drud mewn carafanau camel i'r Aifft, Syria, a'r Trawsiorddonen. Sefydlwyd cymunedau marchnata gwydr Hebron yn al-Karak (Crac) yn ne Gwlad Iorddonen a Cairo yn yr Aifft erbyn yr 16g.^[5]

Roedd y diwydiant gwydr yn brif gyflogwr ac yn cynhyrchu cyfoeth i berchnogion y ffatrioedd hyn ^[5] Disgrifiodd teithwyr y Gorllewin i Balesteina yn y 18g a'r 19g ddiwydiant gwydr Hebron hefyd. Er enghraifft, ysgrifennodd Volney yn y 1780au: "Maen nhw'n gwneud llawer iawn o fodrwyau lliw, breichledau ar gyfer yr arddyrnau a'r coesau, ac ar gyfer y fraich uwchben y penelinoedd, sy'n cael eu hanfon i Gaergystennin hyd yn oed."^[11] Nododd Ulrich Jasper Seetzen yn ystod ei deithiau ym Mhalesteina ym 1807-1809 bod 150 o bobl yn cael eu cyflogi yn y diwydiant gwydr yn Hebron.^[12] Sgwennodd CJ Irby a J. Mangles wedi ymweld â ffatri lampau gwydr yn Hebron ym 1818 fod y nwyddau'n cael eu hallforio i'r Aifft.^[13]^[14]

Yn y 19g, dirywiodd y cynnyrch, oherwydd cystadleuaeth gan nwyddau gwydr Ewropeaidd. Fodd bynnag, parhawyd i werthu cynnyrch o Hebron, yn enwedig ymhlith y boblogaeth dlotach.^[15] Yn Ffair y Byd 1873 yn Fienna, cynrychiolwyd Hebron gydag addurniadau gwydr. Mae adroddiad gan gonswl Ffrainc ym 1886 yn awgrymu bod gwneud gwydr yn parhau i fod yn ffynhonnell incwm bwysig i Hebron gyda phedair ffatri yn gwneud 60,000 ffranc y flwyddyn.^[16]

Mae'r traddodiad o chwythu gwydr yn parhau yn yr 21g mewn tair ffatri sydd wedi'u lleoli y tu allan i chwarter traddodiadol yr Hen Ddinas, i'r gogledd o Hebron ac i'r de o dref gyfagos Halhul sy'n cynhyrchu cofroddion cartref. Mae dwy o'r ffatrïoedd yn eiddo i deulu Natsheh. Mae'r rhain yn cael eu harddangos mewn neuaddau mawr yn agos at bob un o'r ffatrïoedd.^[5]

Cynhyrchu

Yn draddodiadol, cynhyrchwyd gwydr hebron gan ddefnyddio tywod o bentref Bani Na'im, i'r dwyrain o Hebron, a sodiwm carbonad a gymerwyd o'r Môr Marw. Yn lle tywod, defnyddir gwydr wedi'i ailgylchu bellach, fel y prif ddeunydd crai a ddefnyddir i wneud gwydr Hebron heddiw.^[5]

Cyfeiriadau

↑ ^1.0 ^1.1 ^1.2 Spaulding and Welch, 1994, pp. 200-201
↑ ^2.0 ^2.1 ^2.2 "Vases". Holy Land Handicraft Cooperative Society. Cyrchwyd 2008-04-13. Gwall cyfeirio: Tag <ref> annilys; mae'r enw "HolyLand" wedi'i ddiffinio droeon gyda chynnwys gwahanol
↑ "Hebron Beads". Dphjewelry.com. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2012-10-11. Cyrchwyd 2012-08-18.
↑ Beard, 1862, p. 19
↑ ^5.0 ^5.1 ^5.2 ^5.3 ^5.4 ^5.5 ^5.6 Nazmi al-Ju'bah (January 25, 2008). "Hebron glass: A centuries' old tradition". Institute for Middle East Understanding (Original in This Week in Palestine). Archifwyd o'r gwreiddiol ar December 25, 2010. Cyrchwyd March 31, 2012.Nazmi al-Ju'bah (January 25, 2008). "Hebron glass: A centuries' old tradition". Institute for Middle East Understanding (Original in This Week in Palestine). Archived from the original on December 25, 2010. Retrieved March 31, 2012.
↑ Perrot, Chipiez and Armstrong, 1885, p. 328
↑ Comay, 2001, p. 13.
↑ Simmons, Gail. 2013. "Hebron's Glass History." Saudi Aramco World. January/February 2013. Page 5.
↑ Vitry, 1896, pp. 92-93
↑ Fabri, 1893, p. 411
↑ Volney, 1788, vol II, p. 325
↑ Seetzen, 1855, vol. 3, pp. 5-6. Schölch, 1993, p. 161
↑ Irby and Mangles, 1823, p. 344
↑ Sears, 1849, p. 260
↑ Delpuget, 1866, p. 26. Quoted in Schölch, 1993, pp. 161-162
↑ Quoted in Schölch, 1993, pp. 161-162

