Coronafeirws (grŵp o firysau): Gwahaniaeth rhwng fersiynau
B Symudodd Xxglennxx y dudalen Coronafirws (grwp o firysau) i Coronafirws (grŵp o firysau): Angen yr acen |
Dim crynodeb golygu |
||
Llinell 3: | Llinell 3: | ||
:''Am y firws penodol a achosodd yr epidemig, gweler [[SARS-CoV-2]].'' |
:''Am y firws penodol a achosodd yr epidemig, gweler [[SARS-CoV-2]].'' |
||
:''Am yr haint a achoswyd gan SARS-CoV-2, gweler [[COVID-19]] |
:''Am yr haint a achoswyd gan SARS-CoV-2, gweler [[COVID-19]] |
||
:''Am y pandemig cyfoes, gweler yr erthygl [[Pandemig |
:''Am y pandemig cyfoes, gweler yr erthygl [[Pandemig coronafeirws 2019–20]].'' |
||
Grŵp o [[firws|firysau]] a all achosi heintiau mewn [[mamal]]iaid ac [[aderyn|adar]] yw'r '''coronafirysau''', a ddarganfuwyd yn y [[1960au]].<ref>{{Cite web|url=https://www.caringlyyours.com/coronavirus/|title=Coronavirus: Common Symptoms, Preventive Measures, & How to Diagnose It|date=2020-01-28|website=Caringly Yours|language=en-US|access-date=2020-01-28}}</ref> Mewn bodau dynol, mae'n achosi problemau anadlu, a cheir amrywiadau negis SARS a MERS sy'n beryg bywyd, a mathau eraill sy'n |
Grŵp o [[firws|firysau]] a all achosi heintiau mewn [[mamal]]iaid ac [[aderyn|adar]] yw'r '''coronafirysau''', a ddarganfuwyd yn y [[1960au]].<ref>{{Cite web|url=https://www.caringlyyours.com/coronavirus/|title=Coronavirus: Common Symptoms, Preventive Measures, & How to Diagnose It|date=2020-01-28|website=Caringly Yours|language=en-US|access-date=2020-01-28}}</ref> Mewn bodau dynol, mae'n achosi problemau anadlu, a cheir amrywiadau negis SARS a MERS sy'n beryg bywyd, a mathau eraill sy'n eithaf diniwed ac sy'n debycach i'r [[ffliw]]. Mewn gwartheg a moch gall y firws achosi [[dolur rhydd]], tra mewn ieir gall achosi clefyd [[ysgyfaint|anadlol]]. Yn 2020 nid oedd [[Imiwneiddio|brechlynnau]] na chyffuriau gwrthfeirol a oedd yn cael eu cymeradwyo i atal y firws rhag ymledu, na thriniaeth ar gyfer y claf. |
||
Mae'r |
Mae'r coronafeirws yn [[feirws]] o fewn yr isdeulu Orthocoronavirinae yn y teulu Coronaviridae, o fewn urdd y Nidovirales.<ref name="groot">{{Cite book |title=Ninth Report of the International Committee on Taxonomy of Viruses |vauthors=de Groot RJ, Baker SC, Baric R, Enjuanes L, Gorbalenya AE, Holmes KV, Perlman S, Poon L, Rottier PJ, Talbot PJ, Woo PC, Ziebuhr J |publisher=Elsevier, Oxford |year=2011 |isbn=978-0-12-384684-6 |editor-last=AMQ King |pages=806–828 |chapter=Family ''Coronaviridae'' |author-link2=Susan Baker (virologist) |editor-last2=E Lefkowitz |editor-last3=MJ Adams |editor-last4=EB Carstens}}</ref><ref>{{Cite web |url=http://talk.ictvonline.org/files/ictv_documents/m/msl/1231/download.aspx |title=ICTV Master Species List 2009 – v10 |last=International Committee on Taxonomy of Viruses |date=24 Awst 2010 |format=xls }}</ref> Mae'r coronafirysau'n 'amlennol', ac mae ganddyn nhw ''positive-sense single-stranded RNA genome'' a [[Cymesuredd|chymesuredd]] heligal. Hyd y gwyddys, dyma'r firws-RNA mwya: 26 i 32 kbp (kilo base pair). |
||
Mae'r enw ' |
Mae'r enw 'coronafeirws' yn fenthyciad o'r Saesneg, "coronavirus" sy'n deillio o'r gair [[Lladin]] 'corona' sef 'coron' yn Gymraeg, ac sy'n cyfeirio at ymddangosiad nodweddiadol y gronynnau firws (virions): mae ganddyn nhw ymyl sy'n atgoffa rhywun o goron frenhinol neu'r corona solar. |
