Bara fflat: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Bara fflat
Math	bara, bing
Y gwrthwyneb	paratha
Yn cynnwys	blawd, dŵr, halen
	Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Pori'r hanes yn rhyngweithiol

← Cymharer â'r fersiwn gynt Cymharer â'r fersiwn dilynol →

Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu

GweledolCystrawen wici

Mewn-lein

Fersiwn yn ôl 18:27, 16 Awst 2021

Bara fflat yn pobi o flaen tân agored, ar *sac*

toes bara fflat yn gorffwys cyn cael eu pobi, Yr Aifft

Mae bara fflat^[1] yn fara syml, os nad y baraf mwyaf elfennol. Mae'n cynnwys blawd ŷd fel gwenith, halen a dŵr ac yn aml heb furum. Gelwir bara heb furum yn fara croyw neu fara crai neu bara dilefain (ac er bod bara fflat fel arfer heb furum, nid dyna'r sefyllfa bod tro). Un math o fara fflat yw bara pita sy'n cynnwys rhywfaint o furum. Gan fod toes bara fflat yn codi ond ychydig yn unig, mae'n cael ei bobi bron fel crempog tenau - dim ond milimetrau o drwch drwchus sydd i'r bara gorffenedig.

Gellir cynnwys cynhwysion eraill unai wrth bobi'r bara neu wedi gwneud. Er enghraifft winwns, hadau, cnau, powdwr tsili, llysiau'r bara, pupur.

Hanes

Y bara fflat yw'r cam cynharaf o ddatblygiad y bara ac mae'n deillio'n uniongyrchol o rysáit y grawnfwyd hynaf, sef, uwd - un o brydau pwysicaf ers dechrau amaethyddiaeth. Roedd yr Aifftiaid a'r Swmeriaid yn gyfarwydd â coginio math o fara fflat, hynny yw, uwd wedi'u pobi o garreg, o leiaf ers y 5ed mileniwm cyn Crist. Yn 2018 darganfuwyd briwsio bara wedi eu rhan-losgi mewn safle o gyfnod diwylliant y Natwffi ("Natufian") a elwir yn Shubayqa 1, yn Harrat ash Sham yn yr Anialwch Ddu yng Ngwlad yr Iorddonen yn dyddio'n ôl i 14,400 CC, sef 4,000 o flynyddoedd cyn cychwyn amaethyddiaeth yn y rhanbarth. Dadansoddwyd bod y bara fflat wedi ei wneud, mwy na thebyg, â barlys gwyllt, ŷd "einkorn", ceirch a Bolboschoenus glaucus sef math o diwber (tuber).^[2]^[3]

Gwyddys a bwyteir bara fflat ym mhob cwr o'r byd, ac mae'n yn dal i fod y ffordd fwyaf cyffredin o baratoi bara hyd heddiw.

Nodweddion Rhanbarthol

Yn India a Phacistan, ceir bara fflat (a elwir yn roti) mewn sawl amrywiaeth, megis yn feddwl a thrwchus fel y bara nân neu naan; popadom papur-denau; chipati tenau a fwyteir mewn bwytai Indiaidd yng Nghymru (ystyd "nân" yw bara mewn Persieg نان, wrth archebu "bara nân" rydym yn gofyn am bara bara). Ceir hefyd y paratha menynog; y puri gyda blawn grawn cyflawn. Ym Malaysia ceir bara fflat Roti Canai.

Mae bara fflat Arabaidd, y chubz fel arfer yn denau ac yn cynnwys ond cwstyn uchaf ac isaf. Gellir eu hagor felly fel cwdyn â'u llenwi â chig neu lysiau i'w bwyta. Fel rheol ychwanegi pinsied o halen fel fod y burum yn chwyddo'n well.

Yn Iran a Thwrci, pobir y bara mewn ffwrn o gerrig poethion.^[4] Ceir bara tenau lavash (gelwir hefyd yn yufka mewn Twrceg) a bara fflat tewach gyda burum o'r enw pide yn Nhwrci.

