Karakalpakstan: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Deb (sgwrs | cyfraniadau) Dim crynodeb golygu |
trwsio camgyfieithu |
||
Llinell 3: | Llinell 3: | ||
| gwlad = {{banergwlad|Wsbecistan}} |math_o_le=Gweriniaeth ymreolaethol|ffin=Ardal Xorazm, Ardal Bukhara, Ardal Navoiy, Ardal Mangystau, Ardal Aktobe ac Ardal Dasoguz.}} |
| gwlad = {{banergwlad|Wsbecistan}} |math_o_le=Gweriniaeth ymreolaethol|ffin=Ardal Xorazm, Ardal Bukhara, Ardal Navoiy, Ardal Mangystau, Ardal Aktobe ac Ardal Dasoguz.}} |
||
Mae '''Karakalpakstan''' ([[Karakalpak]]: Qaraqalpaqstan / Қарақалпақстан; [[Wsbeceg]]: Qoraqalpogʻiston), yn swyddogol '''Gweriniaeth Karakalpakstan''' ([[Karakalpak]]: Qaraqalpaqstan Respublikası / Қарақалпақстан Республикасы; [[Wsbeceg]]: Qoraqalpogʻiston Respublikasi), yn [[Gweriniaeth ymreolaethol|weriniaeth ymreolaethol]] yn [[Wsbecistan]]. Mae |
Mae '''Karakalpakstan''' ([[Karakalpak]]: Qaraqalpaqstan / Қарақалпақстан; [[Wsbeceg]]: Qoraqalpogʻiston), yn swyddogol '''Gweriniaeth Karakalpakstan''' ([[Karakalpak]]: Qaraqalpaqstan Respublikası / Қарақалпақстан Республикасы; [[Wsbeceg]]: Qoraqalpogʻiston Respublikasi), yn [[Gweriniaeth ymreolaethol|weriniaeth ymreolaethol]] yn [[Wsbecistan]]. Mae ym mhen gogledd-orllewinol Wsbecistan. Ei brifddinas yw [[Nukus]] (''{{Lang|kaa|Noʻkis}}'' / {{Lang|kaa|Нөкис}}). Mae gan Weriniaeth Karakalpakstan arwynebedd o 160,000 cilomedr sgwâr (62,000 mi sg). Mae ei diriogaeth yn gorchuddio tir clasurol Khwarezm, a elwid yn ''{{Transl|fa|Kāt}}'' ({{Lang|fa|کات}}) mewn llenyddiaeth glasurol Bersiaidd. |
||
== Hanes == |
== Hanes == |
||
O tua 500 CC i 500 OC, roedd rhanbarth yr hyn sydd bellach yn Karakalpakstan yn ardal amaethyddol lewyrchus a gefnogwyd gan ddyfrhau helaeth.<ref>{{Cite book|title=Russian Orientalism: Central Asia and the Caucasus|last=Bolton|first=Roy|year=2009|publisher=Sphinx Fine Art|isbn=978-1-907200-00-7|page=54|url=https://books.google.com/books?id=ppFqRnZXNWsC&q=karakalpakstan|access-date=2012-03-03}}</ref> Roedd yn diriogaeth o bwysigrwydd strategol ac yn destun |
O tua 500 CC i 500 OC, roedd rhanbarth yr hyn sydd bellach yn Karakalpakstan yn ardal amaethyddol lewyrchus a gefnogwyd gan ddyfrhau helaeth.<ref>{{Cite book|title=Russian Orientalism: Central Asia and the Caucasus|last=Bolton|first=Roy|year=2009|publisher=Sphinx Fine Art|isbn=978-1-907200-00-7|page=54|url=https://books.google.com/books?id=ppFqRnZXNWsC&q=karakalpakstan|access-date=2012-03-03}}</ref> Roedd yn diriogaeth o bwysigrwydd strategol ac yn destun dadl ffyrnig. Cofnodwyd y bobl Karakalpak am y tro cyntaf, a arferai fod yn herwyr a physgotwyr crwydrol, gan dramorwyr yn yr 16eg ganrif. Rhoddwyd Karakalpakstan i [[Ymerodraeth Rwsia]] gan Khanate Khiva ym 1873.