Treiglad: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Torvalu4 (sgwrs | cyfraniadau) |
Torvalu4 (sgwrs | cyfraniadau) |
||
Llinell 30: | Llinell 30: | ||
! |
! |
||
! style="background-color:#FFDEAD;" width = "100" | Cytsain wreiddiol |
! style="background-color:#FFDEAD;" width = "100" | Cytsain wreiddiol |
||
! colspan = "6" style="background-color:#FFDEAD;" width = "100" | Cytsain |
! colspan = "6" style="background-color:#FFDEAD;" width = "100" | Cytsain dreigledig |
||
|- |
|- |
||
! style="background-color:#FFDEAD;" width = "100" | Ffurf gysefin |
! style="background-color:#FFDEAD;" width = "100" | Ffurf gysefin |
||
Llinell 460: | Llinell 460: | ||
! |
! |
||
! style="background-color:#FFDEAD;" width = "100" | Cytsain wreiddiol |
! style="background-color:#FFDEAD;" width = "100" | Cytsain wreiddiol |
||
! colspan = "6" style="background-color:#FFDEAD;" width = "100" | Cytsain |
! colspan = "6" style="background-color:#FFDEAD;" width = "100" | Cytsain dreigledig |
||
|- |
|- |
||
! style="background-color:#FFDEAD;" width = "100" | Ffurf gysefin |
! style="background-color:#FFDEAD;" width = "100" | Ffurf gysefin |
||
Llinell 698: | Llinell 698: | ||
! |
! |
||
! style="background-color:#FFDEAD;" width = "100" | Cytsain wreiddiol |
! style="background-color:#FFDEAD;" width = "100" | Cytsain wreiddiol |
||
! colspan = "6" style="background-color:#FFDEAD;" width = "100" | Cytsain |
! colspan = "6" style="background-color:#FFDEAD;" width = "100" | Cytsain dreigledig |
||
|- |
|- |
||
! style="background-color:#FFDEAD;" width = "100" | Ffurf gysefin |
! style="background-color:#FFDEAD;" width = "100" | Ffurf gysefin |
||
Llinell 743: | Llinell 743: | ||
| '''k''' → '''c'h''' |
| '''k''' → '''c'h''' |
||
|} |
|} |
||
==Treigladau caled a chymysg yn Gernyweg== |
==Treigladau caled a chymysg yn Gernyweg== |
||
Defnyddir y [[:en:Cornish grammar|treiglad caled]] i'r berfenw sy'n dilyn y geiryn ''ow'' mewn cystrawen beriffrastig, e.e. ''Yma’n maw ow '''t'''ybri bara'' ‘Mae'r bachgen yn bwyta bara’. |
Defnyddir y [[:en:Cornish grammar|treiglad caled]] i'r berfenw sy'n dilyn y geiryn ''ow'' mewn cystrawen beriffrastig, e.e. ''Yma’n maw ow '''t'''ybri bara'' ‘Mae'r bachgen yn bwyta bara’. |
Fersiwn yn ôl 07:44, 21 Chwefror 2021
Newid mewn cytsain ar ddechrau gair yn ôl ei safle neu ei swyddogaeth yw treiglad. Mae treigladau'n nodweddiadol o'r ieithoedd Celtaidd, ond maent yn digwydd mewn sawl iaith arall fel Fula (iaith yng ngorllewin Affrica), Dholuo o Cenia a Nivkh (iaith o Siberia) a phob un o'r ieithoedd Celtaidd.
