Defnyddiwr:Llywelyn2000/Pwll Tywod: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Oddi ar Wicipedia
Pori'r hanes yn rhyngweithiol
← Cymharer â'r fersiwn gyntCymharer â'r fersiwn dilynol →
Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
GweledolCystrawen wici
Crewyd drwy gyfieithu'r dudalen "China"
Crewyd drwy gyfieithu'r dudalen "China"
Llinell 1: Llinell 1:
Mae'n wlad yn [[Dwyrain Asia|Nwyrain Asia]] ac yn [[Gweriniaeth|weriniaeth sosialaidd]] un blaid [[gwladwriaeth unedol|unedol]] dan arweiniad [[Plaid Gomiwnyddol Tsieina]] (CPC). Hi yw [[Rhestr gwledydd yn nhrefn eu poblogaeth|gwlad fwyaf poblog]] y byd, gyda phoblogaeth o fwy na 1.4 biliwn. Mae Tsieina'n dilyn un amser safonol sef UTC + 08: 00 er ei fod, mewn gwirionedd, yn rhychwantu pum [[cylchfa amser]] daearyddol ac yn ffinio â 14 gwlad, yr ail fwyaf o unrhyw wlad yn y byd, ar ôl [[Rwsia]]. MAe ei harwynebedd oddeutu 9.6&nbsp;miliwn cilomedr sgwâr (3.7&nbsp;miliwn mill <sup>2</sup>), hi yw trydedd neu bedwaredd wlad fwyaf y byd. Rhennir y wlad yn swyddogol yn 23 talt th(Saesneg'': provin''ce, Mandarin: ''Shěng-jí xíngzhèngq)'', {{Efn|The disputed 23rd province of [[Taiwan]] is claimed by People's Republic of China but it does not administer it. See {{section link||Administrative divisions}}}} pum rhanbarth ymreolaethol, a phedair bwrdeirefyn [[Beijing]] (y [[Prifddinas|brifddinas]] ), [[Tianjin]], [[Shanghai]] (y ddinas fwya), a [[Chongqing]], yn ogystal â dau ranbarth gweinyddol arbennig : [[Hong Cong|Hong Kong]] a [[Macau|Macu]] .


Daeth China i'r amlwg fel un o wareiddiadau cynta'r byd, ym masn ffrwythlon yr [[Huang He|Afon Felen (y]] [[Huang He]]) ynng Ngwastadedd Gogledd Tsieina. Roedd Tsieina yn un o bwerau economaidd mwyaf blaenllaw'r byd ar gyfer y rhan fwyaf o'r ddwy fileniwm o [[1g]] tan y [[19g]]. Am filoedd o flynyddoedd, roedd system wleidyddol Tsieina wedi'i seilio ar frenhiniaeth etifeddol absoliwt, neu linach (''dynasty''), gan ddechrau gyda [[Brenhinllin Xia|llinach Xia]] yn 21g CC. Ers hynny, mae Tsieina wedi ehangu, chwalu ac ail-uno sawl gwaith. Yn y 3g CC, adunodd y Qin y rhan fwyaf o Tsieina a sefydlu'r [[Brenhinllin y Qin|ymerodraeth Tsieineaidd gyntaf]] sef [[Brenhinllin y Qin|Brenhinllin y Qin.]] Gwelodd [[Brenhinllin Han]] a'i holynodd (206 ÔC-220 ÔC) beth o'r dechnoleg fwyaf datblygedig ar yr adeg honno, gan gynnwys cynhyrchu papur a'r [[cwmpawd]], ynghyd â gwelliannau [[amaethyddol]] a [[meddygol]], [[powdwr gwn]] ac argraffu yn ystod [[Brenhinllin Tang]] (618-907) a Brenhiniaeth y Song Gogleddol (960–1127).


Ymledodd diwylliant Tang yn eang drwy [[Asia]], wrth i'r [[Ffordd y Sidan]] newydd ddod â masnachwyr gyn belled â [[Mesopotamia]] a [[Corn Affrica|Chorn Affrica]].


Dioddefodd [[Brenhinllin Qing]] yn drwm dan ormes imperialaeth tramor, negis Lloegr. Dyma linach olaf Tsieina, a sail tiriogaethol ar gyfer y Tsieina fodern. Cwympodd brenhiniaeth Tsieineaidd ym 1912 gyda [[Chwyldro 1911]], pan ddisodlodd [[Gweriniaeth Tsieina|Gweriniaeth Tsieina (ROC)]] [[Brenhinllin Qing]]. Ymosododd [[Ymerodraeth Japan]] ar Tsieina yn ystod yr [[Ail Ryfel Byd]].




