System nerfol: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

← Cymharer â'r fersiwn gynt Cymharer â'r fersiwn dilynol →

Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu

Mewn-lein

Fersiwn yn ôl 16:11, 19 Rhagfyr 2020

Rhwydwaith o gelloedd sydd wedi arbenigo mewn trosglwyddo a phrosesu gwybodaeth o fewn anifail a'i amgylchedd yw'r system nerfol. Mae'n prosesu'r wybodaeth gan achosi ymatebion mewn rhannau eraill o'r corff. Fe'i gwnaed allan o niwronau a chelloedd eraill arbenigol, sef glia, sy'n cynorthwyo'r niwronau i weithio. Caiff y system nerfol ei rannu yn fras yn ddau gategori: y system nerfol ymylol a'r system nerfol ganolog. Mae niwronau yn cynhyrchu ac yn dargludo ysgogiadau rhwng y ddwy system. Y niwronau synhwyro a'r niwronau eraill sy'n eu cysylltu gyda llinynnau'r nerf, madruddyn y cefn (asgwrn cefn) a'r ymennydd yw'r system nerfol canolig. Llinynnau'r nerf, madruddyn y cefn a'r ymennydd yw'r system nerfol ganolog.

Mae niwronau synhwyro, mewn ymateb i ysgogiadau, yn cynhyrchu a lledaenu negeseuon i'r system nerfol ganolog, sydd yn prosesu a dargludo'r signalau yn ôl i'r cyhyrau a'r chwarennau. Mae'r niwronau yn systemau nerfol anifeiliaid yn cysylltu mewn ffurf gymhleth, ac yn defnyddio negeseuon electrogemegol a thrawsyryddion-niwrol i ddargludo'r ysgogiadau o'r naill niwron i'r llall. Mae'r niwronau'n creu cylchedau niwrol, sy'n rheoli sut mae organeb yn deall beth sy'n mynd ymlaen yn ei gorff ac o'i gwmpas, ac felly'n rheoli ei ymddygiad. Mae'r systemau nerfol i'w chanfod mewn nifer o anifeiliaid amlgellog, ond mae'n amrywio'n fawr rhwng pob rhywogaeth.^[1]

Y system nerfol dynol

Gellir disgrifio'r system nerfol ddynol yn nhermau anatomeg gros (sy'n disgrifio'r rhannau sydd yn ddigon mawr i'w gweld gyda'r llygaid), ac yn nhermau micro-anatomeg (sy'n disgrifio'r system ar lefel cellog). Mewn anatomeg gros, caiff y system nerfol ei rannu'n organau amlwg, gyda phob organ yn orsaf lle mae'r llwybr niwrol yn croesi. Gellir rhannu'n organau yn ddau system: y system nerfol ganolog (SNG) a'r system nerfol ymylol (SNY).^[2]

Y system nerfol ganolog

Y system nerfol ganolog (SNG) yw'r rhan fwyaf o'r system nerfol, mae'n cynnwys yr ymennydd a madruddyn y cefn. Mae ceudod y cefn yn dal ac yn amddiffyn madruddyn y cefn, tra bod y pen yn cynnwys ac yn amddiffyn yr ymennydd. Gorchuddir yr SNG gan meninges, sef côt amddiffynol gyda thair haen. Amddiffyninr yr ymennydd gan y benglog yn ogystal, a llinyn yr asgwrn cefn (neu'r 'llinyn arian') gan fertebrau.

Y system nerfol ymylol

Y system nerfol ymylol (SNY) yw'r term a ddefnyddir i gyfeirio at y strwythurau nerfol sydd ddim yn rhan o'r SNG. Mae cyrff y celloedd nerfol yn gorwedd o fewn yr SNG, ynteu yn yr ymennydd neu yng nghord y cefn, ac mae prosesau hiraf y celloedd, sef axons, yn ymestyn trwy aelodau a cnawd y torso. Ystyrir y rhan fwyaf o'r axons, a elwir yn gyffredin yn nerfau, i fod yn rhan o'r SNY.

