Neidio i'r cynnwys

Adfywiad yr iaith Gernyweg

Oddi ar Wicipedia

Adfywiad yr iaith Gernyweg ( Cernyweg: dasserghyans Kernowek) yn broses barhaus i adfywio'r defnydd o'r iaith Gernyweg. Dechreuodd diflaniad yr iaith Gernyweg brysuro yn ystod y 13g, ond dechreuodd ei dirywiad gyda lledaeniad Eingl-Sacsonaidd yn y 4edd a'r 5g. [1] Bu farw'r person olaf yr adroddwyd arno i fod â gwybodaeth lawn am ffurf draddodiadol o Gernyweg, John Davey, ym 1891. Dechreuodd y mudiad adfywiad ddiwedd y 19eg ganrif o ganlyniad i ddiddordeb hynafiaethol ac academaidd yn yr iaith, a oedd bron wedi diflannu, a hefyd o ganlyniad i'r mudiad adfywiad Celtaidd. Yn 2009, newidiodd UNESCO ei ddosbarthiad o Gernyweg o "ddiflanedig" i "mewn perygl enbyd", a welir fel carreg filltir ar gyfer adfywiad yr iaith.

Adfywiad

[golygu | golygu cod]
Plac coffaol ar gartref Henry Jenner gydag arysgrif ddwyieithog arno

Yn ystod y 19g roedd yr iaith Gernyweg yn destun o ddiddordeb hynafiaethol a rhoddwyd nifer o ddarlithoedd ar y pwnc a chyhoeddwyd pamffledi arno. Ym 1904, cyhoeddodd yr ysgolhaig iaith Geltaidd ac actifydd diwylliannol Cernyw Henry Jenner A Handbook of the Cornish Language . Yn aml, ystyrir cyhoeddi'r llyfr hwn fel dechrau'r mudiad adfywiad cyfredol. Roedd y sillafu yn y llyfr hwn yn seiliedig ar yr hyn a ddefnyddiwyd pan oedd Cernyweg yn iaith gymunedol yn y 18g.

Cernyweg Unedig

[golygu | golygu cod]

Y prosiect cyntaf i godio sillafu Cernyweg a darparu orgraff reolaidd ar gyfer yr iaith adfywiedig oedd un Robert Morton Nance a amlinellodd ei waith yn Cornish for All ym 1929. Yn wahanol i waith Jenner ar Gernyweg Ddiweddar, seiliwyd orgraff Nance, o'r enw Cernyweg Unedig (Unified Cornish), yn bennaf ar Gernyweg Canol y 14g a'r 15g. Credai Nance fod y cyfnod hwn yn bwynt uchel i lenyddiaeth Cernyw. Yn ogystal â chyflwyno system sillafu safonol, estynnodd Nance yr eirfa ardystiedig gyda ffurfiau wedi'u seilio'n bennaf ar Lydaweg a Chymraeg, a chyhoeddodd eiriadur o Gernyweg Unedig ym 1938. Roedd dull puryddol Nance yn ffafrio ffurfiau 'Celtaidd' hŷn yn hytrach na'r ffurfiau mwy diweddar yn hanesyddol sy'n deillio o Saesneg Canol a Saesneg Modern Cynnar.

Daeth gwaith Nance yn sail i Gernyweg adfywiedig a'i orgraff oedd yr unig un a ddefnyddiwyd am y rhan fwyaf o'r 20g. Fodd bynnag, wrth i'r ffocws symud o Gernyweg ysgrifenedig i lafar, roedd ffurfiad stiff, hynafol Nance o'r iaith yn ymddangos yn llai addas ar gyfer adfywiad llafar. Hefyd, nid oedd gan ffonoleg Nance rai gwahaniaethau y dangosodd ymchwil ddiweddarach eu bod yn bodoli mewn Cernyweg traddodiadol. Mae Cernyweg Unedig yn dal i gael ei defnyddio gan rai siaradwyr sydd, er yn cydnabod ei ddiffygion, yn teimlo ei fod wedi gwasanaethu’n dda am ddegawdau cyntaf yr adfywiad.

Kernewek Kemmyn

[golygu | golygu cod]

Ym 1986, mewn ymateb i anfodlonrwydd â Cernyweg Unedig, cynhaliodd Ken George astudiaeth o synau Cernyweg a dyfeisiodd orgraff newydd, Kernewek Kemmyn neu Common Cornish, yn seiliedig ar ei ymchwil. [1] Fel Cernyweg Unedig, cadwodd Kernewek Kemmyn sylfaen o Gernyweg Ganol ond gweithredodd orgraff a oedd yn dyheu am fod mor ffonemig â phosibl. Dadleuodd George y byddai'r berthynas lawer agosach hon rhwng synau ac ysgrifennu yn gwneud Cernyweg yn llawer haws i'w dysgu a'i dysgu.