Ceir amrywiaeth o'r bara yma yng Ngwlad Groeg ond sydd ychydig yn denheuach a gelwir hi'n fara pita. Mae'r ffilo o Wlad Groeg hefyd yn debyg i'r bara yufka Twrceg. Daw'r gair "filo" o'r Groeg φύλλο = "deilen" (sillefir hefyd yn fillo neu fyllo yn Saesneg) neu'r malsoukayng Ngogledd Affrica. Ceir amwyriaethau arbenigol ar y bara yma megis, spanakopita, galaktoboureko neu brik sef dymplings wedi eu ffrio mewn gwledydd fel Twnisia.

Yn Israel, bara pita yw'r bara mwyaf poblogaidd. Mae'r matze yn fath o bara fflat neu fara croyw arbennig a ddefnyddir ar gyfer gŵyl Pesach yr Iddewon; o'r bara yma y daw bara cymun.

Yn yr Eidal o'r bara focaccia y datbygodd y pizza enwog ac rhanbarth Romagna ceir bara fflat y piadina. Yn ardal mynyddoedd yr Alpau yng ngogledd y wladwriaeth ceir tyrth Almaenig y Schüttelbrot a'r Vinschgauer.

Pobir y podpłomyk yng Ngwlad Pwyl sy'n fara syml gall hefyd gael ei gorchuddio gyda bwydydd neu flasau eraill.

Ceir tunnbröd yn Sweden sy'n fara caled. Yng Ngwlad yr Iâ ceir dau fath o fara fflat: y laufabrauð ("bara deilen", bara collddail"), a breir wrth ffrio mewn braster dafad ac a fwytir adeg y Nadolig. Mae'n fara brai a chaled fel creision ac addurnir hi â phatrymau cain. Y bara fflat arall yw: flatbrauð sy'n fara amrwd a ddefnyddir yn aml ar gyfer brachdannau. Yn Norwy ceir gwahaniaeth rhwng lefts, bara meddal crempogllyd a'r flatbrød sy'n denau a brai.

Mae pobl y Sami yn draddodiadol yn cynhyrchu bara fflat meddal o'r enw gáhkko a gresir yng ngwres tân agored.

Yn yr Amerig, mae bara fflat tenau y tortilla sydd wedi eu gwneud y corn neu yd bellach yn fyd-enwog ac yn boblogaidd iawn yng Nghymru mewn bwytau neu fel bwyd archfarchnadoedd gyda bwydydd Mecsiacanaidd.

Bwyri bara fflat meddal injera yn Ethiopia a ddefnyddir fel ffordd o fwyta pryd o fwyd, gyda'r bara fflat yn gweithredu fel fforc neu gadach bwytadwy wrth gasglu'r bwyd ynghyd i'w fwyta.

Gwneir yr hallulla yn Chile sy'n fara fflat crwn gwyn o flawd gwenith, burum, llaeth, dŵr, halen a menyn.

Bara Fflat a Chymru

Arddelir y term "bara fflat" ac nid 'bara gwastad' neu ffurf arall ar y dorth gan Gyd-bwyllgor Addysg Cymru yn ei llenyddiaeth.^[1]

Ceir sawl bopty a bwyty yng Nghymru bellach sy'n pobi bara fflat fel rhan o'i darpariaeth. Yn ei plith mae bwyty Baravin yn Aberystwyth sy'n arbenigo mewn pizza pobi ar y safle ac yn cynnig bara fflat gyda halen a pherlysiau fel byr-bryd. Ceir hefyd Becws yn Aberteifi sy'n pobi ei bara amrywiol ei hunain.