Lleolir cyrff celloedd nerfau afferol yr SNY yn y ganglia gwraidd dorsal.

Microanatomeg

Mae'r system nerfol wedi ei gyfansoddi o niwronau yn bennaf, ar raddfa fanwl, ond mae celloedd glial hefyd yn chwarae rhan bwysig.

Niwronau

Prif: Niwron

Celloedd a gaiff eu cynhyrfu yn drydanol yn y system nerfol yw niwronau, sy'n prosesu a throsglwyddo gwybodaeth. Niwronau yw cyfansoddyn craidd yr ymennydd, cord madruddol fertebratau, a chord nerf fentrol infertebratau, a'r nerfau ymylol. Mae nifer o wahanol fathau o niwronau yn bodoli: mae niwronau synhwyrol yn ymateb i gyffyrddiad, sain, golau, a nifer o ysgogiadau eraill sy'n effeithio'r organau synhwyrol ac yn anfon signalau i gord y cefn a'r ymennydd. Mae niwronau ysgogol yn derbyn signalau o'r ymennydd a chord y cefn ac achosi cyfangiad y cyhyrau ac yn effeithio chwarennau, mae cy-niwronau yn cysylltu'r niwronau gyda niwronau eraill o fewn yr na chord y cefn.

Celloedd glial

Prif: Cell glial

Mae celloed glial yn cefnogi'r niwronau drwy ddarparu maeth, cynnal homeostasis, ffurfio myelin, ac chymryd rhan yn nargludiad signalau yn y system nerfol. Yr yr ymennydd dynol, mae amcangyfrif fod glia yn gor-rifo niwronau o tua 10 i 1.^[3]

Mae celloedd glial cell yn darparu cefnogaeth ac yn amddiffyn y niwronau. Cânt eu hadnabod fel "glud' y system nerfol. Pedwar prif swyddogaeth y celloed glial yw i amgylchynu'r niwronau i'w dal yn eu lle, i gyflenwi maeth ac ocsigen i'r niwronau, ac i ynysu un niwron oddi wrth y llall, ac i ddinistrio pathogenau a chael gwared ar niwronau marw.

Gweler hefyd

Cyfeiriadau

↑ Columbia Encyclopedia: Nervous System. Columbia University Press
↑ Anthea Maton (1993). Human Biology and Health. Englewood Cliffs, New Jersey, U.D.A.: Prentice Hall, tud. 132-144. ISBN 0-13-981176-1
↑ sfn.org Society for Neuroscience, 2000

Eginyn erthygl sydd uchod am anatomeg. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato.

[1] Columbia Encyclopedia: Nervous System. Columbia University Press

[2] Anthea Maton (1993). Human Biology and Health. Englewood Cliffs, New Jersey, U.D.A.: Prentice Hall, tud. 132-144. ISBN 0-13-981176-1

[sfn-3] sfn.org Society for Neuroscience, 2000

[1]

[2]

[3]