<ref name="Richardson">{{Cite book|title=Qaraqalpaqs of the Aral Delta|year=2012|publisher=Prestel Verlag|isbn=978-3-7913-4738-7|page=68}}</ref> O dan reolaeth [[yr Undeb Sofietaidd|Sofietaidd]], roedd y weriniaeth ymreolaethol yn ardal ymreolaethol yng [[Gwladwriaeth Ffederal, Sosialaidd, Sofietaidd Rwsia|Ngweriniaeth Sosialaidd Ffederal Sofietaidd Rwsia]] cyn dod yn rhan o [[Wsbecistan]] ym 1936.<ref name="Europa">{{Cite book|title=Eastern Europe, Russia and Central Asia|last=Europa Publications Limited|year=2002|publisher=Taylor & Francis|isbn=1-85743-137-5|page=536|url=https://books.google.com/books?id=EPP3ti4hysUC&q=karakalpakstan|access-date=2012-03-03}}</ref> Mae'n debyg bod y rhanbarth ar ei fwyaf llewyrchus yn y 1960au a'r 1970au, pan oedd dyfrhau o'r [[Amu Darya]] yn cael ei ehangu. Heddiw, fodd bynnag, mae draeniad y [[Môr Aral]] wedi golygu bod Karakalpakstan yn un o ranbarthau tlotaf Wsbecistan.<ref>{{Cite book|title=Central Asia: Kazakhstan, Tajikistan, Uzbekistan, Kyrgyzstan, Turkmenistan|last=Mayhew|first=Bradley|year=2007|publisher=[[Lonely Planet]]|isbn=978-1-74104-614-4|page=258|url=https://books.google.com/books?id=DwX-UTmC1GwC&q=karakalpakstan|access-date=2012-03-03}}</ref> Mae'r rhanbarth yn dioddef o sychder helaeth, yn rhannol oherwydd patrymau tywydd, ond hefyd yn bennaf oherwydd bod [[Sir Daria|afonydd Amu a Syr Darya]] yn cael eu hecsbloetio yn bennaf yn rhan ddwyreiniol y wlad. Mae methiannau cnydau wedi amddifadu tua 48,000 o bobl o’u prif ffynhonnell incwm ac mae prinder dŵr yfed wedi creu ymchwydd o glefydau heintus.<ref name="Thomas">{{Cite book|title=Warlords rising: confronting violent non-state actors|last=Thomas|first=Troy S.|last2=Kiser, Stephen D.|last3=Casebeer, William D.|year=2005|publisher=Lexington Books|isbn=0-7391-1190-6|pages=30, 147–148|url=https://books.google.com/books?id=sgkIZDGtD1IC&q=karakalpakstan|access-date=2012-03-03}}</ref> |
||
== Daearyddiaeth == |
== Daearyddiaeth == |
||
Llinell 12: | Llinell 12: | ||
== Gwleidyddiaeth == |
== Gwleidyddiaeth == |
||
Mae Gweriniaeth Karakalpakstan yn ffurfiol |
Mae Gweriniaeth Karakalpakstan yn ffurfiol yn sofran ac yn rhannu [[Feto|pŵer feto]] dros benderfyniadau yn ei gylch ag Wsbecistan. Yn ôl y cyfansoddiad, mae'r berthynas rhwng Karakalpakstan ac Wsbecistan yn cael ei "rheoleiddio gan gytuniadau a chytundebau" ac mae unrhyw anghydfodau'n cael eu "setlo trwy gymod". Mae ei hawl i ddod yn annibynnol wedi'i gyfyngu gan bŵer feto deddfwrfa Wsbecistan dros unrhyw benderfyniad i ymwahanu.<ref>{{Cite book|title=Where nation-states come from: institutional change in the age of nationalism|last=Roeder|first=Philip G.|year=2007|publisher=[[Princeton University Press]]|isbn=978-0-691-13467-3|pages=55, 67|url=https://books.google.com/books?id=XAItI5C_JPUC&q=karakalpakstan|access-date=2012-03-03}}</ref> Mae erthygl 74, pennod XVII, Cyfansoddiad Wsbecistan, yn dweud: "Bydd gan Weriniaeth Karakalpakstan yr hawl i ymwahanu o Weriniaeth Uzbekistan ar sail [[refferendwm]] ledled y wlad a gynhelir gan bobl Karakalpakstan.". |
||
== Demograffeg == |
== Demograffeg == |