Yn 1948 arweiniodd [[Rhyfel Cartref Tseina]] at rannu tiriogaethau pan sefydlodd [[Plaid Gomiwnyddol Tsieina|Plaid Gomiwnyddol Tseiniaidd]] (CCP), dan arweiniad [[Mao Zedong]], Weriniaeth Pobl Tsieina ar dir mawr Tsieina tra enciliodd Kuomintang dan arweiniad llywodraeth ROC i ynys Taiwan.{{Efn|The KMT solely governed the island until its transition to democracy in 1996.|name=|group=}} Yn 2021 roedd y PRC a'r ROC ill dau'n honni mai nhw yw unig lywodraeth gyfreithlon Tsieina, gan arwain at anghydfod parhaus hyd yn oed ar ôl i'r [[Y Cenhedloedd Unedig|Cenhedloedd Unedig]] gydnabod y PRC fel y llywodraeth sqyddogol.


Mae'r wlad yn aelod parhaol o [[Cyngor Diogelwch y Cenhedloedd Unedig|Gyngor Diogelwch y Cenhedloedd Unedig]] ac yn aelod o sawl sefydliad fel Banc Buddsoddi Seilwaith Asiaidd, Cronfa'r Ffordd y Sidan, y Banc Datblygu Newydd, Sefydliad Cydweithredol Shanghai, a'r Partneriaeth Economaidd Cynhwysfawr Rhanbarthol, ac mae hefyd yn aelod o [[BRICS]], y G8 + 5, y [[G20]], [[APEC]], ac Uwchgynhadledd Dwyrain Asia.


Mae ymhlith yr isaf o holl wledydd y byd mewn mesuriadau rhyngwladol o ran: rhyddid sifil, tryloywder ei llywodraeth, rhyddid y wasg, rhyddid crefydd a lleiafrifoedd ethnig. Mae awdurdodau Tsieineaidd wedi cael eu beirniadu gan wleidyddol ac actifyddion [[hawliau dynol]] am gam-drin hawliau dynol ar raddfa fawr, gan gynnwys [[gormes gwleidyddol]], [[Sensoriaeth yn Tsieina|sensoriaeth]] dorfol, monitro torfol o'u dinasyddion ac atal protestiadau mewn modd treisgar.


Ar ôl diwygiadau economaidd ym 1978, a'i mynediad i [[Sefydliad Masnach y Byd]] yn 2001, daeth economi Tsieina yn wlad ail-fwyaf trwy [[Cynnyrch Mewnwladol Crynswth|Gynnyrch Mewnwladol Crynswth]] enwol yn 2010 a thyfodd i'r mwyaf yn y byd o ran PPP yn 2014. Tsieina yw'r economi sy'n tyfu gyflymaf yn y byd, y genedl ail gyfoethocaf yn y byd, a [[Gweithgynhyrchu|gwneuthurwr]] ac allforiwr mwya'r byd. Mae gan y genedl fyddin sefydlog gryfaf yn y byd - [[Byddin Rhyddid y Bobl]] - y gyllideb amddiffyn ail-fwyaf, ac mae'n [[Rhestr o wledydd sydd ag arfau niwclear|wladwriaeth arfau niwclear]] gydnabyddedig. Caiff ei chyfri'n uwch-bŵer posib oherwydd ei heconomi fawr a'i grym milwrol.


== Geirdarddiad ==
Etifeddodd y Gymraeg y gair 'Tsieina' o'r Saesneg (ac ieithoedd Ewropeaidd eraill) "China" ers yr [[16g]]; fodd bynnag, nid y gair hwn a ddefnyddiwyd gan y Tsieineaid eu hunain yn ystod y cyfnod hwn. Mae ei darddiad wedi cael ei olrhain trwy'r [[Portiwgaleg|Bortiwgaleg]], [[Maleisia|Maleieg]], a [[Perseg|Pherseg]] yn ôl i'r gair [[Sansgrit]] ''Chīna'', a ddefnyddir yn yr [[Hanes India|India hynafol]].<ref name="OED">{{Cite web|url=https://www.oed.com/view/Entry/31735?|title=China|website=Oxford English Dictionary}}</ref>