||
==Mewn bodau dynol== |
==Mewn bodau dynol== |
||
Llinell 16: | Llinell 16: | ||
Credir bod coronafirysau yn achosi canran sylweddol o'r holl [[annwyd]] cyffredin mewn oedolion a phlant. Mae coronafirysau yn achosi symptomau trwm e.e. twymyn, adenoidau chwyddedig yn y gwddf, a hynny yn bennaf yn nhymor y gaeaf a dechrau'r gwanwyn.<ref>{{Cite journal |vauthors=Liu P, Shi L, Zhang W, He J, Liu C, Zhao C, Kong SK, Loo JF, Gu D, Hu L |date=November 2017 |title=Prevalence and genetic diversity analysis of human coronaviruses among cross-border children |journal=Virology Journal |language=En |volume=14 |issue=1 |pages=230 |doi=10.1186/s12985-017-0896-0 |pmc=5700739 |pmid=29166910}}</ref> Gall coronafirysau achosi [[niwmonia]], naill ai niwmonia firaol uniongyrchol neu niwmonia bacteriol eilaidd a gallant hefyd achosi [[Broncitis acíwt|broncitis]], firaol neu facteriol.<ref name="pmid19199189">{{Cite journal |vauthors=Forgie S, Marrie TJ |date=Chwefror 2009 |title=Healthcare-associated atypical pneumonia |journal=Seminars in Respiratory and Critical Care Medicine |volume=30 |issue=1 |pages=67–85 |doi=10.1055/s-0028-1119811 |pmid=19199189}}</ref> |
Credir bod coronafirysau yn achosi canran sylweddol o'r holl [[annwyd]] cyffredin mewn oedolion a phlant. Mae coronafirysau yn achosi symptomau trwm e.e. twymyn, adenoidau chwyddedig yn y gwddf, a hynny yn bennaf yn nhymor y gaeaf a dechrau'r gwanwyn.<ref>{{Cite journal |vauthors=Liu P, Shi L, Zhang W, He J, Liu C, Zhao C, Kong SK, Loo JF, Gu D, Hu L |date=November 2017 |title=Prevalence and genetic diversity analysis of human coronaviruses among cross-border children |journal=Virology Journal |language=En |volume=14 |issue=1 |pages=230 |doi=10.1186/s12985-017-0896-0 |pmc=5700739 |pmid=29166910}}</ref> Gall coronafirysau achosi [[niwmonia]], naill ai niwmonia firaol uniongyrchol neu niwmonia bacteriol eilaidd a gallant hefyd achosi [[Broncitis acíwt|broncitis]], firaol neu facteriol.<ref name="pmid19199189">{{Cite journal |vauthors=Forgie S, Marrie TJ |date=Chwefror 2009 |title=Healthcare-associated atypical pneumonia |journal=Seminars in Respiratory and Critical Care Medicine |volume=30 |issue=1 |pages=67–85 |doi=10.1055/s-0028-1119811 |pmid=19199189}}</ref> |
||
Mae gan y |
Mae gan y coronafeirws dynol a ddarganfuwyd yn 2003, sef y SARS-CoV sy'n achosi syndrom anadlol acíwt difrifol (SARS), bathogenesis unigryw oherwydd ei fod yn achosi heintiau'r llwybr anadlol uchaf ac isaf.<ref name="pmid19199189" /> |
||
Yn 2020, roedd 7 math (neu 'strain') o goronofirysau'n bodoli, gyda 4 ohonynt yn hollol ddiniwed ac yn rhoi |
Yn 2020, roedd 7 math (neu 'strain') o goronofirysau'n bodoli, gyda 4 ohonynt yn hollol ddiniwed ac yn rhoi symptomau annwyd. Dyma'r 7: |
||
#HCoV-229E (''Human coronavirus OC43 '') |
#HCoV-229E (''Human coronavirus OC43 '') |
||
#HCoV-OC43 |
#HCoV-OC43 |
||
Llinell 24: | Llinell 24: | ||
#HCoV-NL63 |
#HCoV-NL63 |
||
#Human coronavirus HKU1 |
#Human coronavirus HKU1 |
||
#MERS-CoV, a |
#MERS-CoV, a adnabuwyd hefyd gyda'r enwau ''novel coronavirus 2012'' a ''HCoV-EMC''. |
||