||
Amcangyfrifir bod poblogaeth Karakalpakstan oddeutu 1.7 miliwn ac yn 2007 amcangyfrifwyd bod tua 400,000 o'r boblogaeth yn grŵp ethnig Karakalpak, 400,000 yn [[Wsbeciaid]] a 300,000 yn Casaciaid.<ref>{{Cite book|title=Central Asia: Kazakhstan, Tajikistan, Uzbekistan, Kyrgyzstan, Turkmenistan|last=Mayhew|first=Bradley|year=2007|publisher=[[Lonely Planet]]|isbn=978-1-74104-614-4|page=258|url=https://books.google.com/books?id=DwX-UTmC1GwC&q=karakalpakstan|access-date=2012-03-03}} |
Amcangyfrifir bod poblogaeth Karakalpakstan oddeutu 1.7 miliwn ac yn 2007 amcangyfrifwyd bod tua 400,000 o'r boblogaeth yn grŵp ethnig Karakalpak, 400,000 yn [[Wsbeciaid]] a 300,000 yn Casaciaid.<ref>{{Cite book|title=Central Asia: Kazakhstan, Tajikistan, Uzbekistan, Kyrgyzstan, Turkmenistan|last=Mayhew|first=Bradley|year=2007|publisher=[[Lonely Planet]]|isbn=978-1-74104-614-4|page=258|url=https://books.google.com/books?id=DwX-UTmC1GwC&q=karakalpakstan|access-date=2012-03-03}}</ref> Ystyr Karkalpak yw "Het ddu".<ref>{{Cite web|title=Karakalpak, Black Hat in Uzbekistan|url=https://joshuaproject.net/people_groups/12526/UZ|website=joshuaproject.net|access-date=2021-05-13|language=en|first=Joshua|last=Project}}</ref> Ystyrir iaith Karakalpak yn agosach at [[Casacheg]] nag at [[Wsbeceg]]. Ysgrifennwyd yr iaith mewn wyddor [[Yr wyddor Gyrilig|Gyrillig]] wedi'i haddasu yn y cyfnod Sofietaidd ac mae wedi'i hysgrifennu yn yr wyddor Ladin ers 1996.[[Delwedd:Kyzyl-Kala_under_restoration_(cropped).jpg|bawd| Caer hynafol [[Kyzyl-Kala]] (1af-4edd ganrif OC), yn cael ei hadfer (2018). ]]Tyfodd y boblogaeth i 1.8 miliwn yn 2017. Y [[Cyfradd geni|gyfradd genedigaeth]] yw 2.19%: ganwyd oddeutu 39,400 o blant yn 2017. Bu farw bron i 8,400 o bobl yn yr un cyfnod. Y [[Cyfradd marwolaeth|gyfradd marwolaeth]] yw 0.47%. Y gyfradd twf naturiol yw 31,000, neu 1.72%. |
||
Yr oedran canolrifol oedd 27.7 mlwydd oed yn 2017, sy'n iau na gweddill Wsbecistan (canolrif oed 28.5 ledled y wlad). Mae dynion yn 27.1 oed, tra bod menywod yn 28.2 oed. |
Yr oedran canolrifol oedd 27.7 mlwydd oed yn 2017, sy'n iau na gweddill Wsbecistan (canolrif oed 28.5 ledled y wlad). Mae dynion yn 27.1 oed, tra bod menywod yn 28.2 oed. |
||
Llinell 25: | Llinell 25: | ||
Arferai economi'r rhanbarth fod yn ddibynnol iawn ar bysgodfeydd yn y Môr Aral. Bellach mae'n cael ei gefnogi gan [[Cotwm|gotwm]], [[reis]] a [[Melon|melonau]]. Mae pŵer trydan dŵr o orsaf fawr a adeiladwyd gan y [[Yr Undeb Sofietaidd|Sofietiaid]] ar yr [[Amu Darya]] hefyd yn bwysig i'r economi. |
Arferai economi'r rhanbarth fod yn ddibynnol iawn ar bysgodfeydd yn y Môr Aral. Bellach mae'n cael ei gefnogi gan [[Cotwm|gotwm]], [[reis]] a [[Melon|melonau]]. Mae pŵer trydan dŵr o orsaf fawr a adeiladwyd gan y [[Yr Undeb Sofietaidd|Sofietiaid]] ar yr [[Amu Darya]] hefyd yn bwysig i'r economi. |
||