@@ Llinell 3: / Llinell 3: @@
 Rhwydwaith o gelloedd sydd wedi arbenigo mewn trosglwyddo a phrosesu gwybodaeth o fewn anifail a'i amgylchedd yw'r '''system nerfol'''. Mae'n prosesu'r wybodaeth gan achosi ymatebion mewn rhannau eraill o'r corff. Fe'i gwnaed allan o [[niwron]]au a chelloedd eraill arbenigol, sef [[glia]], sy'n cynorthwyo'r niwronau i weithio. Caiff y system nerfol ei rannu yn fras yn ddau gategori: y [[system nerfol ymylol]] a'r system nerfol ganolog. Mae niwronau yn cynhyrchu ac yn dargludo [[ysgogiad]]au rhwng y ddwy system. Y niwronau synhwyro a'r niwronau eraill sy'n eu cysylltu gyda llinynnau'r nerf, [[madruddyn y cefn]] (asgwrn cefn) a'r [[ymennydd]] yw'r system nerfol canolig. Llinynnau'r nerf, madruddyn y cefn a'r ymennydd yw'r system nerfol ganolog.
-Mae niwronau synhwyro, mewn ymateb i ysgogiadau, yn cynhyrchu a lledaenu negeseuon i'r system nerfol ganolog, sydd yn prosesu a dargludo'r signalau yn ôl i'r [[cyhyr]]au a'r [[chwarren|chwarennau]]. Mae'r niwronau yn systemau nerfol anifeiliad yn cysylltu mewn ffurf gymhleth, ac yn defnyddio negeseuon electrogemegol a thrawsyryddion-niwrol i ddargludo'r ysgogiadau o'r naill niwron i'r llall. Mae'r niwronau'n creu cylchedau niwrol, sy'n rheoli sut mae organeb yn deall beth sy'n mynd ymlaen yn ei gorff ac o'i gwmpas, ac felly'n rheoli ei ymddygiad. Mae'r systemau nerfol i'w chanfod mewn nifer o anifeiliaid amlgellog, ond mae'n amrywio'n fawr rhwng pob rhywogaeth.<ref>{{dyf llyfr| teitl=Columbia Encyclopedia: Nervous System| cyhoeddwr=Columbia University Press}}</ref>
+Mae niwronau synhwyro, mewn ymateb i ysgogiadau, yn cynhyrchu a lledaenu negeseuon i'r system nerfol ganolog, sydd yn prosesu a dargludo'r signalau yn ôl i'r [[cyhyr]]au a'r [[chwarren|chwarennau]]. Mae'r niwronau yn systemau nerfol anifeiliaid yn cysylltu mewn ffurf gymhleth, ac yn defnyddio negeseuon electrogemegol a thrawsyryddion-niwrol i ddargludo'r ysgogiadau o'r naill niwron i'r llall. Mae'r niwronau'n creu cylchedau niwrol, sy'n rheoli sut mae organeb yn deall beth sy'n mynd ymlaen yn ei gorff ac o'i gwmpas, ac felly'n rheoli ei ymddygiad. Mae'r systemau nerfol i'w chanfod mewn nifer o anifeiliaid amlgellog, ond mae'n amrywio'n fawr rhwng pob rhywogaeth.<ref>{{dyf llyfr| teitl=Columbia Encyclopedia: Nervous System| cyhoeddwr=Columbia University Press}}</ref>
 == Y system nerfol dynol ==
@@ Llinell 10: / Llinell 10: @@
 === Y system nerfol ganolog ===
-Y system nerfol ganolog (SNG) yw'r rhan fwyaf o'r system nerfol, mae'n cynnwys yr [[ymennydd]] a [[madruddyn y cefn]]. Mae [[ceudod y cefn]] yn dal ac yn amddiffyn madruddyn y cefn, tra bod y pen yn cynnwys ac yn amddiffyn yr ymennydd. Gorchuddir yr SNG gan [[meninges]], sef côt amddiffynol gyda thair haen. Amddiffynir yr ymennydd gan y [[penglog|benglog]] yn ogystal, a llinyn yr asgwrn cefn (neu'r 'llinyn arian') gan [[fertebra]]u.
+Y system nerfol ganolog (SNG) yw'r rhan fwyaf o'r system nerfol, mae'n cynnwys yr [[ymennydd]] a [[madruddyn y cefn]]. Mae [[ceudod y cefn]] yn dal ac yn amddiffyn madruddyn y cefn, tra bod y pen yn cynnwys ac yn amddiffyn yr ymennydd. Gorchuddir yr SNG gan [[meninges]], sef côt amddiffynol gyda thair haen. Amddiffyninr yr ymennydd gan y [[penglog|benglog]] yn ogystal, a llinyn yr asgwrn cefn (neu'r 'llinyn arian') gan [[fertebra]]u.