Llyfryddiaeth

Arkell, A.J. (1937). "Hebron beads in Dafur". Sudan Notes and Records 40 (2): 300–305. https://sudanarchive.net/cgi-bin/pagessoa?e=01off---v--%2carkell%2c%2c1%2c%2c%2c%2c%2c%2c%2c%2c--100125-%5b1%5d%3aSE+%26+%5barkell%5d%3aCR+-1-0-SectionLevel-0-0-1-Zz-1&a=d&d=SNRVol20.1.355.^{[dolen marw]}
Beard, J.R. (1862). The people's dictionary of the Bible. 2. Oxford University.
Browne, W.G. (1799). Travels in Africa, Egypt and Syria From the year 1792 to 1798. T. Cadell junior and W. Davies, Strand.
Delpuget, David (1866). Les Juifs d´Alexandrie, de Jaffa et de Jérusalem en 1865. Bordeaux.
Comay, Joan (2001). Who's who in the Old Testament. Routledge. ISBN 0-415-26031-0.
Fabri, F. (1893). Felix Fabri (circa 1480–1483 A.D.) vol II, part II. Palestine Pilgrims' Text Society.
Gumppenberg, Stephan von (1561). Wahrhaftige Beschreibung der Meerfahrt. Rab und Han.
Irby, C.L.; Mangles, J. (1823). Travels in Egypt and Nubia, Syria, and Asia Minor; during the years 1817 & 1818. London: Printed for Private Distribution by T. White & Co.
Loret, L. (1884). La Syrie d'aujourd'hui. Hachette.
Perrot, G.; Chipiez, C.; Armstrong, W. (1885). History of Art in Phœnicia and Its Dependencies. Chapman and Hall.
Robinson, E.; Smith, E. (1841). Biblical Researches in Palestine, Mount Sinai and Arabia Petraea: A Journal of Travels in the year 1838. 2. Boston: Crocker & Brewster. (p. 441)
Schölch, Alexander (1993). Palestine in Transformation, 1856-1882. Institute for Palestine Studies. ISBN 0-88728-234-2.
Sears, Robert (1849). A New and Complete History of the Holy Bible as Contained in the Old and New Testaments. Harvard University Press.
Seetzen, U.J. (1855). Ulrich Jasper Seetzen's Reisen durch Syrien, Palästina, Phönicien, die Transjordan-länder, Arabia Petraea und Unter-Aegypten (yn Almaeneg). 3. Berlin: G. Reimer.
Spaulding, Mary; Welch, Penny (1994). Nurturing Yesterday's Child: A Portrayal of the Drake Collection of Paedeatric History. Dundurn Press Ltd. ISBN 0-920474-91-8.
Thompson, W.M. (1861). The Land and the Book: Or, Biblical Illustrations Drawn from the Manners and Customs, the Scenes and Scenery of the Holy Land. Harper & Bros.
Tunisi, or el-Tounsy (1845). Voyage au Darfour. Paris. (pp. 41n, 209)
Vitry, J. de (1896). History of Jerusalem, A.D. 1180. Paris.
Volney, C.-F. (1788). Travels Through Syria and Egypt, in the Years 1783, 1784, and 1785: containing the Present Natural and Political State of Those Countries, Their Productions, Arts, Manufactures, and Commerce : with Observations on the Manners, Customs, and Government of the Turks and Arabs : Illustrated. 2.
Weir, Shelagh (1989). Palestinian Costume. British Museum Publications Ltd. ISBN 0-7141-2517-2.

Dolennau allanoɬ

Glassblowing in Hebron by Toine Van Teeffelen, 04.06.2006, Palestine-Family.net
Hebron Glass, gallery, Palestine Today
Naomi Shihab Nye and Hebron Glass: A poem on Hebron glass
Simmons, Gail. 2013. "Hebron's Glass History." Saudi Aramco World. January/February 2013. Pages 3–9.

