Ffederasiwn Rhodesia a Gwlad Nyasa: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
#wici732 Tagiau: Golygiad cod 2017 |
BDim crynodeb golygu |
||
Llinell 67: | Llinell 67: | ||
| HDI_year = |
| HDI_year = |
||
}} |
}} |
||
[[Ffederasiwn]] ymreolaethol dan [[y Goron Brydeinig]] yn [[De Affrica (rhanbarth)|neheudir Affrica]] oedd '''Ffederasiwn Rhodesia a Gwlad Nyasa''' ({{iaith-en|Federation of Rhodesia and Nyasaland}}) neu '''Ffederasiwn Canolbarth Affrica''' (''Central African Federation'') a oedd yn cyfuno gwladfa ymreolaethol [[De Rhodesia]] â [[protectoriaeth|phrotectoriaethau]] [[Gogledd Rhodesia]] |
[[Ffederasiwn]] ymreolaethol dan [[y Goron Brydeinig]] yn [[De Affrica (rhanbarth)|neheudir Affrica]] oedd '''Ffederasiwn Rhodesia a Gwlad Nyasa''' ({{iaith-en|Federation of Rhodesia and Nyasaland}}) neu '''Ffederasiwn Canolbarth Affrica''' (''Central African Federation'') a oedd yn cyfuno gwladfa ymreolaethol [[De Rhodesia]] â [[protectoriaeth|phrotectoriaethau]] [[Gogledd Rhodesia]] a [[Gwlad Nyasa]]. Sefydlwyd y ffederasiwn ar 1 Awst 1953, a chanddi statws yn debyg i [[dominiwn|ddominiwn]] yn [[yr Ymerodraeth Brydeinig]], a daeth i ben ar 31 Rhagfyr 1963. |
||
Ers y 1920au, bu setlwyr croenwyn yn Ne Rhodesia ac yng Ngogledd Rhodesia yn galw am uno'r ddwy diriogaeth er mwyn canoli grym y lleiafrifoedd Ewropeaidd. Gwrthwynebwyd yr ymdrechion hyn gan Swyddfa'r Trefedigaethau, wrth i'r awdurdodau geisio ymateb yn dringar i bryderon yr Affricanwyr croenddu. Wedi'r [[Ail Ryfel Byd]], tyfodd yr economi o ganlyniad i ddiwydiannau eilradd yn Ne Rhodesia a'r diwydiant copr yng Ngogledd Rhodesia, a chynyddodd y niferoedd o fewnfudwyr croenwyn yn sylweddol. Dechreuodd gwleidyddion a diwydianwyr croenwyn ymgyrchu o ddifri dros integreiddio Rhodesia gyfan er mwyn elwa ar farchnadoedd mawr a llafurlu o weithwyr croenddu, gan gynnwys Gwlad Nyasa. Llwyddasant ddwyn perswâd ar [[llywodraeth y Deyrnas Unedig|lywodraeth y Deyrnas Unedig]], a oedd yn bwriadu creu gwladwriaeth amlhiliol i wrthsefyll trefn [[apartheid]] yn [[De Affrica|Ne Affrica]]. Gwrthwynebwyd y ffederasiwn gan bobl dduon yng Ngogledd Rhodesia a Gwlad Nyasa, am iddynt ofni y byddai poblogaeth groenwen De Rhodesia yn rheoli'r llywodraeth.<ref name=Britannica>{{dyf Britannica |url=https://www.britannica.com/place/Federation-of-Rhodesia-and-Nyasaland |teitl=Federation of Rhodesia and Nyasaland |dyddiadcyrchiad=15 Awst 2020 }}</ref> |
Ers y 1920au, bu setlwyr croenwyn yn Ne Rhodesia ac yng Ngogledd Rhodesia yn galw am uno'r ddwy diriogaeth er mwyn canoli grym y lleiafrifoedd Ewropeaidd. Gwrthwynebwyd yr ymdrechion hyn gan Swyddfa'r Trefedigaethau, wrth i'r awdurdodau geisio ymateb yn dringar i bryderon yr Affricanwyr croenddu. Wedi'r [[Ail Ryfel Byd]], tyfodd yr economi o ganlyniad i ddiwydiannau eilradd yn Ne Rhodesia a'r diwydiant copr yng Ngogledd Rhodesia, a chynyddodd y niferoedd o fewnfudwyr croenwyn yn sylweddol. Dechreuodd gwleidyddion a diwydianwyr croenwyn ymgyrchu o ddifri dros integreiddio Rhodesia gyfan er mwyn elwa ar farchnadoedd mawr a llafurlu o weithwyr croenddu, gan gynnwys Gwlad Nyasa. Llwyddasant ddwyn perswâd ar [[llywodraeth y Deyrnas Unedig|lywodraeth y Deyrnas Unedig]], a oedd yn bwriadu creu gwladwriaeth amlhiliol i wrthsefyll trefn [[apartheid]] yn [[De Affrica|Ne Affrica]]. Gwrthwynebwyd y ffederasiwn gan bobl dduon yng Ngogledd Rhodesia a Gwlad Nyasa, am iddynt ofni y byddai poblogaeth groenwen De Rhodesia yn rheoli'r llywodraeth.<ref name=Britannica>{{dyf Britannica |url=https://www.britannica.com/place/Federation-of-Rhodesia-and-Nyasaland |teitl=Federation of Rhodesia and Nyasaland |dyddiadcyrchiad=15 Awst 2020 }}</ref> |