Ym 1987, ar ôl blwyddyn o drafod, cytunodd Kesva an Taves Kernewek (Bwrdd yr Iaith Cernyweg) i'w fabwysiadu. Achosodd ei fabwysiadu gan Fwrdd yr Iaith Cernyweg raniad yn y gymuned iaith Gernyweg, yn enwedig gan fod pobl wedi bod yn defnyddio hen system Nance ers blynyddoedd ac yn anghyfarwydd â'r un newydd. Er iddo gael ei fabwysiadu gan fwyafrif o siaradwyr Cernyw (mae amcangyfrifon amrywiol yn ei roi ar oddeutu 55-80%), cafodd ei feirniadu gan Nicholas Williams a Jon Mills am amryw resymau, yn ogystal â'r rhai a oedd yn gweld ei orgraff nofel yn rhy wahanol i Gernyweg draddodiadol a'i chonfensiynau sillafu.

Cernyweg Unedig Ddiwygiedig

[golygu | golygu cod]

Ym 1995, heriwyd Kernewek Kemmyn ei hun gan Nicholas Williams a restrodd 26 o ddiffygion tybiedig yn Kernewek Kemmyn yn ei lyfr Cornish Today . Fel dewis arall, dyfeisiodd a chynigiodd Williams adolygiad o Gernyweg Unedig, o'r enw Unified Cornish Revised (neu UCR). Adeiladodd UCR ar Gernyweg Unedig, gan wneud y sillafu yn rheolaidd wrth gadw mor agos â phosibl at arferion orthograffig yr ysgrifenyddion canoloesol. Yn yr un modd â Kernewek Kemmyn, defnyddiodd UCR ddeunyddiau rhyddiaith Tuduraidd a Chernyweg Ddiweddar nad oeddent ar gael i Nance. Cyhoeddwyd geiriadur Saesneg-Cernyweg cynhwysfawr o Unified Cornish Revised yn 2000 a gwerthodd ddigon o gopïau i deilyngu ail argraffiad. Ymddangosodd ymateb i’r beirniadaethau yn Cernyweg Heddiw yn fuan wedi hynny yn Kernewek Kemmyn - Cornish for the Twenty First Century gan Ken George a Paul Dunbar. Ymddangosodd gwrth-ateb i'r olaf yn 2007.

Cernyweg Modern

[golygu | golygu cod]

Yn gynnar yn yr 1980au, cyhoeddodd Richard Gendall, a oedd wedi gweithio gyda Nance, system newydd yn seiliedig ar weithiau awduron Cernyw diweddarach yr 17g a'r 18g, ychydig cyn i'r iaith wywo. Mae'r amrywiaeth hon, o'r enw Modern Cornish, a elwir hefyd yn Late Cornish, yn defnyddio cystrawennau gramadegol diweddarach, ychydig yn symlach a geirfa a sillafu a gafodd ei ddylanwadu'n fwy gan y Saesneg. Mae'r orgraff wedi cael nifer o newidiadau. Y prif gorff sy'n hyrwyddo Cernyweg Modern yw Cussel an Tavas Kernuak .

Partneriaeth Iaith Cernyweg

[golygu | golygu cod]

Yn ymarferol, nid oedd y gwahanol ffurfiau ysgrifenedig hyn yn atal siaradwyr Cernyw rhag cyfathrebu â'i gilydd yn effeithiol. Fodd bynnag, roedd bodolaeth orgraffau lluosog yn anghynaladwy o ran defnyddio'r iaith mewn addysg a bywyd cyhoeddus, gan nad oedd yr un orgraff erioed wedi sicrhau consensws eang. Yn dilyn cydnabod Cernyweg yn 2002 o dan Ran II o'r Siarter Ewropeaidd ar gyfer Ieithoedd Rhanbarthol neu Leiafrifol, a sefydlu'r Bartneriaeth Iaith Gernyweg (Keskowethyans an Taves Kernewek) wedi hynny, daeth mwy o angen am gonsensws. Mewn ymateb i hyn, cychwynnodd y Bartneriaeth broses i gytuno ar ffurflen safonol i'w defnyddio mewn addysg a bywyd cyhoeddus.