[Spaulding-1] 1.0 ^1.1 ^1.2 Spaulding and Welch, 1994, pp. 200-201

[HolyLand-2] 2.0 ^2.1 ^2.2 "Vases". Holy Land Handicraft Cooperative Society. Cyrchwyd 2008-04-13. Gwall cyfeirio: Tag <ref> annilys; mae'r enw "HolyLand" wedi'i ddiffinio droeon gyda chynnwys gwahanol

[3] "Hebron Beads". Dphjewelry.com. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2012-10-11. Cyrchwyd 2012-08-18.

[Beard-4] Beard, 1862, p. 19

[IMEU-5] 5.0 ^5.1 ^5.2 ^5.3 ^5.4 ^5.5 ^5.6 Nazmi al-Ju'bah (January 25, 2008). "Hebron glass: A centuries' old tradition". Institute for Middle East Understanding (Original in This Week in Palestine). Archifwyd o'r gwreiddiol ar December 25, 2010. Cyrchwyd March 31, 2012.Nazmi al-Ju'bah (January 25, 2008). "Hebron glass: A centuries' old tradition". Institute for Middle East Understanding (Original in This Week in Palestine). Archived from the original on December 25, 2010. Retrieved March 31, 2012.

[6] Perrot, Chipiez and Armstrong, 1885, p. 328

[Comay-7] Comay, 2001, p. 13.

[8] Simmons, Gail. 2013. "Hebron's Glass History." Saudi Aramco World. January/February 2013. Page 5.