Dolenni

Amguddfa Diwylliant Bara, Ulm, Yr Almaen (yn Almaeneg a pheth Saesneg)

Cyfeiriadau

↑ ^1.0 ^1.1 https://books.google.co.uk/books?id=EvA0DwAAQBAJ&pg=PT526&lpg=PT526&dq=bara+fflat&source=bl&ots=QBJg5SBU2g&sig=DEhagk4jEGjZFSJRSH5Jx0GiJFw&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjz3cH5pebfAhVPUxUIHaoqBLcQ6AEwC3oECAYQAQ#v=onepage&q=bara%20fflat&f=false
↑ Colin Barras (21 July 2018). "Stone Age bread predates farming". New Scientist 239 (3187): 6. Bibcode 2018NewSc.239....6B. doi:10.1016/S0262-4079(18)31274-0. https://www.newscientist.com/article/mg23931873-800-stone-age-bakers-made-first-bread-thousands-of-years-before-farming/.
↑ Amaia Arranz-Otaegui et al. (16 July 2018). "Archaeobotanical evidence reveals the origins of bread 14,400 years ago in northeastern Jordan". PNAS 115 (31): 7925–7930. doi:10.1073/pnas.1801071115. PMC 6077754. PMID 30012614. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=6077754.
↑ Sina Vodjani, Gabriele von Kröcher: Zarathustra. Membran International, Hamburg 2006, ISBN 3-86562-739-0, S. 230–233.

[books.google.co.uk-1] 1.0 ^1.1 https://books.google.co.uk/books?id=EvA0DwAAQBAJ&pg=PT526&lpg=PT526&dq=bara+fflat&source=bl&ots=QBJg5SBU2g&sig=DEhagk4jEGjZFSJRSH5Jx0GiJFw&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjz3cH5pebfAhVPUxUIHaoqBLcQ6AEwC3oECAYQAQ#v=onepage&q=bara%20fflat&f=false

[2] Colin Barras (21 July 2018). "Stone Age bread predates farming". New Scientist 239 (3187): 6. Bibcode 2018NewSc.239....6B. doi:10.1016/S0262-4079(18)31274-0. https://www.newscientist.com/article/mg23931873-800-stone-age-bakers-made-first-bread-thousands-of-years-before-farming/.

[3] Amaia Arranz-Otaegui et al. (16 July 2018). "Archaeobotanical evidence reveals the origins of bread 14,400 years ago in northeastern Jordan". PNAS 115 (31): 7925–7930. doi:10.1073/pnas.1801071115. PMC 6077754. PMID 30012614. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=6077754.

[4] Sina Vodjani, Gabriele von Kröcher: Zarathustra. Membran International, Hamburg 2006, ISBN 3-86562-739-0, S. 230–233.

[1]

[2]

[3]

[4]