=== Cynhanes ===
Defnyddiwyd ''Cīna'' yn gyntaf yn yr ysgrythur Hindŵaidd gynnar, gan gynnwys y ''[[Mahabharata|Mahābhārata]]'' ([[5g CC]]) a ''[[Manusmṛti|Deddfau Manu]]'' ([[2g CC]]).<ref name="wade">Wade, Geoff. </ref> Yn 1655, awgrymodd Martino Martini fod y gair 'China' yn deillio yn y pen draw o enw [[Brenhinllin y Qin]] (221–206 BCE).<ref name="Martini">Martino, Martin, ''Novus Atlas Sinensis'', Vienna 1655, Preface, p. 2.</ref><ref name="wade" /> Er bod defnydd mewn ffynonellau Indiaidd yn rhagflaenu'r frenhiniaeth hon, rhoddir y tarddiad hwn mewn amryw ffynonellau o hyd. <ref>{{Cite book|last=Bodde, Derk|editor-last=Denis Twitchett|editor-last2=Michael Loewe|url=https://books.google.com/books?id=A2HKxK5N2sAC&pg=PA20|title=The Cambridge History of China: Volume 1, The Ch'in and Han Empires, 221 BC – AD 220|page=20|isbn=978-0-521-24327-8|year=1978}}</ref> Mae tarddiad y gair Sansgrit yn destun dadl, yn ôl ''Geiriadur Saesneg Rhydychen''.<ref name="OED" /> Ceir awgrymiadau niferus gan gynnwys yr enwau ar gyfer Yelang a thalaith Jing neu Chu.<ref name="wade" /><ref>{{Cite book|last=Yule, Henry|url=https://books.google.com/books?id=SAqgAb41ifIC&pg=PA3|title=Cathay and the Way Thither|pages=3–7|isbn=978-81-206-1966-1|year=1866}}</ref>
[[Delwedd:National_Museum_of_China_2014.02.01_14-43-38.jpg|de|bawd| Crochenwaith 10,000 mlwydd oed, diwylliant Ogof Xianren (18000-7000 BCE)]]
Ceir tystiolaeth archeolegol sy'n awgrymu bod [[Hominidae|hominidau]] cynnar yn byw yn Tsieina 2.25 miliwn o flynyddoedd yn ôl (CP). <ref>{{Cite web|url=https://archive.archaeology.org/0001/newsbriefs/china.html|title=Early Homo erectus Tools in China|last=Ciochon|first=Russell|last2=Larick|first2=Roy|date=1 January 2000|publisher=Archaeology (magazine)|access-date=30 November 2012}}</ref> Darganfuwyd ffosiliau hominid [[Homo erectus pekinensis|Dyn Peking]] ([[Homo erectus pekinensis]]), ''[[Homo erectus]]'' a ddefnyddiai dân, <ref>{{Cite web|url=http://www.unesco.org/ext/field/beijing/whc/pkm-site.htm|title=The Peking Man World Heritage Site at Zhoukoudian|publisher=UNESCO|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160623160018/http://www.unesco.org/ext/field/beijing/whc/pkm-site.htm|archivedate=23 June 2016|access-date=6 March 2013}}</ref> mewn ogof yn Zhoukoudian ger [[Beijing]]; dyddiwyd y gweddillion yma i rhwng 680,000 a 780,000 o [[CP|flynyddoedd yn ôl]].<ref name="autogenerated198">{{Cite journal|doi=10.1038/nature07741|date=March 2009|last=Shen, G.|last2=Gao, X.|last3=Gao, B.|last4=Granger, De|title=Age of Zhoukoudian Homo erectus determined with (26)Al/(10)Be burial dating|volume=458|issue=7235|pages=198–200|issn=0028-0836|pmid=19279636|journal=Nature|bibcode=2009Natur.458..198S|url=https://www.semanticscholar.org/paper/d502c36487e27d90c7962fc60d28c48ab16c8f0e}}</ref> Darganfuwyd [[Ffosil|dannedd ffosiledig]] [[Homo sapiens]] (dyddiedig i 125,000-80,000 [[CP]]) yn Ogof Fuyan yn Sir Dao, [[Hunan (talaith)|Hunan]].<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/science-environment-34531861|title=Fossil teeth place humans in Asia '20,000 years early'|last=Rincon|first=Paul|date=14 October 2015|publisher=BBC News|access-date=14 October 2015}}</ref> Gwyddom fod ysgrifennu cynnar yn bodoli yn [[Jiahu]] tua 7000 CC,<ref name="earliest writing">{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/2956925.stm|title='Earliest writing' found in China|last=Rincon|first=Paul|date=17 April 2003|publisher=BBC News|access-date=14 January 2020}}</ref> a hefyd yn Damaidi tua 6000 BCE, Dadiwan rhwng 5800 a 5400 BCE, a Banpo a ddyddiwyd i'r 5ed mileniwm CC. Mae rhai ysgolheigion wedi awgrymu mai [[symbolau Jiahu]] (7fed mileniwm BCE) oedd y system ysgrifennu Tsieineaidd gynharaf.<ref name="earliest writing" />