[9] Vitry, 1896, pp. 92-93

[10] Fabri, 1893, p. 411

[11] Volney, 1788, vol II, p. 325

[12] Seetzen, 1855, vol. 3, pp. 5-6. Schölch, 1993, p. 161

[13] Irby and Mangles, 1823, p. 344

[Sears-14] Sears, 1849, p. 260

[15] Delpuget, 1866, p. 26. Quoted in Schölch, 1993, pp. 161-162

[16] Quoted in Schölch, 1993, pp. 161-162

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

@@ Llinell 1: / Llinell 1: @@
 {{Pethau| fetchwikidata=ALL | suppressfields= yn_cynnwys}}
-Mae '''Gwydr Hebron''' ({{Lang-ar|زجاج الخليل}}, ''zajaj al-Khalili'') yn cyfeirio at [[Gwydr|wydr a]] gynhyrchir yn [[Hebron]] fel rhan o [[Celf|ddiwydiant celf]] llewyrchus a sefydlwyd yn y ddinas yn ystod rheolaeth y Rhufeiniaid ym [[Palesteina|Mhalestina]]. <ref name="Spaulding">Spaulding and Welch, 1994, pp. [https://books.google.com/books?id=n2nsMus7sykC&pg=PA200 200]-[https://books.google.com/books?id=n2nsMus7sykC&pg=PA201 201]</ref><ref name="HolyLand">{{Cite web|title=Vases|publisher=Holy Land Handicraft Cooperative Society|url=http://www.holyland-handicraft.org/index.php?option=com_virtuemart&page=shop.browse&category_id=53&Itemid=1&TreeId=48&vmcchk=1&Itemid=1|access-date=2008-04-13}}</ref> Ceir hyd heddiw, o fewn Hen Dinas Hebron chwarter a enwir y "Chwarter y Chwythwr Gwydr" (Haret Kezazin, {{Lang-ar|حارة القزازين}}) ac mae gwydr Hebron yn parhau i wasanaethu fel [[atyniad twristaidd]] pwysig yn y ddinas.
+Mae '''Gwydr Hebron''' ({{Lang-ar|زجاج الخليل}}, ''zajaj al-Khalili'') yn cyfeirio at [[Gwydr|wydr a]] gynhyrchir yn [[Hebron]] fel rhan o [[Celf|ddiwydiant celf]] llewyrchus a sefydlwyd yn y ddinas yn ystod rheolaeth y Rhufeiniaid ym [[Palesteina|Mhalestina]].<ref name="Spaulding">Spaulding and Welch, 1994, pp. [https://books.google.com/books?id=n2nsMus7sykC&pg=PA200 200]-[https://books.google.com/books?id=n2nsMus7sykC&pg=PA201 201]</ref><ref name="HolyLand">{{Cite web|title=Vases|publisher=Holy Land Handicraft Cooperative Society|url=http://www.holyland-handicraft.org/index.php?option=com_virtuemart&page=shop.browse&category_id=53&Itemid=1&TreeId=48&vmcchk=1&Itemid=1|access-date=2008-04-13}}</ref> Ceir hyd heddiw, o fewn Hen Dinas Hebron chwarter a enwir y "Chwarter y Chwythwr Gwydr" (Haret Kezazin, {{Lang-ar|حارة القزازين}}) ac mae gwydr Hebron yn parhau i wasanaethu fel [[atyniad twristaidd]] pwysig yn y ddinas.
 [[Delwedd:Hebron_glass_finished_products_-_Joff_Williams.jpg|bawd|chwith|Arddangosfa o wydr Hebron mewn siop yn [[Hebron]] .]]
 Yn draddodiadol, toddwyd y gwydr gan ddefnyddio deunyddiau crai lleol, gan gynnwys [[tywod]] o bentrefi cyfagos, sodiwm carbonad (o'r [[Môr Marw]] ),<ref>{{Cite web|url=http://www.dphjewelry.com/art-n0809-131.html|title=Hebron Beads|publisher=Dphjewelry.com|access-date=2012-08-18|archiveurl=https://web.archive.org/web/20121011074210/http://www.dphjewelry.com/art-n0809-131.html|archivedate=2012-10-11}}</ref> ac ychwanegion lliw fel [[Ocsid haearn|haearn ocsid]] a chopr ocsid. Y dyddiau hyn, defnyddir gwydr wedi'i ailgylchu'n aml.
 Mae cynhyrchu gwydr yn Hebron yn fasnach deuluol, gyda'i gyfrinachau wedi'u cadw a'u trosglwyddo gan ychydig [[Palesteiniaid|o]] deuluoedd Palesteinaidd sy'n gweithredu'r ffatrïoedd gwydr hyn, sydd y tu allan i'r ddinas.<ref name="HolyLand">ref name="IMEU">{{Cite web|title=Hebron glass: A centuries' old tradition|last=Nazmi al-Ju'bah|publisher=[[Institute for Middle East Understanding]] (Original in This Week in Palestine)|date=January 25, 2008|url=http://imeu.net/news/article007701.shtml|access-date=March 31, 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20101225071134/http://imeu.net/news/article007701.shtml|archivedate=December 25, 2010}}</ref> Mae'r cynhyrchion a wneir yn cynnwys gemwaith gwydr, fel [[Gwneud gleiniau gwydr|gleiniau]], breichledau, a modrwyau,<ref name="Beard">Beard, 1862, p. [[iarchive:peoplesdictiona05beargoog/page/n27/mode/1up|19]]</ref> yn ogystal â [[Gwydr lliw|ffenestri gwydr]] lliw, a lampau gwydr. Fodd bynnag, oherwydd y [[Gwrthdaro Israelaidd-Palesteinaidd|gwrthdaro rhwng Palestina ac Israel]], mae cynhyrchu gwydr wedi'i lesteirio.<ref name="IMEU" />