Mae gan yr Ieithoedd Goidelig (Gaeleg yr Alban, Manaweg a Gwyddeleg) ddau dreiglad; tri sydd i'r Gymraeg a Chernyweg ac mae gan y Llydaweg (a'r Frythoneg) bedwar math. Drwy'r defnydd o'r treiglad, ym mhob un o'r ieithoedd Celtaidd, gallwn ddeall rhyw'r person y cyfeirir ato; er nghraifft yn y Gymraeg, pan ddywedir, "Mae ei chwch yn y porthladd" gwyddwn mai merch bia'r cwch, nid dyn.[1]
Treigladau yn Gymraeg
Mae cytsain cyntaf rhai geiriau yn y Gymraeg yn newid pan fônt yn dilyn geiriau fel 'i', 'yn' neu 'a'; gallant hefyd newid oherwydd cyd-destun gramadegol y frawddeg. Gall gair fel 'gardd' newid i 'ardd': h.y. mae'r 'g' yn diflannu, sy'n peri i'r cymal fod yn fwy llyfn, yn llai clogyrnaidd o ran sain; mae 'Tyrd i'th ardd! yn llifo'n fwy llyfn na 'Thyrd i dy gardd!'
Mae tri phrif dreiglad gan y Gymraeg, sef y treiglad meddal, y treiglad trwynol, a'r treiglad llaes ac mae'r llythyren a dreiglir bron yn ddieithriad yn meddalu gydag enwau benywaidd neu wrth gyfeirio at y ferch. Er enghraifft, pan fo'r gair 'coes' yn newid i 'fy nghoes' mae 'sain' caled yr 'ec' yn tawelu, neu'n meddalu gan droi'n 'ng' gyddfol.[2]
Treiglad meddal
Treiglad mwyaf cyffredin y Gymraeg yw'r treiglad meddal, sy'n digwydd i'r llythrennau dilynol (ar ôl "i", er enghraifft);
- B → F; i Fangor
- C → G; i Gaerdydd
- D → Dd; i Ddolgellau
- G yn disgyn; i
GWent - Ll → L; i Langollen
- M → F; i Fynwy
- P → B; i Bont y Pŵl
- Rh → R; i Radyr
- T → D; i Dredegar
Treigladau meddal yn yr ieithoedd Celtaidd
Mae'r tabl yn dangos gweithrediadau treigladau meddal yn yr ieithoedd Celtaidd. Oherwydd bod gan bob iaith orgraff ei hun, mae'r treigladau wedi eu trefnu yn ôl eu seiniau. Mae hyn yn ei wneud yn haws i gymharu'r ieithoedd. Er enghraifft, mae çh ym Manaweg yn gyfartal â t (fain) yn yr ieithoedd Gaelaidd eraill.
Mae'r gell lwyd yn dangos bod dim treiglad meddal yn yr iaith honno am y llythyren honno.
Cytsain wreiddiol | Cytsain dreigledig | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
Ffurf gysefin | Sain (GSR) | Manaweg | Gaeleg yr Alban | Gwyddeleg | Cymraeg | Cernyweg | Llydaweg |
p fain | /pʲ/ | /pʲ/ → /fʲ/ | |||||
Sillafiad | p → ph | ||||||
p lydan | /pˠ/ | /pˠ/ → /fˠ/ | |||||
Sillafiad | p → ph | ||||||
p | /p/ | /p/ → /f/ | /pʰ/ → /f/ | /p/ → /b/ | /p/ → /b/ | /p/ → /b/ | |
Sillafiad | p → ph | p → ph | p → b | p → b | p → b | ||
t fain | /tʲ/ | /ʧ/ → /h/, /ʧ/ | /tʲʰ/ → /h/, /hj/ | /tʲ/ → /h/ | |||