Fersiwn yn ôl 00:14, 23 Awst 2020
Federation of Rhodesia and Nyasaland | ||||||
| ||||||
| ||||||
---|---|---|---|---|---|---|
| ||||||
Arwyddair Magni Esse Mereamur | ||||||
Prifddinas | Salisbury | |||||
Llywodraeth | Brenhiniaeth ffederal | |||||
Teyrn | ||||||
- | 1953-1963 | Elisabeth II, brenhines y Deyrnas Unedig | ||||
Llywodraethwr Cyffredinol | ||||||
- | 1953–1957 | Barwn 1af Llewellin | ||||
- | 1957–1963 | 16eg Iarll Dalhousie | ||||
- | 1963 | Syr Humphrey Gibbs | ||||
Prif Weinidog | ||||||
- | 1953–1956 | Godfrey Huggins | ||||
- | 1956–1963 | Syr Roy Welensky | ||||
Hanes | ||||||
- | Ffederasiwn | 1 Awst 1953 | ||||
- | Dadsefydlu | 31 Rhagfyr 1963 | ||||
Arian cyfred | Punt y CAF | |||||
Heddiw'n rhan o | Malawi Sambia Simbabwe |
Ffederasiwn ymreolaethol dan y Goron Brydeinig yn neheudir Affrica oedd Ffederasiwn Rhodesia a Gwlad Nyasa (Saesneg: Federation of Rhodesia and Nyasaland) neu Ffederasiwn Canolbarth Affrica (Central African Federation) a oedd yn cyfuno gwladfa ymreolaethol De Rhodesia â phrotectoriaethau Gogledd Rhodesia a Gwlad Nyasa. Sefydlwyd y ffederasiwn ar 1 Awst 1953, a chanddi statws yn debyg i ddominiwn yn yr Ymerodraeth Brydeinig, a daeth i ben ar 31 Rhagfyr 1963.
Ers y 1920au, bu setlwyr croenwyn yn Ne Rhodesia ac yng Ngogledd Rhodesia yn galw am uno'r ddwy diriogaeth er mwyn canoli grym y lleiafrifoedd Ewropeaidd. Gwrthwynebwyd yr ymdrechion hyn gan Swyddfa'r Trefedigaethau, wrth i'r awdurdodau geisio ymateb yn dringar i bryderon yr Affricanwyr croenddu. Wedi'r Ail Ryfel Byd, tyfodd yr economi o ganlyniad i ddiwydiannau eilradd yn Ne Rhodesia a'r diwydiant copr yng Ngogledd Rhodesia, a chynyddodd y niferoedd o fewnfudwyr croenwyn yn sylweddol. Dechreuodd gwleidyddion a diwydianwyr croenwyn ymgyrchu o ddifri dros integreiddio Rhodesia gyfan er mwyn elwa ar farchnadoedd mawr a llafurlu o weithwyr croenddu, gan gynnwys Gwlad Nyasa. Llwyddasant ddwyn perswâd ar lywodraeth y Deyrnas Unedig, a oedd yn bwriadu creu gwladwriaeth amlhiliol i wrthsefyll trefn apartheid yn Ne Affrica. Gwrthwynebwyd y ffederasiwn gan bobl dduon yng Ngogledd Rhodesia a Gwlad Nyasa, am iddynt ofni y byddai poblogaeth groenwen De Rhodesia yn rheoli'r llywodraeth.[1]
Yn sgil terfysgoedd gan genedlaetholwyr croenddu yng Ngwlad Nyasa ym 1959, a'r ymateb llawdrwm gan yr awdurdodau, penderfynodd llywodraeth y Deyrnas Unedig ar bolisi o drosglwyddo grym gwleidyddol i'r mwyafrifoedd Affricanaidd. Dadsefydlwyd y ffederasiwn yn niwedd 1963, ac ym 1964 rhoddwyd annibyniaeth i Malawi (Gwlad Nyasa) a Sambia (Gogledd Rhodesia). Ym 1965 datganwyd annibyniaeth gan Dde Rhodesia heb ganiatâd y Deyrnas Unedig, a sefydlwyd Gweriniaeth Rhodesia.
Llywodraeth
- Rhestr Llywodraethwyr Cyffredinol
- John Llewellin, Barwn 1af Llewellin (4 Medi 1953 – 24 Ionawr 1957)
- Syr Robert Clarkson Tredgold (dros dro; 24 Ionawr 1957 – Chwefror 1957)
- Syr William Lindsay Murphy (dros dro; Chwefror 1957 – 8 Hydref 1957)
- Simon Ramsay, 16eg Iarll Dalhousie (8 Hydref 1957 – Mai 1963)
- Syr Humphrey Gibbs (dros dro; Mai 1963 – 31 Rhagfyr 1963)
- Rhestr Prif Weinidogion
- Godfrey Huggins (7 Medi 1953 – 2 Tachwedd 1956)
- Syr Roy Welensky (2 Tachwedd 1956 – 31 Rhagfyr 1963)
Cyfeiriadau
- ↑ (Saesneg) Federation of Rhodesia and Nyasaland. Encyclopædia Britannica. Adalwyd ar 15 Awst 2020.