 == Hanes ==
-[[Delwedd:Road_to_Hebron,_Mar_Saba,_etc._Glass_works.jpg|bawd| Glass Works, llun a dynnwyd 1900-1920 gan American Colony, Jerwsalem .]]
+[[Delwedd:Road_to_Hebron,_Mar_Saba,_etc._Glass_works.jpg|bawd|Glass Works, llun a dynnwyd 1900-1920 gan American Colony, Jerwsalem .]]
-Sefydlwyd y diwydiant gwydr yn Hebron yn ystod [[Yr Ymerodraeth Rufeinig|rheolaeth y Rhufeiniaid]] ym Mhalestina. <ref name="Spaulding">Spaulding and Welch, 1994, pp. [https://books.google.com/books?id=n2nsMus7sykC&pg=PA200 200]-[https://books.google.com/books?id=n2nsMus7sykC&pg=PA201 201]</ref> Wrth i'r [[Ffenicia|diwydiant gwydr]] [[Ffenicia]]<nowiki/>id hynafol gilio o'r dinasoedd agored ar hyd [[Y Môr Canoldir|arfordir dwyreiniol Môr]] y Canoldir, symudodd y diwydiant i fewn i'r tir, i Hebron yn benodol.<ref>Perrot, Chipiez and Armstrong, 1885, p. [[iarchive:HistoryOfArtInPhoeniciaAndItsDependenciesVol.2/page/n357/mode/1up|328]]</ref> Cafwyd hyd i arteffactau gwydr o Hebron sy'n dyddio o'r [[1g]] a'r [[2g]], ac maent yn cael eu harddangos fel rhan o "Gasgliad Drake".<ref name="Spaulding" />
+Sefydlwyd y diwydiant gwydr yn Hebron yn ystod [[Yr Ymerodraeth Rufeinig|rheolaeth y Rhufeiniaid]] ym Mhalestina.<ref name="Spaulding">Spaulding and Welch, 1994, pp. [https://books.google.com/books?id=n2nsMus7sykC&pg=PA200 200]-[https://books.google.com/books?id=n2nsMus7sykC&pg=PA201 201]</ref> Wrth i'r [[Ffenicia|diwydiant gwydr]] [[Ffenicia]]<nowiki/>id hynafol gilio o'r dinasoedd agored ar hyd [[Y Môr Canoldir|arfordir dwyreiniol Môr]] y Canoldir, symudodd y diwydiant i fewn i'r tir, i Hebron yn benodol.<ref>Perrot, Chipiez and Armstrong, 1885, p. [[iarchive:HistoryOfArtInPhoeniciaAndItsDependenciesVol.2/page/n357/mode/1up|328]]</ref> Cafwyd hyd i arteffactau gwydr o Hebron sy'n dyddio o'r [[1g]] a'r [[2g]], ac maent yn cael eu harddangos fel rhan o "Gasgliad Drake".<ref name="Spaulding" />
 Mae ffenestri gwydr lliw wedi'u gwneud o wydr Hebron sy'n dyddio o'r 12fgif i'w gweld ym [[Ogof y Patriarchiaid]], a wasanaethodd fel [[Eglwys|eglwys yn]] ystod [[Y Croesgadau|oes]] [[y Croesgadau]] ym Mhalesteina.<ref name="Comay">Comay, 2001, p. 13.</ref> Enghraifft arall o ffenestri gwydr lliw a gynhyrchwyd yn Hebron yw'r rhai sy'n addurno [[Dôm y Graig]] yn Hen Ddinas Jerwsalem.<ref name="HolyLand">{{Cite web|title=Vases|publisher=Holy Land Handicraft Cooperative Society|url=http://www.holyland-handicraft.org/index.php?option=com_virtuemart&page=shop.browse&category_id=53&Itemid=1&TreeId=48&vmcchk=1&Itemid=1|access-date=2008-04-13}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[http://www.holyland-handicraft.org/index.php?option=com_virtuemart&page=shop.browse&category_id=53&Itemid=1&TreeId=48&vmcchk=1&Itemid=1 "Vases"]. Holy Land Handicraft Cooperative Society<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">2008-04-13</span></span>.</cite></ref>
@@ Llinell 17: / Llinell 17: @@
 Tra’n cydnabod bod cynhyrchu gwydr ym Mhalestina yn dyddio’n ôl i gyfnod y Rhufeiniaid, mae Nazmi Ju’beh, cyfarwyddwr ''RIWAQ: Canolfan Cadwraeth Bensaernïol'', yn dadlau bod arferion y diwydiant gwydr heddiw yn Hebron wedi dod i’r amlwg yn y [[13g]].