Yn 2007 ffurfiwyd Comisiwn Iaith Cernyweg annibynnol yn cynnwys cymdeithasegwyr iaith ac ieithyddion o'r tu allan i Gernyw i adolygu'r pedair ffurf bresennol (Unedig, UCR, Cernyweg Ddiwddar a Kemmyn) ac ystyried a allai unrhyw un o'r orgraffau presennol hyn fod yn addas i'w mabwysiadu fel ffurf Cernyweg safonol, neu a ddylid mabwysiadu pumed dosbarth newydd. Gwnaeth dau grŵp gynigion o orgraffau wedi'u cyfaddawdu:

  • Datblygodd a chynigiodd Grŵp UdnFormScrefys ( Ffurflen Ysgrifenedig Sengl ) orgraff, Kernowak Standard, yn seiliedig ar ffurfiau orthograffig traddodiadol a bod â pherthynas glir rhwng sillafu ac ynganu, gan ystyried tafodieithoedd Cernyweg Canol a Chernyweg Ddiweddar o Gernyweg Adfywiedig. [2] Ers cyhoeddi'r Ffurflen Ysgrifenedig Safonol, mae Safon Kernowak wedi esblygu i ddod yn set o welliannau arfaethedig i'r SWF.
  • Cynigiodd dau aelod o Weithgor Ieithyddol y CLP, Albert Bock a Benjamin Bruch, orgraff arall o'r enw Kernowek Dasunys (Cernyweg Ail-unedig) a geisiodd gysoni orgraffau UC, KK, RLC, ac UCR. [3] Defnyddiwyd y cynnig hwn fel ffynhonnell fewnbwn ar gyfer y SWF ond nid yw'n cael ei ddefnyddio fel orgraff ar wahân.
  • Nid oedd aelodau grŵp o’r enw Kaskyrgh Kernewek Kemmyn (Ymgyrch dros Kernewek Kemmyn) yn cytuno â chreu safon newydd, gan ddadlau y dylai orgraff Kernywek Kemmyn presennol ddod yn safon.

Yn y pen draw, penderfynodd y broses SWF fod yr orgraffau presennol yn rhy ddadleuol i'w hystyried a bod angen orgraff gyfaddawd newydd y gallai pob grŵp ei chefnogi.

Ffurflen Ysgrifenedig Safonol

[golygu | golygu cod]
Arwydd ddwyieithog Cernyweg a Saesneg ar fws, 2021

Ar 9 Mai 2008, cyfarfu’r Bartneriaeth Iaith Gernyweg â’r fanyleb ar gyfer y Ffurf Ysgrifenedig Safonol (Cernyweg: Furv Skrifys Savonek; Saesneg: Standard Written Form) fel y brif eitem ar yr agenda. Cynrychiolwyd pob un o'r pedwar grŵp iaith Cernyweg, Cernyweg Unedig, Cernyweg Unedig Diwygiedig, Kernewek Kemmyn a Cernyweg Modern yn y cyfarfod hwn. Roedd ymatebion i'r orgraff arfaethedig o'r gwahanol grwpiau iaith yn gymysg, Kowethas an Yeth Kernewek, Cussel an Tavaz Kernûak, Kesva an Taves Kernewek ac Agan Tavas, ond roedd y mwyafrif eisiau eu datrys a'u derbyn. Dywedodd y Bartneriaeth Iaith Gernyweg y byddai'n 'creu cyfle i chwalu rhwystrau ac roedd y cytundeb yn nodi carreg gamu sylweddol yn yr iaith Gernyweg'. 

Cynhaliwyd y bleidlais i gadarnhau'r SWF ac ar 19 Mai 2008 cyhoeddwyd bod y orgraff wedi'i chytuno. Dywedodd Eric Brooke, cadeirydd y Bartneriaeth Iaith Gernyweg: "Mae hyn yn nodi carreg gam sylweddol yn natblygiad yr iaith Gernyweg. Ymhen amser bydd y cam hwn yn caniatáu i'r iaith Gernyweg symud ymlaen i ddod yn rhan o fywydau pawb yng Nghernyw." [4] [5] [6] Cynhyrchwyd y pedwerydd (ac olaf) drafft o'r Ffurflen Ysgrifenedig Safonol ar 30 Mai 2008. [7]

Ar 17 Mehefin 2009, mabwysiadodd beirdd Gorseth Kernow, dan arweinyddiaeth y Prifardd Vanessa Beeman, trwy fwyafrif llethol ac ar ôl dau ddegawd o ddadlau, y SWF ar gyfer eu seremonïau a'u gohebiaeth. O'r dyddiau cynharaf o dan Prifeirdd Henry Jenner a Morton Nance, roedd Cernyweg Unedig wedi'i defnyddio ar gyfer seremoni'r Gorseth.