Sillafiad | çh → h, çh | t → th | t → th | ||||
t lydan | /tˠ/ | /tˠ/ → /h/, /t/ | /t̪ʰ/ → /h/ | /tˠ/ → /h/ | |||
Sillafiad | t, th → h, t, th | t → th | t → h | ||||
t | /t/ | /t/ → /d/ | /t/ → /d/ | /t/ → /d/ | |||
Sillafiad | t → d | t → d | t → d | ||||
ch çh |
/ʧ/ | gweler t fain |
/ʧ/ → /ʤ/ | ||||
Sillafiad | ch → j | ||||||
c fain k fain |
/c/ | /c/ → /ç/ | /cʰ/ → /çʰ/ | /c/ → /ç/ | |||
Sillafiad | c, k → ch | c → ch | c → ch | ||||
c lydan k lydan |
/k/ | /k/ → /x/ | /kʰ/, /xk/ → /x/ | /k/ → /x/ | |||
Sillafiad | c, k → ch | c → ch | c → ch | ||||
c | /k/ | /k/ → /g/ | /k/ → /g/ | /k/ → /g/ | |||
Sillafiad | c → g | k → g | k → g | ||||
b fain | /bʲ/ | /b/ → /v/ | /pj/, /jp/ → /vj/ | /bʲ/ → /vʲ/ | |||
Sillafiad | b → v | b → bh | b → bh | ||||
b lydan | /bˠ/ | /bw/, /b/ → /w/ | /p/ → /v/ | /bˠ/ → /w/ | |||
Sillafiad | bw, b → w | b → bh | b → bh | ||||
b | /b/ | /b/ → /v/ | /b/ → /v/ | /b/ → /v/ | |||
Sillafiad | b → f | b → v | b → v | ||||
d fain | /dʲ/ | /ʤ/ → /j/, /ʤ/ | /tʲ/ → /j/ | /dʲ/ → /ʝ/ | |||
Sillafiad | j → y, j | d → dh | d → dh | ||||
d lydan | /dˠ/ | /dˠ/ → /ɣ/, /d/ | /t̪/ → /ɣ/ | /d̪ˠ/ → /ɣ/ | |||
Sillafiad | d → gh, d | d → dh | d → dh | ||||
d | /d/ | /d/ → /ð/ | /d/ → /ð/ | /d/ → /z/ | |||
Sillafiad | d → dd | d → dh | d → z | ||||
j | /ʤ/ | gweler d fain |
|||||
Sillafiad | |||||||
g fain | /gʲ/ | /gʲ/ → /y/ | /kʲ/ → /ʝ/ | /ɟ/ → /j/ | |||
Sillafiad | gi → yi, ghi | g → gh | g → gh | ||||
g lydan | /gˠ/ | /gˠ/ → /ɣ/ | /kˠ/ → /ɣ/ | /gˠ/ → /ɣ/ | |||
Sillafiad | g → gh | g → gh | g → gh | ||||
g gron | /g/ | /g/ → /w/ | |||||
Sillafiad | g → w | ||||||
g anghron | /g/ | /g/ → dim | |||||
Sillafiad | g → dim | ||||||
g | /g/ | /g/ → dim | /g/ → /x/ | ||||
Sillafiad | g → dim | g → c'h | |||||
gw | /gw/ | /gw/ → /w/ | /gw/ → /w/ | /gʷ/ → /w/ | |||
Sillafiad | gw → w | gw → w | gw → w | ||||
m fain | /mʲ/ | /m/ → /v/ | /mj/ → /vj/ | /bʲ/ → /vʲ/ | |||
Sillafiad | m → v | m → mh | m → mh | ||||
m lydan | /mˠ/ | /mw/, /m/ → /w/ | /m/ → /v/ | /mˠ/ → /w/ | |||
Sillafiad | mw, m → w | m → mh | m → mh | ||||
m | /m/ | /m/ → /v/ | /m/ → /v/ | /m/ → /v/ | |||
Sillafiad | m → f | m → v | m → v | ||||
f fain | /fʲ/ | /f/ → dim, /f/ | /f/, /fj/ → dim | /fʲ/ → dim | |||
Sillafiad | f → dim, f | f → fh | f → fh | ||||
f lydan | /fˠ/ | /fw/ → /w/, /fw/ | /f/ → dim | /fˠ/ → dim | |||
Sillafiad | fw → w, fw | f → fh | f → fh | ||||