Ar un adeg roedd delta Amu Darya yn boblog iawn ac yn cefnogi amaethyddiaeth helaeth ar sail [[dyfrhau]] am filoedd o flynyddoedd. O dan y [[Khorezm]], cafodd yr ardal gryn bŵer a ffyniant. Fodd bynnag, mae'r [[Cynhesu byd eang|newid graddol yn yr hinsawdd]] dros y canrifoedd |
Ar un adeg roedd delta Amu Darya yn boblog iawn ac yn cefnogi amaethyddiaeth helaeth ar sail [[dyfrhau]] am filoedd o flynyddoedd. O dan y [[Khorezm]], cafodd yr ardal gryn bŵer a ffyniant. Fodd bynnag, mae'r [[Cynhesu byd eang|newid graddol yn yr hinsawdd]] dros y canrifoedd wedi'i gyflymu gan anweddiad dynol o'r [[Môr Aral]] ar ddiwedd yr 20fed ganrif, gan greu golygfa anghyfannedd yn y rhanbarth. Mae mwynau hynafol afonydd, llynnoedd, corsydd cyrs, coedwigoedd a ffermydd yn sychu ac yn cael eu gwenwyno gan halen a gludir gan y gwynt a chan weddillion gwrtaith a phlaladdwyr o wely sych Môr Aral. Mae tymheredd yr haf wedi codi {{Convert|10|C-change|F-change}} ac mae tymheredd y gaeaf wedi gostwng {{Convert|10|C-change|F-change}}. Mae cyfradd [[Anaemia|anemia]], afiechydon anadlol a phroblemau iechyd eraill wedi codi'n ddramatig yno.<ref>{{Cite book|last=Pearce|first=Fred|author-link=Fred Pearce|title=When the Rivers Run Dry: Water, the Defining Crisis of the Twenty-first Century|publisher=[[Beacon Press]]|year=2007|page=211|isbn=978-0-8070-8573-8|url=https://books.google.com/books?id=C0_q-90H1aAC&q=karakalpakstan}}</ref> |
||
== Is-adrannau gweinyddol == |
== Is-adrannau gweinyddol == |
||
Llinell 106: | Llinell 106: | ||
== Cyfeiriadau == |
== Cyfeiriadau == |
||
{{Cyfeiriadau}} |
|||
[[Categori:Gwledydd a thiriogaethau Rwseg]] |
|||
[[Categori:Wsbecistan]] |
Fersiwn yn ôl 12:41, 24 Mai 2021
Delwedd:Karakalpakstan map.png, Karakalpakstan map-ar.svg | |
Math | Gweriniaeth ymreolaethol |
---|---|
Prifddinas | Nukus |
Poblogaeth | 1,817,500 |
Anthem | State Anthem of the Republic of Karakalpakstan |
Pennaeth llywodraeth | Amanbai Orynbaev |
Cylchfa amser | UTC+05:00 |
Iaith/Ieithoedd swyddogol | Wsbeceg, Karakalpak |
Daearyddiaeth | |
Sir | Wsbecistan |
Gwlad | Wsbecistan |
Arwynebedd | 160,000 km² |
Uwch y môr | 41 metr |
Yn ffinio gyda | Ardal Xorazm, Ardal Bukhara, Ardal Navoiy, Ardal Mangystau, Ardal Aktobe ac Ardal Dasoguz. |
Cyfesurynnau | 43.04°N 58.86°E |
UZ-QR | |
Swydd pennaeth y Llywodraeth | Chairman of the Supreme Council of the Republic of Karakalpakstan |
Pennaeth y Llywodraeth | Amanbai Orynbaev |
Mae Karakalpakstan (Karakalpak: Qaraqalpaqstan / Қарақалпақстан; Wsbeceg: Qoraqalpogʻiston), yn swyddogol Gweriniaeth Karakalpakstan (Karakalpak: Qaraqalpaqstan Respublikası / Қарақалпақстан Республикасы; Wsbeceg: Qoraqalpogʻiston Respublikasi), yn weriniaeth ymreolaethol yn Wsbecistan. Mae ym mhen gogledd-orllewinol Wsbecistan. Ei brifddinas yw Nukus (Noʻkis / Нөкис). Mae gan Weriniaeth Karakalpakstan arwynebedd o 160,000 cilomedr sgwâr (62,000 mi sg). Mae ei diriogaeth yn gorchuddio tir clasurol Khwarezm, a elwid yn Kāt (کات) mewn llenyddiaeth glasurol Bersiaidd.