@@ Llinell 1: / Llinell 1: @@
+{{Pethau| fetchwikidata=ALL | suppressfields= gwladwriaeth}}
 [[File:Fladenbrot-1.jpg|250px|right|''Yufka'' Twrcaidd]]
 [[File:Pita.jpg|thumb|Bara fflat yn pobi o flaen tân agored, ar ''sac'']]
 [[File:Fladenbrot.JPG|thumb|toes bara fflat yn gorffwys cyn cael eu pobi, Yr Aifft]]
 [[File:Fladenbrot1.JPG|bawd|Ffwrn bobi yn yr Aifft]]
-Mae '''bara fflat'''<ref>https://books.google.co.uk/books?id=EvA0DwAAQBAJ&pg=PT526&lpg=PT526&dq=bara+fflat&source=bl&ots=QBJg5SBU2g&sig=DEhagk4jEGjZFSJRSH5Jx0GiJFw&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjz3cH5pebfAhVPUxUIHaoqBLcQ6AEwC3oECAYQAQ#v=onepage&q=bara%20fflat&f=false</ref> yn [[bara|fara]] syml, os nad y baraf mwyaf elfennol. Mae'n cynnwys [[blawd]] [[ŷd]] fel [[gwenith]], [[halen]] a [[dŵr]] ac yn aml heb [[burum|furum]]. Gelwir bara heb furum yn [[bara croyw|fara croyw]] neu [[bara croyw|fara crai]] neu [[bara croyw|bara dilefain]] (ac er bod bara fflat fel arfer heb furum, nid dyna'r sefyllfa bod tro). Un math o fara fflat yw [[bara pita]] sy'n cynnwys rhywfaint o furum. Gan fod [[toes]] bara fflat yn codi ond ychydig yn unig, mae'n cael ei [[pobi|bobi]] bron fel crempog tenau - dim ond milimetrau o drwch drwchus sydd i'r bara gorffenedig.
+Mae '''bara fflat'''<ref name="books.google.co.uk">https://books.google.co.uk/books?id=EvA0DwAAQBAJ&pg=PT526&lpg=PT526&dq=bara+fflat&source=bl&ots=QBJg5SBU2g&sig=DEhagk4jEGjZFSJRSH5Jx0GiJFw&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjz3cH5pebfAhVPUxUIHaoqBLcQ6AEwC3oECAYQAQ#v=onepage&q=bara%20fflat&f=false</ref> yn [[bara|fara]] syml, os nad y baraf mwyaf elfennol. Mae'n cynnwys [[blawd]] [[ŷd]] fel [[gwenith]], [[halen]] a [[dŵr]] ac yn aml heb [[burum|furum]]. Gelwir bara heb furum yn [[bara croyw|fara croyw]] neu [[bara croyw|fara crai]] neu [[bara croyw|bara dilefain]] (ac er bod bara fflat fel arfer heb furum, nid dyna'r sefyllfa bod tro). Un math o fara fflat yw [[bara pita]] sy'n cynnwys rhywfaint o furum. Gan fod [[toes]] bara fflat yn codi ond ychydig yn unig, mae'n cael ei [[pobi|bobi]] bron fel crempog tenau - dim ond milimetrau o drwch drwchus sydd i'r bara gorffenedig.
 Gellir cynnwys cynhwysion eraill unai wrth bobi'r bara neu wedi gwneud. Er enghraifft [[winwns]], hadau, [[cnau]], powdwr [[tsili]], [[llysiau'r bara]], [[pupur]].
 ==Hanes==
-Y bara fflat yw'r cam cynharaf o ddatblygiad y bara ac mae'n deillio'n uniongyrchol o rysáit y [[grawnfwyd]] hynaf, sef, [[uwd]] - un o brydau pwysicaf ers dechrau amaethyddiaeth. Roedd yr Aifftiaid a'r [[Swmeria|Swmeriaid]] yn gyfarwydd â coginio math o fara fflat, hynny yw, uwd wedi'u pobi o garreg, o leiaf ers y 5ed mileniwm cyn Crist. Yn 2018 darganfuwyd briwsio bara wedi eu rhan-losgi mewn safle o gyfnod diwylliant y Natwffi ("Natufian") a elwir yn Shubayqa 1, yn Harrat ash Sham yn yr Anialwch Ddu yng [[Gwlad yr Iorddonen|Ngwlad yr Iorddonen]] yn dyddio'n ôl i 14,400 CC, sef 4,000 o flynyddoedd cyn cychwyn [[amaethyddiaeth]] yn y rhanbarth. Dadansoddwyd bod y bara fflat wedi ei wneud, mwy na thebyg, â [[barlys]] gwyllt, [[ŷd]] "einkorn", [[ceirch]] a ''Bolboschoenus glaucus'' sef math o diwber (tuber).