Y Gambia: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Sian EJ (sgwrs | cyfraniadau) gwiro ac ehangu Tagiau: Golygiad cod 2017 |
Sian EJ (sgwrs | cyfraniadau) ehangu eto Tagiau: Golygiad cod 2017 |
||
Llinell 3: | Llinell 3: | ||
Gwlad fechan ar arfordir [[Gorllewin Affrica]] yw '''Y Gambia''' ('''Gweriniaeth y Gambia''' yn swyddogol). Mae'r Gambia wedi'i hamgylchu yn gyfangwbl gan [[Senegal]] a hi yw'r wlad leiaf ar dir mawr Affrica.<ref name="Hoare">Hoare, Ben. (2002) ''The Kingfisher A-Z Encyclopedia'', Kingfisher Publications. tud. 11. {{ISBN|0-7534-5569-2}}.</ref> Llain o dir ar hyd glannau [[Afon Gambia]] yw'r wlad; afon a roddodd ei henw i'r wlad. Mae'r Gambia wedi'i hamgylchynu gan [[Senegal]], heblaw am ei harfordir gorllewinol sy'n ffinio ar [[Cefnfor yr Iwerydd|Gefnfor yr Iwerydd]]. [[Arwynebedd]] y wlad yw 10,689km² ac mae ei phoblogaeth oddeutu {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|Q1005|P1082|P585}}. |
Gwlad fechan ar arfordir [[Gorllewin Affrica]] yw '''Y Gambia''' ('''Gweriniaeth y Gambia''' yn swyddogol). Mae'r Gambia wedi'i hamgylchu yn gyfangwbl gan [[Senegal]] a hi yw'r wlad leiaf ar dir mawr Affrica.<ref name="Hoare">Hoare, Ben. (2002) ''The Kingfisher A-Z Encyclopedia'', Kingfisher Publications. tud. 11. {{ISBN|0-7534-5569-2}}.</ref> Llain o dir ar hyd glannau [[Afon Gambia]] yw'r wlad; afon a roddodd ei henw i'r wlad. Mae'r Gambia wedi'i hamgylchynu gan [[Senegal]], heblaw am ei harfordir gorllewinol sy'n ffinio ar [[Cefnfor yr Iwerydd|Gefnfor yr Iwerydd]]. [[Arwynebedd]] y wlad yw 10,689km² ac mae ei phoblogaeth oddeutu {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|Q1005|P1082|P585}}. |
||
[[Banjul]] yw prifddinas Gambia a hi yw ardal fetropolitan fwyaf y wlad.<ref>{{Cite web|url=https://www.britannica.com/place/Banjul|title=Banjul | national capital, The Gambia|website=Encyclopedia Britannica|access-date=7 Ebrill 2020}}</ref> |
[[Banjul]] yw prifddinas Gambia a hi yw ardal fetropolitan fwyaf y wlad.<ref>{{Cite web|url=https://www.britannica.com/place/Banjul|title=Banjul | national capital, The Gambia|website=Encyclopedia Britannica|access-date=7 Ebrill 2020}}</ref> Ffermio, pysgota a [[twristiaeth|thwristiaeth]] sy'n dominyddu economi'r Gambia. Yn 2015, roedd 48.6% o'r boblogaeth yn byw mewn tlodi. Mewn ardaloedd gwledig, mae tlodi hyd yn oed gryn dipyn yn uwch: 70%. |
||
Mae'r Gambia yn debyg i lawer o genhedloedd eraill yng Ngorllewin Affrica yn y [[Caethwasiaeth|fasnach gaethweision]], a oedd y ffactor allweddol wrth sefydlu a chadw cytref ar Afon Gambia, yn gyntaf gan [[Portiwgal|Bortiwgal]], pan gelwid yr ardal yn "A Gâmbia". Yn ddiweddarach, ar 25 Mai 1765, gwnaed y Gambia yn rhan o'r [[Ymerodraeth Brydeinig]] pan gymerodd lywodraeth 'Prydain Far' reolaeth ohoni'n ffurfiol, gan sefydlu 'Gwladfa ac Amddiffynfa Gambia' (''Gambia Colony and Protectorate''). |
Mae'r Gambia yn debyg i lawer o genhedloedd eraill yng Ngorllewin Affrica yn y [[Caethwasiaeth|fasnach gaethweision]], a oedd y ffactor allweddol wrth sefydlu a chadw cytref ar Afon Gambia, yn gyntaf gan [[Portiwgal|Bortiwgal]], pan gelwid yr ardal yn "A Gâmbia". Yn ddiweddarach, ar 25 Mai 1765, gwnaed y Gambia yn rhan o'r [[Ymerodraeth Brydeinig]] pan gymerodd lywodraeth 'Prydain Far' reolaeth ohoni'n ffurfiol, gan sefydlu 'Gwladfa ac Amddiffynfa Gambia' (''Gambia Colony and Protectorate''). |