Hanes
O tua 500 CC i 500 OC, roedd rhanbarth yr hyn sydd bellach yn Karakalpakstan yn ardal amaethyddol lewyrchus a gefnogwyd gan ddyfrhau helaeth.[1] Roedd yn diriogaeth o bwysigrwydd strategol ac yn destun dadl ffyrnig. Cofnodwyd y bobl Karakalpak am y tro cyntaf, a arferai fod yn herwyr a physgotwyr crwydrol, gan dramorwyr yn yr 16eg ganrif. Rhoddwyd Karakalpakstan i Ymerodraeth Rwsia gan Khanate Khiva ym 1873.[2] O dan reolaeth Sofietaidd, roedd y weriniaeth ymreolaethol yn ardal ymreolaethol yng Ngweriniaeth Sosialaidd Ffederal Sofietaidd Rwsia cyn dod yn rhan o Wsbecistan ym 1936.[3] Mae'n debyg bod y rhanbarth ar ei fwyaf llewyrchus yn y 1960au a'r 1970au, pan oedd dyfrhau o'r Amu Darya yn cael ei ehangu. Heddiw, fodd bynnag, mae draeniad y Môr Aral wedi golygu bod Karakalpakstan yn un o ranbarthau tlotaf Wsbecistan.[4] Mae'r rhanbarth yn dioddef o sychder helaeth, yn rhannol oherwydd patrymau tywydd, ond hefyd yn bennaf oherwydd bod afonydd Amu a Syr Darya yn cael eu hecsbloetio yn bennaf yn rhan ddwyreiniol y wlad. Mae methiannau cnydau wedi amddifadu tua 48,000 o bobl o’u prif ffynhonnell incwm ac mae prinder dŵr yfed wedi creu ymchwydd o glefydau heintus.[5]
Daearyddiaeth
Mae Karakalpakstan bellach yn anialwch yn bennaf ac mae yng ngorllewin Wsbecsitan ger y Môr Aral, yn rhan isaf basn Amu Darya.[6][5][7] Mae ganddo arwynebedd o 164,900 km2[8] ac wedi'i amgylchynu gan anialwch. Mae Anialwch Kyzyl Kum i'r dwyrain ac mae Anialwch Karakum i'r de. Mae llwyfandir creigiog yn ymestyn i'r gorllewin i Fôr Caspia.[9]
Gwleidyddiaeth
Mae Gweriniaeth Karakalpakstan yn ffurfiol yn sofran ac yn rhannu pŵer feto dros benderfyniadau yn ei gylch ag Wsbecistan. Yn ôl y cyfansoddiad, mae'r berthynas rhwng Karakalpakstan ac Wsbecistan yn cael ei "rheoleiddio gan gytuniadau a chytundebau" ac mae unrhyw anghydfodau'n cael eu "setlo trwy gymod". Mae ei hawl i ddod yn annibynnol wedi'i gyfyngu gan bŵer feto deddfwrfa Wsbecistan dros unrhyw benderfyniad i ymwahanu.[10] Mae erthygl 74, pennod XVII, Cyfansoddiad Wsbecistan, yn dweud: "Bydd gan Weriniaeth Karakalpakstan yr hawl i ymwahanu o Weriniaeth Uzbekistan ar sail refferendwm ledled y wlad a gynhelir gan bobl Karakalpakstan.".