<ref>{{cite journal |last1=Colin Barras |title=Stone Age bread predates farming |journal=New Scientist |volume=239 |issue=3187 |pages=6 |date=21 July 2018 |url=https://www.newscientist.com/article/mg23931873-800-stone-age-bakers-made-first-bread-thousands-of-years-before-farming/|bibcode=2018NewSc.239....6B |doi=10.1016/S0262-4079(18)31274-0 }}</ref><ref>{{cite journal |last1=Amaia Arranz-Otaegui et al. |title=Archaeobotanical evidence reveals the origins of bread 14,400 years ago in northeastern Jordan |journal=[[PNAS]] |volume=115 |issue=31 |pages=7925–7930 |date=16 July 2018 |doi=10.1073/pnas.1801071115|pmid=30012614 |pmc=6077754 }}</ref>
+Y bara fflat yw'r cam cynharaf o ddatblygiad y bara ac mae'n deillio'n uniongyrchol o rysáit y [[grawnfwyd]] hynaf, sef, [[uwd]] - un o brydau pwysicaf ers dechrau amaethyddiaeth. Roedd yr Aifftiaid a'r [[Swmeria]]id yn gyfarwydd â coginio math o fara fflat, hynny yw, uwd wedi'u pobi o garreg, o leiaf ers y 5ed mileniwm cyn Crist. Yn 2018 darganfuwyd briwsio bara wedi eu rhan-losgi mewn safle o gyfnod diwylliant y Natwffi ("Natufian") a elwir yn Shubayqa 1, yn Harrat ash Sham yn yr Anialwch Ddu yng [[Gwlad yr Iorddonen|Ngwlad yr Iorddonen]] yn dyddio'n ôl i 14,400 CC, sef 4,000 o flynyddoedd cyn cychwyn [[amaethyddiaeth]] yn y rhanbarth. Dadansoddwyd bod y bara fflat wedi ei wneud, mwy na thebyg, â [[barlys]] gwyllt, [[ŷd]] "einkorn", [[ceirch]] a ''Bolboschoenus glaucus'' sef math o diwber (tuber).<ref>{{cite journal |last1=Colin Barras |title=Stone Age bread predates farming |journal=New Scientist |volume=239 |issue=3187 |pages=6 |date=21 July 2018 |url=https://www.newscientist.com/article/mg23931873-800-stone-age-bakers-made-first-bread-thousands-of-years-before-farming/|bibcode=2018NewSc.239....6B |doi=10.1016/S0262-4079(18)31274-0 }}</ref><ref>{{cite journal |last1=Amaia Arranz-Otaegui et al. |title=Archaeobotanical evidence reveals the origins of bread 14,400 years ago in northeastern Jordan |journal=[[PNAS]] |volume=115 |issue=31 |pages=7925–7930 |date=16 July 2018 |doi=10.1073/pnas.1801071115|pmid=30012614 |pmc=6077754 }}</ref>
 Gwyddys a bwyteir bara fflat ym mhob cwr o'r byd, ac mae'n yn dal i fod y ffordd fwyaf cyffredin o baratoi bara hyd heddiw.
@@ Llinell 14: / Llinell 16: @@
 ==Nodweddion Rhanbarthol==
 [[File:Pane carasau.jpg|bawd|''Pane carasau'' o [[Sardinia]]]]
 Yn India a Phacistan, ceir bara fflat (a elwir yn ''roti'') mewn sawl amrywiaeth, megis yn feddwl a thrwchus fel y bara ''nân'' neu ''naan''; ''popadom'' papur-denau; ''chipati'' tenau a fwyteir mewn bwytai Indiaidd yng Nghymru (ystyd "''nân''" yw bara mewn [[Persieg]] نان, wrth archebu "bara nân" rydym yn gofyn am bara bara). Ceir hefyd y ''paratha'' menynog; y ''puri'' gyda blawn grawn cyflawn. Ym [[Malaysia]] ceir bara fflat ''Roti Canai''.