#[[SARS-CoV-2]],<ref name="WHO20200110"">{{Cite web|url=https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/330374/WHO-2019-nCoV-laboratory-2020.1-eng.pdf|title=Laboratory testing of human suspected cases of novel coronavirus (nCoV) infection. Interim guidance, 10 Ionawr 2020|access-date=14 Ionawr 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200120043516/https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/330374/WHO-2019-nCoV-laboratory-2020.1-eng.pdf|archive-date=20 Ionawr 2020|url-status=live}}</ref><ref name="CDC20200113" /> a adnabyddir hefyd gyda'r enw "Niwmonia Wuhan" neu " |
#[[SARS-CoV-2]],<ref name="WHO20200110"">{{Cite web|url=https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/330374/WHO-2019-nCoV-laboratory-2020.1-eng.pdf|title=Laboratory testing of human suspected cases of novel coronavirus (nCoV) infection. Interim guidance, 10 Ionawr 2020|access-date=14 Ionawr 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200120043516/https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/330374/WHO-2019-nCoV-laboratory-2020.1-eng.pdf|archive-date=20 Ionawr 2020|url-status=live}}</ref><ref name="CDC20200113" /> a adnabyddir hefyd gyda'r enw "Niwmonia Wuhan" neu "Coronafeirws Wuhan".<ref>{{Cite web |url=https://www.who.int/csr/don/05-january-2020-pneumonia-of-unkown-cause-china/en/ |title=Pneumonia of unknown cause – China |date=5 Ionawr 2020 |publisher=World Health Organization |access-date=23 Ionawr 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200107032945/https://www.who.int/csr/don/05-january-2020-pneumonia-of-unkown-cause-china/en/ |archive-date=7 Ionawr 2020 |url-status=live }}</ref> (mae 'Novel' yma'n enw dros dro, ac yn cyfeirio at y ffaith mai firws newydd ei ddarganfod yw hwn.)<ref name="CDC20200113">{{Cite web|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/index.html|title=Novel Coronavirus 2019, Wuhan, China | CDC|date=23 Ionawr 2020|website=www.cdc.gov|access-date=23 Ionawr 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200120144040/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/index.html|archive-date=20 Ionawr 2020|url-status=live}}</ref> |
||
== Cyfeiriadau == |
== Cyfeiriadau == |
Fersiwn yn ôl 00:20, 16 Gorffennaf 2020
Enghraifft o'r canlynol | tacson, organebau yn ôl enw cyffredin |
---|---|
Math | Firws |
Safle tacson | Isdeulu |
Rhiant dacson | Coronaviridae |
Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia |
- Erthygl am y grwp o firysau yw hon.
- Am y firws penodol a achosodd yr epidemig, gweler SARS-CoV-2.
- Am yr haint a achoswyd gan SARS-CoV-2, gweler COVID-19
- Am y pandemig cyfoes, gweler yr erthygl Pandemig coronafeirws 2019–20.
Grŵp o firysau a all achosi heintiau mewn mamaliaid ac adar yw'r coronafirysau, a ddarganfuwyd yn y 1960au.[1] Mewn bodau dynol, mae'n achosi problemau anadlu, a cheir amrywiadau negis SARS a MERS sy'n beryg bywyd, a mathau eraill sy'n eithaf diniwed ac sy'n debycach i'r ffliw. Mewn gwartheg a moch gall y firws achosi dolur rhydd, tra mewn ieir gall achosi clefyd anadlol. Yn 2020 nid oedd brechlynnau na chyffuriau gwrthfeirol a oedd yn cael eu cymeradwyo i atal y firws rhag ymledu, na thriniaeth ar gyfer y claf.
Mae'r coronafeirws yn feirws o fewn yr isdeulu Orthocoronavirinae yn y teulu Coronaviridae, o fewn urdd y Nidovirales.[2][3] Mae'r coronafirysau'n 'amlennol', ac mae ganddyn nhw positive-sense single-stranded RNA genome a chymesuredd heligal. Hyd y gwyddys, dyma'r firws-RNA mwya: 26 i 32 kbp (kilo base pair).