=== Rheol dynastig gynnar ===
[[Delwedd:甲骨文发现地_-_panoramio.jpg|de|bawd| Yinxu, adfeilion prifddinas [[Brenhinllin Shang]] hwyr (o'r [[14g CC]])]]
Yn ôl traddodiad Tsieineaidd, y brenhinllyn cyntaf oedd y [[Brenhinllin Xia|Xia]], a ddaeth i'r amlwg tua 2100 CC. <ref>{{Cite book|last=Tanner|first=Harold M.|title=China: A History|year=2009|publisher=Hackett Publishing|pages=35–36|url=https://books.google.com/books?id=VIWC9wCX2c8C&pg=PA35|isbn=978-0-87220-915-2}}</ref> Roedd llinach Xia yn nodi dechrau system wleidyddol o frenhiniaeth etifeddol, neu linach, a barhaodd am mileniwm gyfan.<ref>[[Xia–Shang–Zhou Chronology Project]] by People's Republic of China</ref> Ystyriwyd y linach yn ffuglen chwedlonol gan haneswyr nes i dystiolaeth gwyddonol drwy archaeoleg ddod o hyd i safleoedd [[Oes yr Efydd|cynnar yn yr Oes Efydd]] yn Erlitou, [[Henan]] ym 1959.<ref>{{Cite web|url=http://www.nga.gov/exhibitions/chbro_bron.shtm|title=Bronze Age China|publisher=National Gallery of Art|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130725062916/http://www.nga.gov/exhibitions/chbro_bron.shtm|archivedate=25 July 2013|access-date=11 July 2013}}</ref> Mae'n parhau i fod yn aneglur ai olion llinach Xia neu ddiwylliant arall o'r un cyfnod yw'r safleoedd hyn.<ref>{{Cite book|title=China: Five Thousand Years of History and Civilization|year=2007|publisher=City University of HK Press|page=25|url=https://books.google.com/books?id=z-fAxn_9f8wC&pg=PA25|isbn=978-962-937-140-1}}</ref> [[Brenhinllin Shang|Brenhinllin olynol Shang]] yw'r cynharaf i gael ei gadarnhau gan gofnodion cyfoes.<ref>{{Cite book|last=Pletcher|first=Kenneth|title=The History of China|year=2011|publisher=Britannica Educational Publishing|page=35|url=https://books.google.com/books?id=A1nwvKNPMWkC&pg=PA35|isbn=978-1-61530-181-2}}</ref> Roedd y Shang yn rheoli gwastadedd yr [[Huang He|Afon Felen (]][[Huang He]]) yn nwyrain Tsieina o'r 17g i'r [[11g CC]].<ref>{{Cite book|last=Fowler|first=Jeaneane D.|first2=Merv|last2=Fowler|title=Chinese Religions: Beliefs and Practices|year=2008|publisher=Sussex Academic Press|page=17|url=https://books.google.com/books?id=rpJNfIAZltoC&pg=PA17|isbn=978-1-84519-172-6}}</ref>

Gorchfygwyd y Shang gan y [[Brenhinllin Zhou|Zhou]], a deyrnasodd rhwng yr 11g a'r [[5g CC]]. Yn y pen draw, daeth rhai tywysogaethau i'r amlwg o'r Zhou gwan, nad oeddent bellach yn ufuddhau'n llawn i frenin Zhou, ac a oedd yn rhyfela'n barhaus gyda'i gilydd dros gyfnod o 300 mlynedd. Erbyn cyfnod y [[Cyfnod y Gwladwriaethau Rhyfelgar|Gwladwriaethau Rhyfelgar]] o'r 5ed - [[3g CC|3]][[g CC]], dim ond saith talaith bwerus oedd ar ôl.<ref>{{Cite web|title=Warring States|url=https://www.britannica.com/event/Warring-States|publisher=Encyclopædia Britannica}}</ref>

