Antur Aelhaearn

Antur Aelhaearn

Enghraifft o:	menter gydweithredol, sefydliad
Gwlad	Cymru
Dechrau/Sefydlu	1974
Sylfaenydd	Carl Clowes
Pencadlys	Llanaelhaearn
Gwladwriaeth	Cymru

Cwmni cydweithredol, neu 'fenter' yw Antur Aelhaearn (neu Cwmni Bro Antur Aelhaearn (1974)) a sefydlwyd yn 1973 gan y meddyg Carl Clowes ac Emrys Williams. Ffurfiwyd y cwmni yn dilyn brwydr hir gan y pentrefwyr i gadw'r ysgol gynradd leol yn agored. Ymhlith y problemau a wynebai'r pentref roedd derbyniad teledu, gormod o dai haf yn yr ardal a lleihad yn nifer poblogaeth pentref Llanaelhaearn. Ffurfiwyd Cymdeithas y Pentrefwyr cyn hynny, er mwyn wynebu'r problemau hyn, ond ni chawsant lawer o lwyddiant.

Erbyn 2024 roedd gan y fenter 'Senedd', deuddeg o aelodau, sef y corff sy'n rheoli’r Antur. Y Senedd sy’n gyfrifol am redeg yr Antur o o ddydd i ddydd, fel y mae bwrdd o gyfarwyddwyr yn rhedeg cwmni. Dewisir y Senedd yn y Cyfarfod Cyffredinl Blynyddol.

Ymhlith yr ymgyrchoedd eraill mae'r fenter wedi cymryd y mae: tai fforddiadwy a biliau ynni isel er mwyn denu nifer o deuloedd ifanc i’r pentref. Ceisiwyd hefyd sicrhau cysylltiad rhyngrwyd band-eang cyflym. Codwyd adeilad a wasanaethai fel ffatri yn gynnar yn eu hanes, a chanolfan i gynnal gweithgareddauee gweithdy gwniadwaith a gwau a gyflogai nifer o bobl. Roeddent yn cynhyrchu dillad gwlân o safon uchel, yn cynnwys patrymau Celtaidd.

Yn 2023 roedd yr Antur yn ceisio prynu Becws Glanrhyd, sef becws ym mhentref Llanaelhaearn, a oedd yn cyflogi chwech o bobl. Gobaith y fenter oedd ddefnyddio ynni solar i leihau costau.

Hanes

Ym 1921 roedd poblogaeth y pentref yn 1,543; erbyn 1971 roedd yn 1,059. Ym 1970 ymwelodd y Dr Carl Clowes â Beanntrai yng ngorllewin Corc yn Iwerddon, gan dreulio diwrnod ar ynys Òilean Cleire yn arsylwi ar weithgareddau cydweithredol. Dychwelodd am wythnos, gyda'i gyfaill Emrys Williams, cyn Gŵyl y Pasg 1973.

Y Dr Carl Clowes

Yn dilyn cyfarfod cyhoeddus yn yr hen Neuadd Goffa, Llanaelhaearn, penodwyd wyth o bobl ar bwyllgor llywio'r gymdeithas newydd.

Amcanion y gymdeithas oedd:

1. I sicrhau a hyrwyddo bodolaeth Llanaelhaearn a’i gyffiniau fel cymuned, ac yn arbennig i atal a gwrthdroi y duedd tuag at ddiboblogi.
2. I ddarparu cyflogaeth yn yr ardal, ac i’r diben hwn, i sefydlu neu ddenu unrhyw ddiwydiant, masnach neu fusnesion a oedd yn gydnaws â chymeriad yr ardal.
3. I ddarparu tai, cyfleusterau neu wasanaethau, pan fyddai eu hangen, a fyddai o fudd i’r gymdeithas.

Pan fyddai angen hwyluso’r ffordd i gyflawni’r uchod, i ddarparu unrhyw wasanaeth, masnach neu fusnes priodol.

Roedd gan y gymdeithas wyth-deg o aelodau erbyn diwedd Chwefror 1974.

Gwaith y fenter

Mae'r fenter yn berchen ar eiddo gan gynnwys y Babell, y Ganolfan ac adeilad efo swyddfa, lle i wneud gwaith pren a maes parcio wedi'u rhannu a’r feddygfa. Denodd y fenter nawdd ariannol, a gwelir ffrwyth eu llafur yno heddiw (2024): maes chwarae, y Babell, y Ganolfan a Gardd gymunedol. Dywed y fenter eu bod yn ceisio darparu ar gyfer anghenion bobl ifanc, sy'n rhan ganolog o'u gwaith.

Derbyniwyd grant o £174,000 gan Coetiroedd Cymunedol Llywodraeth Cymru i sefydlu Coedlan Cymunedol Llanaelhaearn ar ddwy acer o dir amaethyddol ger adeilad grŵp cymunedol Antur Aelhaearn. Dros gyfnod o ddwy flynedd, plannwyd 1,000 o goed brodorol a 200 o goed perllan e.e. y dderwen, criafolen, helyg, coed cnau, afal a ffrwythau eraill Cymreig. Enwyd y goedlan ar ôl sefydlydd y fenter: Coedlan Carl.

Gweler hefyd

• Antur Waunfawr