s fain | /sʲ/ | /ʃ/ → /h/, /ʧ/, /ʃ/ | /ʃ/ → /h/, /hj/ | /ʃ/ → /h/, /t/ | |||
Sillafiad | sh → h, çh, sh | s → sh | s → sh, ts | ||||
s lydan | /sˠ/ | /s/ → /h/, /t/ | /s/ → /h/ | /sˠ/ → /h/, /t/ | |||
Sillafiad | s → h, t | s → sh | s → sh, ts | ||||
ll | /ɬ/ | /ɬ/ → /l/, /ɬ/ | |||||
Sillafiad | ll → l, ll | ||||||
r fain | /rˠ/ | /rˠ/ → /ɾʲ/ | |||||
Sillafiad | r | ||||||
r lydan | /rˠ/ | /rˠ/ → /ɾ/ | |||||
Sillafiad | r | ||||||
rh | /r̥/ | /r̥/ → /r/, /r̥/ | |||||
Sillafiad | rh → r, rh | ||||||
l fain | /lʲ/ | /ʎ/ → /l/ | |||||
Sillafiad | l | ||||||
l lydan | /lˠ/ | /l̪ˠ/ | |||||
Sillafiad | l | ||||||
n fain | /nʲ/ | /ɲ/ → /ɲ/ | |||||
Sillafiad | n | ||||||
n lydan | /nˠ/ | /n̪ˠ/ → /n/ | |||||
Sillafiad | n |
Treiglad trwynol
Yr ail dreiglad yw'r treiglad trwynol, sy'n digwydd i'r llythrennau dilynol (ar ôl "yn" er enghraifft);
- B → M; ym Marri
- C → Ngh; yng Nghaerdydd
- D → N; yn Nolgellau
- G → Ng; yng Ngrug
- P → Mh; ym Mhont y Pridd
- T → Nh; yn Nhregaron
Treigladau trwynol yn yr ieithoedd Celtaidd
Mae'r tabl yn dangos gweithrediadau treigladau trwynol yn yr ieithoedd Celtaidd. Oherwydd bod gan bob iaith orgraff ei hun, mae'r treigladau wedi eu trefnu yn ôl eu seiniau. Mae hyn yn ei gwneud yn haws cymharu yr ieithoedd. Mae'r gell lwyd yn dangos bod dim treiglad trwynol yn yr iaith honno am y llythyren honno.
Cytsain wreiddiol | Cytsain dreigledig | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
Ffurf gysefin | Sain (GSR) | Manaweg | Gaeleg yr Alban | Gwyddeleg | Cymraeg | Cernyweg | Llydaweg |
p fain | /pʲ/ | /pʲ/ → /bʲ/ | |||||
Sillafiad | p → bp | ||||||
p lydan | /pˠ/ | /pˠ/ → /bˠ/ | |||||
Sillafiad | p → bp | ||||||
p | /p/ | | /p/ → /b/ | /p/ → /m̥/ | ||||
Sillafiad | p → b | p → mh | |||||
t fain | /tʲ/ | /ʧ/ → /j/ | /tʲ/ → /dʲ/ | ||||
Sillafiad | çh → j | t → dt | |||||
t lydan | /tˠ/ | /tˠ/ → /dˠ/ | /tˠ/ → /dˠ/ | ||||
Sillafiad | t, th → d | t → dt | |||||
t | /t/ | /t/ → /n̥/ | |||||
Sillafiad | t → nh | ||||||
ch, çh | /ʧ/ | gw. t fain | |||||
c fain k fain |
/c/ | /c/ → /ɟ/ | /c/ → /ɟ/ | ||||
Sillafiad | c, k → g | c → gc | |||||
c lydan k lydan |
/k/ | /k/ → /ŋ̊/ | /k/ → /g/ | ||||
Sillafiad | c, k → g | c → gc | |||||
c | /k/ | /k/ → /ŋ̊/ | |||||
Sillafiad | c → ngh | ||||||
b fain | /bʲ/ | /b/ → /m/ | /bʲ/ → /mʲ/ | ||||
Sillafiad | b → m | b → mb | |||||
b lydan | /bˠ/ | /b/ → /m/ | /bˠ/ → /mˠ/ | ||||