Demograffeg
Amcangyfrifir bod poblogaeth Karakalpakstan oddeutu 1.7 miliwn ac yn 2007 amcangyfrifwyd bod tua 400,000 o'r boblogaeth yn grŵp ethnig Karakalpak, 400,000 yn Wsbeciaid a 300,000 yn Casaciaid.[11] Ystyr Karkalpak yw "Het ddu".[12] Ystyrir iaith Karakalpak yn agosach at Casacheg nag at Wsbeceg. Ysgrifennwyd yr iaith mewn wyddor Gyrillig wedi'i haddasu yn y cyfnod Sofietaidd ac mae wedi'i hysgrifennu yn yr wyddor Ladin ers 1996.
Tyfodd y boblogaeth i 1.8 miliwn yn 2017. Y gyfradd genedigaeth yw 2.19%: ganwyd oddeutu 39,400 o blant yn 2017. Bu farw bron i 8,400 o bobl yn yr un cyfnod. Y gyfradd marwolaeth yw 0.47%. Y gyfradd twf naturiol yw 31,000, neu 1.72%.
Yr oedran canolrifol oedd 27.7 mlwydd oed yn 2017, sy'n iau na gweddill Wsbecistan (canolrif oed 28.5 ledled y wlad). Mae dynion yn 27.1 oed, tra bod menywod yn 28.2 oed.
Heblaw am y brifddinas, mae dinasoedd mawr y wlad yn cynnwys Xojeli (Cyrillic: Ходжейли ), Taxiatosh (Тахиаташ), Shimbai (Шымбай), Konirat (Қоңырат) a Moynaq (Муйнак), cyn porthladd Môr Aral sy'n bellach wedi sychu'n llwyr, yn ôl NASA.[13]
Economi
Arferai economi'r rhanbarth fod yn ddibynnol iawn ar bysgodfeydd yn y Môr Aral. Bellach mae'n cael ei gefnogi gan gotwm, reis a melonau. Mae pŵer trydan dŵr o orsaf fawr a adeiladwyd gan y Sofietiaid ar yr Amu Darya hefyd yn bwysig i'r economi.
Ar un adeg roedd delta Amu Darya yn boblog iawn ac yn cefnogi amaethyddiaeth helaeth ar sail dyfrhau am filoedd o flynyddoedd. O dan y Khorezm, cafodd yr ardal gryn bŵer a ffyniant. Fodd bynnag, mae'r newid graddol yn yr hinsawdd dros y canrifoedd wedi'i gyflymu gan anweddiad dynol o'r Môr Aral ar ddiwedd yr 20fed ganrif, gan greu golygfa anghyfannedd yn y rhanbarth. Mae mwynau hynafol afonydd, llynnoedd, corsydd cyrs, coedwigoedd a ffermydd yn sychu ac yn cael eu gwenwyno gan halen a gludir gan y gwynt a chan weddillion gwrtaith a phlaladdwyr o wely sych Môr Aral. Mae tymheredd yr haf wedi codi 10 °C (18 °F) ac mae tymheredd y gaeaf wedi gostwng 10 °C (18 °F). Mae cyfradd anemia, afiechydon anadlol a phroblemau iechyd eraill wedi codi'n ddramatig yno.[14]
Is-adrannau gweinyddol
Enw ardal | Prifddinas ardal | |
---|---|---|
1 | Ardal Amudaryo | Mang'it |
2 | Ardal Beruniy | Beruniy |
3 | Ardal Shimbay | Chimboy |
4 | Ardal Ellikqala | Bo'ston |
5 | Ardal Kegeyli | Kegeyli |
6 | Ardal Mo'ynaq | Mo'ynaq |
7 | Ardal Nukus | Oqmang'it |
8 | Ardal Qonliko'l | Qanliko'l |
9 | Ardal Qo'n'irat | Qo'n'irat |
10 | Ardal Qarao'zak | Qarao'zak |
11 | Ardal Shumanay | Shumanay |
12 | Ardal Taxtako'pir | Taxtako'pir |
13 | Ardal To'rtkul | To'rtkul |
14 | Ardal Xojeli | Xojeli |
15 | Ardal Bozataw | Bozataw |
Cyfryngau
Radio
Yn 2009, agorwyd gorsaf radio gyntaf Karakalpakstan. Enw'r orsaf yw Nukus FM, sy'n darlledu ar amledd radio 100.4 MHz, dim ond yn Nukus.