=== Tsieina Ymerodrol ===
Daeth [[Cyfnod y Gwladwriaethau Rhyfelgar]] i ben yn [[221 CC]] ar ôl i Frenhinllyn Qin orchfygu'r chwe theyrnas arall, aduno Tsieina a sefydlu trefn ddominyddol awtocrataidd. Cyhoeddodd y Brenin Zheng o [[Qin Shi Huang|Qin]] ei hun yn [[Qin Shi Huang|Ymerawdwr Cyntaf]] [[Brenhinllin y Qin|llinach Qin]]. Deddfodd ddiwygiadau cyfreithiiol Qin ledled Tsieina, gan safoni [[Arwyddlun Tsieineaidd|cymeriadau (ysgrifen) Tsieineaidd]], mesuriadau safonol, lled ffyrdd (h.y., hyd echelau cart), ac arian cyfred. Gorchfygodd ei linach lwythau Yue yn [[Guangxi]], [[Guangdong]], a [[Fietnam]].<ref>Sima Qian, Translated by Burton Watson. </ref> Dim ond pymtheng mlynedd y parhaodd llinach Qin, gan ddymchwel yn fuan ar ôl marwolaeth yr Ymerawdwr Cyntaf, wrth i’w bolisïau awdurdodol, llym arwain at wrthryfel eang.<ref name="Bodde1986">Bodde, Derk. (1986). </ref><ref name="Lewis2007">{{Cite book|title=The Early Chinese Empires: Qin and Han|first=Mark Edward|last=Lewis|publisher=Belknap Press|location=London|year=2007|isbn=978-0-674-02477-9|url=https://archive.org/details/historyofimperia00broo}}</ref>
<nowiki>
<nowiki>
[[Categori:Gwladwriaethau a thiriogaethau a sefydlwyd ym 1949]]
[[Categori:Gwladwriaethau a thiriogaethau a sefydlwyd ym 1949]]

Fersiwn yn ôl 12:55, 31 Gorffennaf 2021






Cynhanes

Crochenwaith 10,000 mlwydd oed, diwylliant Ogof Xianren (18000-7000 BCE)

Ceir tystiolaeth archeolegol sy'n awgrymu bod hominidau cynnar yn byw yn Tsieina 2.25 miliwn o flynyddoedd yn ôl (CP). [1] Darganfuwyd ffosiliau hominid Dyn Peking (Homo erectus pekinensis), Homo erectus a ddefnyddiai dân, [2] mewn ogof yn Zhoukoudian ger Beijing; dyddiwyd y gweddillion yma i rhwng 680,000 a 780,000 o flynyddoedd yn ôl.[3] Darganfuwyd dannedd ffosiledig Homo sapiens (dyddiedig i 125,000-80,000 CP) yn Ogof Fuyan yn Sir Dao, Hunan.[4] Gwyddom fod ysgrifennu cynnar yn bodoli yn Jiahu tua 7000 CC,[5] a hefyd yn Damaidi tua 6000 BCE, Dadiwan rhwng 5800 a 5400 BCE, a Banpo a ddyddiwyd i'r 5ed mileniwm CC. Mae rhai ysgolheigion wedi awgrymu mai symbolau Jiahu (7fed mileniwm BCE) oedd y system ysgrifennu Tsieineaidd gynharaf.[5]

Rheol dynastig gynnar

Yinxu, adfeilion prifddinas Brenhinllin Shang hwyr (o'r 14g CC)

Yn ôl traddodiad Tsieineaidd, y brenhinllyn cyntaf oedd y Xia, a ddaeth i'r amlwg tua 2100 CC. [6] Roedd llinach Xia yn nodi dechrau system wleidyddol o frenhiniaeth etifeddol, neu linach, a barhaodd am mileniwm gyfan.[7] Ystyriwyd y linach yn ffuglen chwedlonol gan haneswyr nes i dystiolaeth gwyddonol drwy archaeoleg ddod o hyd i safleoedd cynnar yn yr Oes Efydd yn Erlitou, Henan ym 1959.[8] Mae'n parhau i fod yn aneglur ai olion llinach Xia neu ddiwylliant arall o'r un cyfnod yw'r safleoedd hyn.[9] Brenhinllin olynol Shang yw'r cynharaf i gael ei gadarnhau gan gofnodion cyfoes.[10] Roedd y Shang yn rheoli gwastadedd yr Afon Felen (Huang He) yn nwyrain Tsieina o'r 17g i'r 11g CC.[11]