Mae'r enw 'coronafeirws' yn fenthyciad o'r Saesneg, "coronavirus" sy'n deillio o'r gair Lladin 'corona' sef 'coron' yn Gymraeg, ac sy'n cyfeirio at ymddangosiad nodweddiadol y gronynnau firws (virions): mae ganddyn nhw ymyl sy'n atgoffa rhywun o goron frenhinol neu'r corona solar.
Mewn bodau dynol
Credir bod coronafirysau yn achosi canran sylweddol o'r holl annwyd cyffredin mewn oedolion a phlant. Mae coronafirysau yn achosi symptomau trwm e.e. twymyn, adenoidau chwyddedig yn y gwddf, a hynny yn bennaf yn nhymor y gaeaf a dechrau'r gwanwyn.[4] Gall coronafirysau achosi niwmonia, naill ai niwmonia firaol uniongyrchol neu niwmonia bacteriol eilaidd a gallant hefyd achosi broncitis, firaol neu facteriol.[5]
Mae gan y coronafeirws dynol a ddarganfuwyd yn 2003, sef y SARS-CoV sy'n achosi syndrom anadlol acíwt difrifol (SARS), bathogenesis unigryw oherwydd ei fod yn achosi heintiau'r llwybr anadlol uchaf ac isaf.[5]
Yn 2020, roedd 7 math (neu 'strain') o goronofirysau'n bodoli, gyda 4 ohonynt yn hollol ddiniwed ac yn rhoi symptomau annwyd. Dyma'r 7:
- HCoV-229E (Human coronavirus OC43 )
- HCoV-OC43
- SARS-CoV
- HCoV-NL63
- Human coronavirus HKU1
- MERS-CoV, a adnabuwyd hefyd gyda'r enwau novel coronavirus 2012 a HCoV-EMC.
- SARS-CoV-2,[6][7] a adnabyddir hefyd gyda'r enw "Niwmonia Wuhan" neu "Coronafeirws Wuhan".[8] (mae 'Novel' yma'n enw dros dro, ac yn cyfeirio at y ffaith mai firws newydd ei ddarganfod yw hwn.)[7]
Cyfeiriadau
- ↑ "Coronavirus: Common Symptoms, Preventive Measures, & How to Diagnose It". Caringly Yours (yn Saesneg). 2020-01-28. Cyrchwyd 2020-01-28.
- ↑ de Groot RJ, Baker SC, Baric R, Enjuanes L, Gorbalenya AE, Holmes KV, Perlman S, Poon L, Rottier PJ, Talbot PJ, Woo PC, Ziebuhr J (2011). "Family Coronaviridae". In AMQ King, E Lefkowitz, MJ Adams, EB Carstens (gol.). Ninth Report of the International Committee on Taxonomy of Viruses. Elsevier, Oxford. tt. 806–828. ISBN 978-0-12-384684-6.
- ↑ International Committee on Taxonomy of Viruses (24 Awst 2010). "ICTV Master Species List 2009 – v10" (xls).
- ↑ "Prevalence and genetic diversity analysis of human coronaviruses among cross-border children" (yn En). Virology Journal 14 (1): 230. November 2017. doi:10.1186/s12985-017-0896-0. PMC 5700739. PMID 29166910. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=5700739.
- ↑ 5.0 5.1 "Healthcare-associated atypical pneumonia". Seminars in Respiratory and Critical Care Medicine 30 (1): 67–85. Chwefror 2009. doi:10.1055/s-0028-1119811. PMID 19199189.
- ↑ "Laboratory testing of human suspected cases of novel coronavirus (nCoV) infection. Interim guidance, 10 Ionawr 2020" (PDF). Archifwyd (PDF) o'r gwreiddiol ar 20 Ionawr 2020. Cyrchwyd 14 Ionawr 2020.
- ↑ 7.0 7.1 "Novel Coronavirus 2019, Wuhan, China | CDC". www.cdc.gov. 23 Ionawr 2020. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 20 Ionawr 2020. Cyrchwyd 23 Ionawr 2020.
- ↑ "Pneumonia of unknown cause – China". World Health Organization. 5 Ionawr 2020. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 7 Ionawr 2020. Cyrchwyd 23 Ionawr 2020.