<ref name="IMEU">{{Cite web|title=Hebron glass: A centuries' old tradition|last=Nazmi al-Ju'bah|publisher=[[Institute for Middle East Understanding]] (Original in This Week in Palestine)|date=January 25, 2008|url=http://imeu.net/news/article007701.shtml|access-date=March 31, 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20101225071134/http://imeu.net/news/article007701.shtml|archivedate=December 25, 2010}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFNazmi_al-Ju'bah2008">Nazmi al-Ju'bah (January 25, 2008). [https://web.archive.org/web/20101225071134/http://imeu.net/news/article007701.shtml "Hebron glass: A centuries' old tradition"]. [[Sefydliad Deall y Dwyrain Canol|Institute for Middle East Understanding]] (Original in This Week in Palestine). Archived from [http://imeu.net/news/article007701.shtml the original] on December 25, 2010<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">March 31,</span> 2012</span>.</cite></ref> Mae hyn yn cyfateb i'r hyn a arsylwodd tramorwyr, fel Jacques de Vitry pan soniodd yn 1080 am ddinasoedd Acre a Tyrus, (ond nid Hebron), fel dinasoedd sy'n cynhyrchu gwydr.<ref>Vitry, 1896, pp. [https://archive.org/stream/cu31924028534422#page/n105/mode/2up 92-93]</ref><ref>Fabri, 1893, p. [https://archive.org/stream/libraryofpalesti02paleuoft#page/411/mode/1up 411]</ref>
-Mae Ju'beh yn nodi bod damcaniaeth arall yn aseinio technegau heddiw i'r traddodiad gwydr [[Fenis|Fenisaidd]] a bod ymchwilwyr eraill yn dal i honni eu bod eisoes yn bodoli adeg y [[Y Croesgadau|Croesgadau]] ac fe'u cludwyd yn ôl i [[Ewrop]] o Hebron.<ref name="IMEU">{{Cite web|title=Hebron glass: A centuries' old tradition|last=Nazmi al-Ju'bah|publisher=[[Institute for Middle East Understanding]] (Original in This Week in Palestine)|date=January 25, 2008|url=http://imeu.net/news/article007701.shtml|access-date=March 31, 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20101225071134/http://imeu.net/news/article007701.shtml|archivedate=December 25, 2010}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFNazmi_al-Ju'bah2008">Nazmi al-Ju'bah (January 25, 2008). [https://web.archive.org/web/20101225071134/http://imeu.net/news/article007701.shtml "Hebron glass: A centuries' old tradition"]. [[Sefydliad Deall y Dwyrain Canol|Institute for Middle East Understanding]] (Original in This Week in Palestine). Archived from [http://imeu.net/news/article007701.shtml the original] on December 25, 2010<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">March 31,</span> 2012</span>.</cite></ref>
+Mae Ju'beh yn nodi bod damcaniaeth arall yn aseinio technegau heddiw i'r traddodiad gwydr [[Fenis]]aidd a bod ymchwilwyr eraill yn dal i honni eu bod eisoes yn bodoli adeg y [[Y Croesgadau|Croesgadau]] ac fe'u cludwyd yn ôl i [[Ewrop]] o Hebron.<ref name="IMEU">{{Cite web|title=Hebron glass: A centuries' old tradition|last=Nazmi al-Ju'bah|publisher=[[Institute for Middle East Understanding]] (Original in This Week in Palestine)|date=January 25, 2008|url=http://imeu.net/news/article007701.shtml|access-date=March 31, 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20101225071134/http://imeu.net/news/article007701.shtml|archivedate=December 25, 2010}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFNazmi_al-Ju'bah2008">Nazmi al-Ju'bah (January 25, 2008). [https://web.archive.org/web/20101225071134/http://imeu.net/news/article007701.shtml "Hebron glass: A centuries' old tradition"]. [[Sefydliad Deall y Dwyrain Canol|Institute for Middle East Understanding]] (Original in This Week in Palestine). Archived from [http://imeu.net/news/article007701.shtml the original] on December 25, 2010<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">March 31,</span> 2012</span>.</cite></ref>