Gorchfygwyd y Shang gan y Zhou, a deyrnasodd rhwng yr 11g a'r 5g CC. Yn y pen draw, daeth rhai tywysogaethau i'r amlwg o'r Zhou gwan, nad oeddent bellach yn ufuddhau'n llawn i frenin Zhou, ac a oedd yn rhyfela'n barhaus gyda'i gilydd dros gyfnod o 300 mlynedd. Erbyn cyfnod y Gwladwriaethau Rhyfelgar o'r 5ed - 3g CC, dim ond saith talaith bwerus oedd ar ôl.[12]

Tsieina Ymerodrol

Daeth Cyfnod y Gwladwriaethau Rhyfelgar i ben yn 221 CC ar ôl i Frenhinllyn Qin orchfygu'r chwe theyrnas arall, aduno Tsieina a sefydlu trefn ddominyddol awtocrataidd. Cyhoeddodd y Brenin Zheng o Qin ei hun yn Ymerawdwr Cyntaf llinach Qin. Deddfodd ddiwygiadau cyfreithiiol Qin ledled Tsieina, gan safoni cymeriadau (ysgrifen) Tsieineaidd, mesuriadau safonol, lled ffyrdd (h.y., hyd echelau cart), ac arian cyfred. Gorchfygodd ei linach lwythau Yue yn Guangxi, Guangdong, a Fietnam.[13] Dim ond pymtheng mlynedd y parhaodd llinach Qin, gan ddymchwel yn fuan ar ôl marwolaeth yr Ymerawdwr Cyntaf, wrth i’w bolisïau awdurdodol, llym arwain at wrthryfel eang.[14][15] [[Categori:Gwladwriaethau a thiriogaethau a sefydlwyd ym 1949]] [[Categori:Gweriniaethau]] [[Categori:Gweriniaeth Pobl Tsieina]] [[Categori:Aelod-wladwriaethau'r Cenhedloedd Unedig]] [[Categori:Aelod-wladwriaethau'r G20]] [[Categori:Gwledydd Asia]] [[Categori:Gwladwriaethau comiwnyddol]] [[Categori:Tsieina]] [[Categori:Erthyglau sy'n cynnwys testun Tsieineeg]] [[Categori:Erthyglau sy'n cynnwys testun Portiwgaleg]]

  1. ↑ Ciochon, Russell; Larick, Roy (1 January 2000). "Early Homo erectus Tools in China". Archaeology (magazine). Cyrchwyd 30 November 2012.
  2. ↑ "The Peking Man World Heritage Site at Zhoukoudian". UNESCO. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 23 June 2016. Cyrchwyd 6 March 2013.
  3. ↑ Shen, G.; Gao, X.; Gao, B.; Granger, De (March 2009). "Age of Zhoukoudian Homo erectus determined with (26)Al/(10)Be burial dating". Nature 458 (7235): 198–200. Bibcode 2009Natur.458..198S. doi:10.1038/nature07741. ISSN 0028-0836. PMID 19279636. https://www.semanticscholar.org/paper/d502c36487e27d90c7962fc60d28c48ab16c8f0e.
  4. ↑ Rincon, Paul (14 October 2015). "Fossil teeth place humans in Asia '20,000 years early'". BBC News. Cyrchwyd 14 October 2015.
  5. ↑ 5.0 5.1 Rincon, Paul (17 April 2003). "'Earliest writing' found in China". BBC News. Cyrchwyd 14 January 2020.
  6. ↑ Tanner, Harold M. (2009). China: A History. Hackett Publishing. tt. 35–36. ISBN 978-0-87220-915-2.
  7. ↑ Xia–Shang–Zhou Chronology Project by People's Republic of China
  8. ↑ "Bronze Age China". National Gallery of Art. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 25 July 2013. Cyrchwyd 11 July 2013.
  9. ↑ China: Five Thousand Years of History and Civilization. City University of HK Press. 2007. t. 25. ISBN 978-962-937-140-1.
  10. ↑ Pletcher, Kenneth (2011). The History of China. Britannica Educational Publishing. t. 35. ISBN 978-1-61530-181-2.
  11. ↑ Fowler, Jeaneane D.; Fowler, Merv (2008). Chinese Religions: Beliefs and Practices. Sussex Academic Press. t. 17. ISBN 978-1-84519-172-6.
  12. ↑ "Warring States". Encyclopædia Britannica.
  13. ↑ Sima Qian, Translated by Burton Watson.
  14. ↑ Bodde, Derk. (1986).
  15. ↑ Lewis, Mark Edward (2007). The Early Chinese Empires: Qin and Han. London: Belknap Press. ISBN 978-0-674-02477-9.
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Defnyddiwr:Llywelyn2000/Pwll_Tywod&oldid=10958933"