||
Ym 1965, enillodd y Gambia [[annibyniaeth]] o dan arweinyddiaeth [[Dawda Jawara]], a fu'n arweinydd ar y wlad nes i Yahya Jammeh gipio grym mewn coup di-drais yn 1994. Daeth Adama Barrow yn drydydd arlywydd Gambia yn Ionawr 2017, ar ôl trechu Jammeh yn etholiadau Rhagfyr 2016.<ref name=Wiseman>Wiseman, John A. (2004) [https://books.google.com/books?id=jj4J-AXGDaQC&lpg=PA456 Africa South of the Sahara 2004 (33rd edition): The Gambia: Recent History], Europa Publications Ltd. p. 456.</ref> Derbyniodd Jammeh canlyniad yr etholiad, i ddechrau, yna gwrthododd eu derbyn, a sbardunodd argyfwng cyfansoddiadol ac ymyrraeth filwrol gan 'Gymuned Economaidd Gwladwriaethau Gorllewin Affrica', gan arwain at alltudiaeth Jammeh.<ref>{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2017/jan/21/anxious-gambians-await-former-president-yahya-jammeh-departure|title=Yahya Jammeh leaves the Gambia after 22 years of rule|last=Maclean|first=Ruth|date=21 January 2017|work=The Guardian|access-date=17 Mai 2017|language=en-GB|issn=0261-3077|archive-url=https://web.archive.org/web/20170516194615/https://www.theguardian.com/world/2017/jan/21/anxious-gambians-await-former-president-yahya-jammeh-departure|archive-date=16 Mai 2017|url-status=live|df=dmy-all}}</ref><ref name="Agrees">{{Cite web|url=http://www.aljazeera.com/news/2017/01/gambia-yahya-jammeh-agrees-step-170120184330091.html|title=Gambia's Yayah Jammeh confirms he will step down|date=20 Ionawr 2017|website=Al Jazeera|access-date=21 Ionawr 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170121003151/http://www.aljazeera.com/news/2017/01/gambia-yahya-jammeh-agrees-step-170120184330091.html|archive-date=21 Ionawr 2017|url-status=live|df=dmy-all}}</ref> |
|||
==Cyfeiriadau== |
==Cyfeiriadau== |
Fersiwn yn ôl 09:22, 18 Chwefror 2021
Arwyddair | Progress, Peace, Prosperity |
---|---|
Math | gwladwriaeth sofran, gwlad |
Enwyd ar ôl | Afon Gambia |
Prifddinas | Banjul |
Poblogaeth | 2,639,916 |
Sefydlwyd | |
Anthem | For The Gambia Our Homeland |
Pennaeth llywodraeth | Adama Barrow |
Cylchfa amser | UTC±00:00, Africa/Banjul |
Iaith/Ieithoedd swyddogol | Saesneg |
Daearyddiaeth | |
Rhan o'r canlynol | Gorllewin Affrica |
Gwlad | Y Gambia |
Arwynebedd | 11,300 ±1 km² |
Gerllaw | Cefnfor yr Iwerydd |
Yn ffinio gyda | Senegal |
Cyfesurynnau | 13.5°N 15.5°W |
Gwleidyddiaeth | |
Corff deddfwriaethol | Cynulliad Cenedlaethol y Gambia |
Swydd pennaeth y wladwriaeth | Arlywydd y Gambia |
Pennaeth y wladwriaeth | Adama Barrow |
Swydd pennaeth y Llywodraeth | Arlywydd y Gambia |
Pennaeth y Llywodraeth | Adama Barrow |
Ariannol | |
Cyfanswm CMC (GDP) | $2,038 million, $2,273 million |
Arian | dalasi |
Cyfartaledd plant | 5.717 |
Mynegai Datblygiad Dynol | 0.5 |
Gwlad fechan ar arfordir Gorllewin Affrica yw Y Gambia (Gweriniaeth y Gambia yn swyddogol). Mae'r Gambia wedi'i hamgylchu yn gyfangwbl gan Senegal a hi yw'r wlad leiaf ar dir mawr Affrica.[1] Llain o dir ar hyd glannau Afon Gambia yw'r wlad; afon a roddodd ei henw i'r wlad. Mae'r Gambia wedi'i hamgylchynu gan Senegal, heblaw am ei harfordir gorllewinol sy'n ffinio ar Gefnfor yr Iwerydd. Arwynebedd y wlad yw 10,689km² ac mae ei phoblogaeth oddeutu 2,639,916 (2021)[2].