Sillafiad | b → m | b → mb | |||||
b | /b/ | /b/ → /m/ | |||||
Sillafiad | b → m | ||||||
d fain | /dʲ/ | /ʤ/ → /nj/ | /dʲ/ → /nʲ/ | ||||
Sillafiad | j → ny | d → nd | |||||
d lydan | /dˠ/ | /dˠ/ → /nˠ/, /d/ | /d̪ˠ/ → /n̪ˠ/ | ||||
Sillafiad | d → n | d → nd | |||||
d | /d/ | /d/ → /n/ | |||||
Sillafiad | d → n | ||||||
j | /ʤ/ | gw. d fain | |||||
g fain | /gʲ/ | /gʲ/ → /ŋ/ | /ɟ/ → /ɲ/ | ||||
Sillafiad | g → ng | g → ng | |||||
g lydan | /gˠ/ | /gˠ/ → /ŋˠ/ | /g/ → /ŋ/ | ||||
Sillafiad | g → ng | g → ng | |||||
g | /g/ | /g/ → /ŋ/ | |||||
Sillafiad | g → ng | ||||||
f fain | /fʲ/ | /f/ → /v/ | /fʲ/ → /vʲ/ | ||||
Sillafiad | f → v | f → bhf | |||||
f lydan | /fˠ/ | /fw/ → /hw/, /w/ | /fʲˠ/ → /w/ | ||||
Sillafiad | fw → w | f → bhf |
Treiglad llaes
Y trydydd treiglad yw'r treiglad llaes, sy'n digwydd i'r llythrennau dilynol (ar ôl "ei" er enghraifft);
- C → Ch; ei char hi
- P → Ph; ei phwrs hi
- T → Th; ei thocyn hi
Treigladau llaes yn yr ieithoedd Celtaidd
Mae'r tabl yn dangos gweithrediadau treigladau llaes yn yr ieithoedd Celtaidd. Oherwydd bod gan bob iaith ei horgraff ei hun, mae'r treigladau wedi eu trefnu yn ôl eu seiniau. Mae hyn yn ei gwneud yn haws cymharu yr ieithoedd. Mae'r gell lwyd yn dangos bod dim treiglad llaes yn yr iaith honno am y llythyren honno.
Cytsain wreiddiol | Cytsain dreigledig | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
Ffurf gysefin | Sain (GSR) | Manaweg | Gaeleg yr Alban | Gwyddeleg | Cymraeg | Cernyweg | Llydaweg |
p | /p/ | /p/ → /f/ | /p/ → /f/ | /p/ → /f/ | |||
Sillafiad | p → ph | p → f | p → f | ||||
t | /t/ | /t/ → /θ/ | /t/ → /θ/ | /t/ → /z/ | |||
Sillafiad | t → th | t → th | t → z | ||||
c k |
/k/ | /k/ → /x/ | /k/ → /h/ | /k/ → /x/ | |||
Sillafiad | c → ch | k → h | k → c'h |
Treigladau caled a chymysg yn Gernyweg
Defnyddir y treiglad caled i'r berfenw sy'n dilyn y geiryn ow mewn cystrawen beriffrastig, e.e. Yma’n maw ow tybri bara ‘Mae'r bachgen yn bwyta bara’.
Defnyddir y treiglad cymysg wedi rhagenw dibynnol ail berson unigol (-jy, ’th).
Ffurf gysefin | Cytsain wedi'i treiglo'n galed |
Cytsain wedi'i treiglo'n gymysg |
---|---|---|
b | b→p | b→f, v |
m | dim treiglad | m→f, v |
d | d→t | d→t |
g | g→k | g→h |
go, gu gro, gru |
gw. uchod | go/u→hwo/u gro/u→wro/u |
gw | gw→kw | gw→hw, w |
Cyfeiriadau
- ↑ www.academia.edu; adalwyd 31 Ionawr 2015
- ↑ Prifysgol Toronto; adalwyd 31 Ionawr 2015