 Roedd gwydr a gynhyrchwyd gan y ffatrïoedd hyn yn nodweddiadol yn eitemau a wnaed i bwrpas ymarferol, gan gynnwys llestri yfed a bwyta, yn ogystal a llestri dal olew'r olewydd a lampau olew yn ddiweddarach, er bod y ffatrïoedd hefyd yn cynhyrchu gemwaith ac ategolion mwy ecsotig. [[Bedowiniaid]] o'r [[Negev]] (Naqab), Anialwch Arabia, a [[Sinai]] oedd prif brynwyr y gemwaith, ond anfonwyd llawer o'r allforion o eitemau gwydr Hebron drud mewn [[Camel|carafanau camel]] i'r [[Yr Aifft|Aifft]], [[Syria]], a'r [[Trawsiorddonen]]. Sefydlwyd cymunedau marchnata gwydr Hebron yn [[al-Karak]] (Crac) yn ne [[Gwlad Iorddonen]] a [[Cairo]] yn yr Aifft erbyn yr [[16g]].<ref name="IMEU">{{Cite web|title=Hebron glass: A centuries' old tradition|last=Nazmi al-Ju'bah|publisher=[[Institute for Middle East Understanding]] (Original in This Week in Palestine)|date=January 25, 2008|url=http://imeu.net/news/article007701.shtml|access-date=March 31, 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20101225071134/http://imeu.net/news/article007701.shtml|archivedate=December 25, 2010}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFNazmi_al-Ju'bah2008">Nazmi al-Ju'bah (January 25, 2008). [https://web.archive.org/web/20101225071134/http://imeu.net/news/article007701.shtml "Hebron glass: A centuries' old tradition"]. [[Sefydliad Deall y Dwyrain Canol|Institute for Middle East Understanding]] (Original in This Week in Palestine). Archived from [http://imeu.net/news/article007701.shtml the original] on December 25, 2010<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">March 31,</span> 2012</span>.</cite></ref>
-Roedd y diwydiant gwydr yn brif gyflogwr ac yn cynhyrchu cyfoeth i berchnogion y ffatrioedd hyn <ref name="IMEU">{{Cite web|title=Hebron glass: A centuries' old tradition|last=Nazmi al-Ju'bah|publisher=[[Institute for Middle East Understanding]] (Original in This Week in Palestine)|date=January 25, 2008|url=http://imeu.net/news/article007701.shtml|access-date=March 31, 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20101225071134/http://imeu.net/news/article007701.shtml|archivedate=December 25, 2010}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFNazmi_al-Ju'bah2008">Nazmi al-Ju'bah (January 25, 2008). [https://web.archive.org/web/20101225071134/http://imeu.net/news/article007701.shtml "Hebron glass: A centuries' old tradition"]. [[Sefydliad Deall y Dwyrain Canol|Institute for Middle East Understanding]] (Original in This Week in Palestine). Archived from [http://imeu.net/news/article007701.shtml the original] on December 25, 2010<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">March 31,</span> 2012</span>.</cite></ref> Disgrifiodd teithwyr y Gorllewin i Balesteina yn y [[18g]] a'r [[19g]] ddiwydiant gwydr Hebron hefyd. Er enghraifft, ysgrifennodd Volney yn y [[1780au]]: "Maen nhw'n gwneud llawer iawn o fodrwyau lliw, breichledau ar gyfer yr [[Arddwrn|arddyrnau]] a'r coesau, ac ar gyfer y fraich uwchben y [[Penelin|penelinoedd]], sy'n cael eu hanfon i [[Caergystennin|Gaergystennin]] hyd yn oed."<ref>Volney, 1788, vol II, p. [https://archive.org/stream/travelsthroughs00volngoog#page/n343/mode/1up 325]</ref> Nododd Ulrich Jasper Seetzen yn ystod ei deithiau ym Mhalesteina ym 1807-1809 bod 150 o bobl yn cael eu cyflogi yn y diwydiant gwydr yn Hebron.<ref>Seetzen, 1855, vol. 3, pp. [https://archive.org/stream/ulrichjaspersee02seetgoog#page/n14/mode/1up 5]-6. Schölch, 1993, p. 161</ref> Sgwennodd CJ Irby a J. Mangles wedi ymweld â ffatri lampau gwydr yn Hebron ym 1818 fod y nwyddau'n cael eu hallforio i'r Aifft.<ref>Irby and Mangles, 1823, p. [https://archive.org/stream/travelsinegypta01barkgoog#page/n396/mode/1up 344]</ref><ref name="Sears">Sears, 1849, p. [[iarchive:newcompletehisto00sear/page/260/mode/1up|260]]</ref>
+Roedd y diwydiant gwydr yn brif gyflogwr ac yn cynhyrchu cyfoeth i berchnogion y ffatrioedd hyn <ref name="IMEU">{{Cite web|title=Hebron glass: A centuries' old tradition|last=Nazmi al-Ju'bah|publisher=[[Institute for Middle East Understanding]] (Original in This Week in Palestine)|date=January 25, 2008|url=http://imeu.net/news/article007701.shtml|access-date=March 31, 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20101225071134/http://imeu.net/news/article007701.shtml|archivedate=December 25, 2010}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFNazmi_al-Ju'bah2008">Nazmi al-Ju'bah (January 25, 2008). [https://web.archive.org/web/20101225071134/http://imeu.net/news/article007701.shtml "Hebron glass: A centuries' old tradition"]. [[Sefydliad Deall y Dwyrain Canol|Institute for Middle East Understanding]] (Original in This Week in Palestine). Archived from [http://imeu.net/news/article007701.shtml the original] on December 25, 2010<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">March 31,</span> 2012</span>.