Banjul yw prifddinas Gambia a hi yw ardal fetropolitan fwyaf y wlad.[3] Ffermio, pysgota a thwristiaeth sy'n dominyddu economi'r Gambia. Yn 2015, roedd 48.6% o'r boblogaeth yn byw mewn tlodi. Mewn ardaloedd gwledig, mae tlodi hyd yn oed gryn dipyn yn uwch: 70%.
Mae'r Gambia yn debyg i lawer o genhedloedd eraill yng Ngorllewin Affrica yn y fasnach gaethweision, a oedd y ffactor allweddol wrth sefydlu a chadw cytref ar Afon Gambia, yn gyntaf gan Bortiwgal, pan gelwid yr ardal yn "A Gâmbia". Yn ddiweddarach, ar 25 Mai 1765, gwnaed y Gambia yn rhan o'r Ymerodraeth Brydeinig pan gymerodd lywodraeth 'Prydain Far' reolaeth ohoni'n ffurfiol, gan sefydlu 'Gwladfa ac Amddiffynfa Gambia' (Gambia Colony and Protectorate).
Ym 1965, enillodd y Gambia annibyniaeth o dan arweinyddiaeth Dawda Jawara, a fu'n arweinydd ar y wlad nes i Yahya Jammeh gipio grym mewn coup di-drais yn 1994. Daeth Adama Barrow yn drydydd arlywydd Gambia yn Ionawr 2017, ar ôl trechu Jammeh yn etholiadau Rhagfyr 2016.[4] Derbyniodd Jammeh canlyniad yr etholiad, i ddechrau, yna gwrthododd eu derbyn, a sbardunodd argyfwng cyfansoddiadol ac ymyrraeth filwrol gan 'Gymuned Economaidd Gwladwriaethau Gorllewin Affrica', gan arwain at alltudiaeth Jammeh.[5][6]
Cyfeiriadau
- ↑ Hoare, Ben. (2002) The Kingfisher A-Z Encyclopedia, Kingfisher Publications. tud. 11. ISBN 0-7534-5569-2.
- ↑ https://data.worldbank.org/indicator/SP.POP.TOTL?locations=GM.
- ↑ "Banjul | national capital, The Gambia". Encyclopedia Britannica. Cyrchwyd 7 Ebrill 2020.
- ↑ Wiseman, John A. (2004) Africa South of the Sahara 2004 (33rd edition): The Gambia: Recent History, Europa Publications Ltd. p. 456.
- ↑ Maclean, Ruth (21 Ionawr 2017). "Yahya Jammeh leaves the Gambia after 22 years of rule". The Guardian (yn Saesneg). ISSN 0261-3077. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 16 Mai 2017. Cyrchwyd 17 Mai 2017.
- ↑ "Gambia's Yayah Jammeh confirms he will step down". Al Jazeera. 20 Ionawr 2017. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 21 Ionawr 2017. Cyrchwyd 21 Ionawr 2017.