Kernowek Safonol

[golygu | golygu cod]

Mae Kernowek Standard (Cernyweg Safonol) yn set arfaethedig o ddiwygiadau i'r SWF. Mae'n seiliedig ar y cynnig cychwynnol (o'r enw Kernowak Standard ac sydd bellach wedi'i ddynodi'n KS1) ar gyfer y SWF, a ddatblygwyd gan grŵp o'r enw UdnFormScrefys. Ar ôl cyhoeddi manyleb SWF, sefydlodd aelodau’r grŵp hwn grŵp newydd, Spellyans, i nodi diffygion yn y SWF a chynnig atebion i’w hystyried ar gyfer adolygiad SWF a gynhaliwyd yn 2013. Defnyddiwyd yr orgraff sy'n deillio o gymhwyso'r diwygiadau hyn, Kernowek Standard, mewn nifer o lyfrau, gan gynnwys argraffiad o'r Beibl a gramadeg gynhwysfawr, Desky Kernowek . [8]

Tablau cymhariaeth

[golygu | golygu cod]

Mae'r tabl hwn yn cymharu sillafu rhai geiriau Cernyweg mewn gwahanol orgraffau ( Cernyweg Unedig - UC, Cernyweg Unedig Diwygiedig - UCR, Kernewek Kemmyn - KK, Cernyweg Ddiweddar Adfywiedig -RLC, y Ffurf Ysgrifenedig Safonol - SWF, [9] a Kernowek Standard - KS ).

UC UCR KK RLC SWF KS Cymraeg
Kernewek Kernowek Kernewek Kernûak Kernewek, Kernowek Kernowek Cernyweg
gwenenen gwenenen gwenenenn gwenen gwenenen gwenenen gwenynen
cadar, chayr chayr, cadar kador cader, chair kador, cador chair, cadar cadair
kēs cues keus keaz keus keus caws
yn-mēs yn-mēs yn-mes a-vêz yn-mes in mes tu fas
codha codha koedha codha kodha, codha codha cwympo
gavar gavar gaver gavar gaver gavar gafr
chȳ chȳ chi choy, chi, chy chi, chei chy
gwēus gwēus gweus gwelv, gweus gweus gweùs gwefus
aber, ryver ryver, aber aber ryvar aber ryver, aber aber
nyver nyver niver never niver nyver nifer
peren peren perenn peran peren peren gellygen
scōl scōl skol scoll skol, scol scol ysgol
megy megy megi megi megi, megy megy ysmygu
steren steren sterenn steran steren steren seren
hedhyū hedhyw hedhyw hedhiu hedhyw hedhyw heddiw
whybana whybana hwibana wiban, whiban hwibana, whibana whybana chwibanu
whēl whēl hwel whêl 'work' hwel, whel whel chwarel
lün luen leun lean leun leun llawn
arghans arhans arghans arrans arhans arhans arian
arghans, mona mona, arhans muna arghans, mona arhans, mona mona arian / pres

Cyfeiriadau

[golygu | golygu cod]
  1. 1.0 1.1 Ferdinand, Siarl (2-December-2013). "A Brief History of the Cornish Language, its Revival and its Current Status" (PDF). e-Keltoi 2: 199-227. Retrieved 18 April 2016
  2. Kernowek Standard website
  3. "Kernowek Dasunys website". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2008-09-07. Cyrchwyd 2012-11-09.
  4. BBC News 19 May 2008 – Breakthrough for Cornish language
  5. BBC News 19 May 2008 – Standard Cornish spelling agreed
  6. "Cornish Language Partnership – Standard Written Form Ratified". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2008-06-05. Cyrchwyd 2012-11-09.
  7. Kernowek official website
  8. Williams, Nicholas (2012). Desky Kernowek: A complete guide to Cornish. Evertype., ISBN 978-1-904808-99-2 (hardcover), ISBN 978-1-904808-95-4 (paperback)
  9. Kernowek Standard: An orthography for the Cornish Language/Wolcum dhe Gernowek Standard! Standard rag Screfa an Tavas Kernowek (in Cornish and English), kernowek.net; accessed 17 January 2016.