+<center><table class="prettytable" cellpadding="1" cellspacing="0">
-<center>
-<table class="prettytable" cellpadding="1" cellspacing="0">
 <tr>
 <td rowspan="6"> [[system nerfol ganolog|System<br />nerfol<br />ganolog]]
@@ Llinell 68: / Llinell 67: @@
 === Y system nerfol ymylol ===
-Y system nerfol ymylol (SNY) yw'r term a ddefnyddir i gyfeirio at y strwythurau nerfol sydd ddim yn rhan o'r SNG. Mae cyrff y celloedd nerfol yn gorwedd o fewn yr SNG, ynteu yn yr ymennydd neu yng nghord y cefn, ac mae prosesau hiraf y celloedd, sef axons, yn ymestyn trwy aelodaau a crawd y torso. Ystyrir y rhan fwyaf o'r axons, a elwir yn gyffredin yn nerfau, i fod yn rhan o'r SNY.
+Y system nerfol ymylol (SNY) yw'r term a ddefnyddir i gyfeirio at y strwythurau nerfol sydd ddim yn rhan o'r SNG. Mae cyrff y celloedd nerfol yn gorwedd o fewn yr SNG, ynteu yn yr ymennydd neu yng nghord y cefn, ac mae prosesau hiraf y celloedd, sef axons, yn ymestyn trwy aelodau a cnawd y torso. Ystyrir y rhan fwyaf o'r axons, a elwir yn gyffredin yn nerfau, i fod yn rhan o'r SNY.
 Lleolir cyrff celloedd nerfau afferol yr SNY yn y ganglia gwraidd dorsal.
 == Microanatomeg ==
-Mae'r system nerfol wedi ei gyfansoddi o niwronau yn bennaf, ar raddfa fanwl, ond mae [[cell glial|celloedd glial]] hefyd yn chwarae rhan pwysig.
+Mae'r system nerfol wedi ei gyfansoddi o niwronau yn bennaf, ar raddfa fanwl, ond mae [[cell glial|celloedd glial]] hefyd yn chwarae rhan bwysig.
 === Niwronau ===
@@ Llinell 83: / Llinell 82: @@
 Mae celloed glial yn cefnogi'r niwronau drwy ddarparu maeth, cynnal [[homeostasis]], ffurfio [[myelin]], ac chymryd rhan yn nargludiad signalau yn y system nerfol. Yr yr [[ymennydd|ymennydd dynol]], mae amcangyfrif fod glia yn gor-rifo niwronau o tua 10 i 1.<ref name="sfn">[http://www.sfn.org/index.cfm?pagename=brainBriefings_astrocytes sfn.org Society for Neuroscience, 2000]</ref>
-Mae celloedd glial cell yn darparu cefnogaeth ac yn amddiffyn y niwronau. Cânt eu hadnabod fel "glud' y system nerfol. Pedwar prif swyddogaeth y celloed glial yw i amgylchynnu'r niwronau i'w dal yn eu lle, i gyflenwi [[maetholion|maeth]] ac [[ocsigen]] i'r niwronau, ac i ynysu un niwron oddi wrth y llall, ac i ddinistrio [[pathogen]]au a chael gwared ar niwronau marw.
+Mae celloedd glial cell yn darparu cefnogaeth ac yn amddiffyn y niwronau. Cânt eu hadnabod fel "glud' y system nerfol. Pedwar prif swyddogaeth y celloed glial yw i amgylchynu'r niwronau i'w dal yn eu lle, i gyflenwi [[maetholion|maeth]] ac [[ocsigen]] i'r niwronau, ac i ynysu un niwron oddi wrth y llall, ac i ddinistrio [[pathogen]]au a chael gwared ar niwronau marw.
 == Gweler hefyd ==

System nerfol ganolog	Yr ymennydd	Prosencephalon	Telencephalon	Rhinencephalon, Amygdala, Hippocampus, Neocortex, Fentriglau ochrol
			Diencephalon	Epithalamus, Thalmws, Hypothalmws, Subthalamus, Chwarren bitwidol, Chwaren pineol, Trydydd fentrigl
		Bonyn yr ymennydd	Mesencephalon	Tectum, Pedwncl ymenyddol, Pretectum, Dwythell mesencephalic
			Rhombencephalon	Metencephalon	Pons, Cerebelwm,
				Myelencephalon	Medulla oblongata
	llinyn yr asgwrn cefn