</cite></ref> Disgrifiodd teithwyr y Gorllewin i Balesteina yn y [[18g]] a'r [[19g]] ddiwydiant gwydr Hebron hefyd. Er enghraifft, ysgrifennodd Volney yn y [[1780au]]: "Maen nhw'n gwneud llawer iawn o fodrwyau lliw, breichledau ar gyfer yr [[Arddwrn|arddyrnau]] a'r coesau, ac ar gyfer y fraich uwchben y [[penelin]]oedd, sy'n cael eu hanfon i [[Caergystennin|Gaergystennin]] hyd yn oed."<ref>Volney, 1788, vol II, p. [https://archive.org/stream/travelsthroughs00volngoog#page/n343/mode/1up 325]</ref> Nododd Ulrich Jasper Seetzen yn ystod ei deithiau ym Mhalesteina ym 1807-1809 bod 150 o bobl yn cael eu cyflogi yn y diwydiant gwydr yn Hebron.<ref>Seetzen, 1855, vol. 3, pp. [https://archive.org/stream/ulrichjaspersee02seetgoog#page/n14/mode/1up 5]-6. Schölch, 1993, p. 161</ref> Sgwennodd CJ Irby a J. Mangles wedi ymweld â ffatri lampau gwydr yn Hebron ym 1818 fod y nwyddau'n cael eu hallforio i'r Aifft.<ref>Irby and Mangles, 1823, p. [https://archive.org/stream/travelsinegypta01barkgoog#page/n396/mode/1up 344]</ref><ref name="Sears">Sears, 1849, p. [[iarchive:newcompletehisto00sear/page/260/mode/1up|260]]</ref>
 Yn y [[19g]], dirywiodd y cynnyrch, oherwydd cystadleuaeth gan nwyddau gwydr Ewropeaidd. Fodd bynnag, parhawyd i werthu cynnyrch o Hebron, yn enwedig ymhlith y boblogaeth dlotach.<ref>Delpuget, 1866, p. [https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k5805256j/f38.image.texteImage 26]. Quoted in Schölch, 1993, pp. 161-162</ref> Yn Ffair y Byd 1873 yn Fienna, cynrychiolwyd Hebron gydag addurniadau gwydr. Mae adroddiad gan gonswl Ffrainc ym 1886 yn awgrymu bod gwneud gwydr yn parhau i fod yn ffynhonnell incwm bwysig i Hebron gyda phedair ffatri yn gwneud 60,000 ffranc y flwyddyn.<ref>Quoted in Schölch, 1993, pp. 161-162</ref>
@@ Llinell 28: / Llinell 28: @@
 == Cynhyrchu ==
-[[Delwedd:Modern_Hebron_Glass_Factory.jpg|bawd| Symud gwydr tawdd yn ofalus fel rhan o'r broses gynhyrchu fodern]]
+[[Delwedd:Modern_Hebron_Glass_Factory.jpg|bawd|Symud gwydr tawdd yn ofalus fel rhan o'r broses gynhyrchu fodern]]
 Yn draddodiadol, cynhyrchwyd gwydr hebron gan ddefnyddio tywod o bentref Bani Na'im, i'r dwyrain o Hebron, a sodiwm carbonad a gymerwyd o'r [[Môr Marw]]. Yn lle tywod, defnyddir gwydr wedi'i ailgylchu bellach, fel y prif ddeunydd crai a ddefnyddir i wneud gwydr Hebron heddiw.<ref name="IMEU">{{Cite web|title=Hebron glass: A centuries' old tradition|last=Nazmi al-Ju'bah|publisher=[[Institute for Middle East Understanding]] (Original in This Week in Palestine)|date=January 25, 2008|url=http://imeu.net/news/article007701.shtml|access-date=March 31, 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20101225071134/http://imeu.net/news/article007701.shtml|archivedate=December 25, 2010}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFNazmi_al-Ju'bah2008">Nazmi al-Ju'bah (January 25, 2008). [https://web.archive.org/web/20101225071134/http://imeu.net/news/article007701.shtml "Hebron glass: A centuries' old tradition"]. [[Sefydliad Deall y Dwyrain Canol|Institute for Middle East Understanding]] (Original in This Week in Palestine). Archived from [http://imeu.net/news/article007701.shtml the original] on December 25, 2010<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">March 31,</span> 2012</span>.</cite></ref>
@@ Llinell 68: / Llinell 68: @@
 [[Categori:Gwydr]]
 [[Categori:Palesteina]]
+[[Categori:Wicibrosiect Palesteina]]