Gair benthyg

Rhybudd!

Mae angen cywiro iaith yr erthygl hon. Beth am fynd ati i'w chywiro? Dyma restr o erthyglau i'w cywiro: Tudalennau â phroblemau ieithyddol.

Mae benthycair neu air benthyg yn air o iaith rodd sy'n cael ei ddefnyddio yn iaith dderbyn.

Proses benthyciol

Fel arfer, benthycir gair benthyg fel term technegol i drosglwyddo'r un ystyr o'r iaith rodd i'r iaith dderbyn.

Gair anghyfiaith

Cyn y gellir cymryd benthyg y gair gan yr iaith rodd, fe'i defnyddir gyntaf fel estronair heb gyfaddasiad, megis ffenestr (gair o darddiad Lladinaidd), ac nid yw'n ymdoddi i eirfa nes iddo gael ei cyfaddasu i'r iaith dderbyn.

Gair o brif faes

Daw llawer o eiriau o un prif faes yr iaith:

• Busnes - Mae llawer o eiriau busnes yn dod o Saesneg trwy bwysigrwydd y byd o'r busnes o'r DU, yr UDA ac ati. Mae'n bosib yn y dyfodol bydd mwy a mwy yn dod o'r ieithoedd Aisiaidd.
• Celf - Mae'r ffurflen unigryw o'r gelf Gymraeg yn achos llawer o eiriau unigryw Cymraeg yn sefydlu'r gelf Gymraeg. Trwy'r byd mae'r Ffrangeg ac Eidaleg yn fwyaf dylanwadol.
• Crefydd - Mae'r geiriau arbennig ymhob cref, ac maen nhw'n dod â'u geiriau arbennig i bob llwyddiant. Y rhan fwyaf yw geiriau Arabeg (Islam), geiriau Groeg (Cristnogaeth), geiriau Hebraeg (Iddewiaeth), geiriau Lladin (Catholigiaeth) a geiriau Sansgrit (Hindŵaeth).
• Dyfeisiadau - Mae llawer o ddyfeisiadau sy'n cael eu creu gan bobl o un wlad neu iaith, ac maen nhw'n rhoi enw i'r dyfais. Weithiau mae'r un gair yn cael ei ddefnyddio mewn ieithoedd eraill e.e. ambiwlans, weithiau mae'r ystyr yn cael ei ddefnyddio e.e. cyfrifiadur (o "cyfrif")
• Gwyddoniaeth - Mae gwyddoniaeth yn defnyddio'r geiriau Lladin ledled y byd, ac mae e'n rhoi cymorth i brosiectau rhyngwladol sy'n cynnwys gwyddonwyr gorau.

Ymdoddiad

Pan fydd y benthycair yn colli ei estroneiddiwch, bydd e'n ymdoddi i eirfa graidd yr iaith safonol.

Natur fenthyciadwy

Fel rheol ni fenthycir geiriau ffwythiannol gan ieithoedd eraill. Mae geiriau ffwythiannol fel mae ac yn yn rhan hanfodol o'r gramadeg Cymraeg, tra bod geiriau cynnwys fel hem(yn) ‘rhybed’ a ti yn fwy tueddol i gael eu hamnewid.

Mathau o fenthyciadau

Mewnforiad	Estronair	Gair anghyfiaith heb cyfaddasiad i'r iaith dderbyniol, fel ffenestr o Ladin neu Saesneg café o Ffrangeg.
	Benthycair	Gair anghyfiaith gyda chyfaddasiad rhannol neu gyflawn i'r iaith dderbyniol. Mae'r Gymraeg yn tueddu i addasu (Cymreigio) benthyceiriau, e.e. ambiwlans neu coffi.
Amnewidiad llawn	Cyfieithiad benthyg	Cyfieithiad cyflawn o'r holl elfennau, e.e. Internet < inter + net > rhyng + rhwyd > rhyngrwyd.
	Cymysgiad benthyg	Cyfieithiad rhannol wedi'i ategu ag elfennau cyfiaith, e.e. teledu o S. television neu cyfrifriadur o beiriant cyfrif.
	Bathiad benthyg	Bathir newyddair o elfennau cynfodol i osgoi benthyciad, e.e. oergell neu rhewgell.
	Benthyciad ystyregol	Trosglwyddir ystyr anghyfiaith i'w gyfwerth cyfieithiadol, e.e. heddlu ac heddwas i bobl sy'n cadw'r hedd (nid plismon sy'n gorfodi polisi).
Amnewidiad rhannol	-	Benthycir rhai elfennau a chyfieithir y lleill, gan arwain at gair cymysgiaith, e.e. Almaeng Livesendung, Live-Übertragung o'r Saesneg live broadcast.

Saesinebau yn lle geiriau etifeddol

Mae sawl proses yn achos amnewid geiriau etifeddol gan benthyceiriau, yn enwedig Saesinebau.

Os mae'n haws dweud y benthycair na'r gair etifeddol mae'n bosib bydd e'n cael ei adnewid. Weithiau mae'n fyrach dweud y gair e.e. lot yn lle llawer, neu'n fwy syml i'w ynganu e.e. ŵncl yn lle ewyrth.

Y prif broses arall yng Nghymru ydy bod y Cymry yn dod yn fwy rhugl yn Saesneg na Chymraeg. Mae llawer o bobl ifanc yn tyfu gyda'r Gymraeg a Saesneg, a llawer heddiw yn dysgu Cymraeg fel ail iaith. Felly mae'n haws iddyn nhw feddwl am y Saesineb, yn aml mewn maes technoleg lle nid yw'r gair Cymraeg yn cael ei ddefnyddio yn aml (yn arwain at ddefnydd Wenglish). Mae enghreifftiau yn cynnwys geiriau fel ffrind / cyfaill a helpu / cymorth er gwaethaf bod geiriau etifeddol yn Gymraeg yn barod.

Mae llawer o bobl yn gweld hyn fel gwanhau'r iaith, tra bod pobl eraill yn gweld hyn fel esblygiad naturiol yr iaith.

Gweler hefyd

• Benthyg geiriau i'r Gymraeg
• Rhestr geiriau Cymraeg wedi cael eu adnewid