Cyfeiriadau
- ↑ Bolton, Roy (2009). Russian Orientalism: Central Asia and the Caucasus. Sphinx Fine Art. t. 54. ISBN 978-1-907200-00-7. Cyrchwyd 2012-03-03.
- ↑ Qaraqalpaqs of the Aral Delta. Prestel Verlag. 2012. t. 68. ISBN 978-3-7913-4738-7.
- ↑ Europa Publications Limited (2002). Eastern Europe, Russia and Central Asia. Taylor & Francis. t. 536. ISBN 1-85743-137-5. Cyrchwyd 2012-03-03.
- ↑ Mayhew, Bradley (2007). Central Asia: Kazakhstan, Tajikistan, Uzbekistan, Kyrgyzstan, Turkmenistan. Lonely Planet. t. 258. ISBN 978-1-74104-614-4. Cyrchwyd 2012-03-03.
- ↑ 5.0 5.1 Thomas, Troy S.; Kiser, Stephen D.; Casebeer, William D. (2005). Warlords rising: confronting violent non-state actors. Lexington Books. tt. 30, 147–148. ISBN 0-7391-1190-6. Cyrchwyd 2012-03-03.
- ↑ Batalden, Stephen K.; Batalden, Sandra L. (1997). The newly independent states of Eurasia: handbook of former Soviet republics. Greenwood Publishing Group. t. 187. ISBN 0-89774-940-5. Cyrchwyd 2012-03-03.
- ↑ Merkel, Broder; Schipek, Mandy (2011). The New Uranium Mining Boom: Challenge and Lessons Learned. Springer. t. 128. ISBN 978-3642221217. Cyrchwyd 2012-06-07.
- ↑ Roeder, Philip G. (2007). Where nation-states come from: institutional change in the age of nationalism. Princeton University Press. tt. 55, 67. ISBN 978-0-691-13467-3. Cyrchwyd 2012-03-03.
- ↑ Bolton, Roy (2009). Russian Orientalism: Central Asia and the Caucasus. Sphinx Fine Art. t. 54. ISBN 978-1-907200-00-7. Cyrchwyd 2012-03-03.Bolton, Roy (2009). Russian Orientalism: Central Asia and the Caucasus. Sphinx Fine Art. p. 54. ISBN 978-1-907200-00-7. Retrieved 3 Mawrth 2012
- ↑ Roeder, Philip G. (2007). Where nation-states come from: institutional change in the age of nationalism. Princeton University Press. tt. 55, 67. ISBN 978-0-691-13467-3. Cyrchwyd 2012-03-03.
- ↑ Mayhew, Bradley (2007). Central Asia: Kazakhstan, Tajikistan, Uzbekistan, Kyrgyzstan, Turkmenistan. Lonely Planet. t. 258. ISBN 978-1-74104-614-4. Cyrchwyd 2012-03-03.
- ↑ Project, Joshua. "Karakalpak, Black Hat in Uzbekistan". joshuaproject.net (yn Saesneg). Cyrchwyd 2021-05-13.
- ↑ "The dried-up Aral Sea is now a post-apocalyptic playground". Grist (yn Saesneg). 2014-10-01. Cyrchwyd 2021-05-13.
- ↑ Pearce, Fred (2007). When the Rivers Run Dry: Water, the Defining Crisis of the Twenty-first Century. Beacon Press. t. 211. ISBN 978-0-8070-8573-8.