 Mae bara fflat Arabaidd, y ''chubz'' fel arfer yn denau ac yn cynnwys ond cwstyn uchaf ac isaf. Gellir eu hagor felly fel cwdyn â'u llenwi â chig neu lysiau i'w bwyta. Fel rheol ychwanegi pinsied o halen fel fod y burum yn chwyddo'n well.
 Yn [[Iran]] a Thwrci, pobir y bara mewn ffwrn o gerrig poethion.<ref>Sina Vodjani, Gabriele von Kröcher: ''Zarathustra.'' Membran International, Hamburg 2006, ISBN 3-86562-739-0, S. 230–233.</ref> Ceir bara tenau ''lavash'' (gelwir hefyd yn ''yufka'' mewn [[Twrceg]]) a bara fflat tewach gyda burum o'r enw ''pide'' yn Nhwrci.
 Ceir amrywiaeth o'r bara yma yng [[Gwlad Groeg|Ngwlad Groeg]] ond sydd ychydig yn denheuach a gelwir hi'n [[bara pita|fara pita]]. Mae'r ''ffilo'' o Wlad Groeg hefyd yn debyg i'r bara yufka Twrceg. Daw'r gair "''filo''" o'r [[Groeg (iaith)|Groeg]] φύλλο = "deilen" (sillefir hefyd yn ''fillo'' neu ''fyllo'' yn Saesneg) neu'r ''malsouka''yng Ngogledd Affrica. Ceir amwyriaethau arbenigol ar y bara yma megis, ''spanakopita'', ''galaktoboureko'' neu ''brik'' sef dymplings wedi eu ffrio mewn gwledydd fel Twnisia.
@@ Llinell 28: / Llinell 30: @@
 Pobir y ''podpłomyk'' yng [[Gwlad Pwyl|Ngwlad Pwyl]] sy'n fara syml gall hefyd gael ei gorchuddio gyda bwydydd neu flasau eraill.
 Ceir ''tunnbröd'' yn [[Sweden]] sy'n fara caled. Yng [[Gwlad yr Iâ|Ngwlad yr Iâ]] ceir dau fath o fara fflat: y ''laufabrauð'' ("bara deilen", bara collddail"), a breir wrth ffrio mewn braster dafad ac a fwytir adeg y [[Nadolig]]. Mae'n fara brai a chaled fel [[creision]] ac addurnir hi â phatrymau cain. Y bara fflat arall yw: ''flatbrauð'' sy'n fara amrwd a ddefnyddir yn aml ar gyfer [[brechdan|brachdannau]]. Yn [[Norwy]] ceir gwahaniaeth rhwng ''lefts'', bara meddal crempogllyd a'r ''flatbrød'' sy'n denau a brai.
 Mae pobl y [[Sami]] yn draddodiadol yn cynhyrchu bara fflat meddal o'r enw ''gáhkko'' a gresir yng ngwres tân agored.
@@ Llinell 39: / Llinell 41: @@
 ==Bara Fflat a Chymru==
-Arddelir y term "bara fflat" ac nid 'bara gwastad' neu ffurf arall ar y dorth gan [[Cyd-bwyllgor Addysg Cymru|Gyd-bwyllgor Addysg Cymru]] yn ei llenyddiaeth.<ref>https://books.google.co.uk/books?id=EvA0DwAAQBAJ&pg=PT526&lpg=PT526&dq=bara+fflat&source=bl&ots=QBJg5SBU2g&sig=DEhagk4jEGjZFSJRSH5Jx0GiJFw&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjz3cH5pebfAhVPUxUIHaoqBLcQ6AEwC3oECAYQAQ#v=onepage&q=bara%20fflat&f=false</ref>
+Arddelir y term "bara fflat" ac nid 'bara gwastad' neu ffurf arall ar y dorth gan [[Cyd-bwyllgor Addysg Cymru|Gyd-bwyllgor Addysg Cymru]] yn ei llenyddiaeth.<ref name="books.google.co.uk"/>
 Ceir sawl bopty a bwyty yng Nghymru bellach sy'n pobi bara fflat fel rhan o'i darpariaeth. Yn ei plith mae bwyty Baravin yn Aberystwyth sy'n arbenigo mewn pizza pobi ar y safle ac yn cynnig bara fflat gyda halen a pherlysiau fel byr-bryd. Ceir hefyd Becws yn Aberteifi sy'n pobi ei bara amrywiol ei hunain.