William Ewart Gladstone
| Y Gwir Anrhydeddus William Ewart Gladstone FRS | |
|---|---|
 | |
| Prif Weinidog y Deyrnas Unedig | |
| Mewn swydd 15 Awst 1892 – 2 Mawrth 1894 | |
| Teyrn | Victoria |
| Rhagflaenwyd gan | Robert Cecil (Marcwis Salisbury) |
| Dilynwyd gan | Archibald Primrose (Iarll Rosebery) |
| Mewn swydd 1 Chwefror 1886 – 20 Gorffennaf 1886 | |
| Teyrn | Victoria |
| Rhagflaenwyd gan | Marcwis Salisbury |
| Dilynwyd gan | Marcwis Salisbury |
| Mewn swydd 23 Ebrill 1880 – 9 Mehefin 1885 | |
| Teyrn | Victoria |
| Rhagflaenwyd gan | Benjamin Disraeli |
| Dilynwyd gan | Marcwis Salisbury |
| Mewn swydd 3 Rhagfyr 1868 – 17 Chwefror 1874 | |
| Teyrn | Victoria |
| Rhagflaenwyd gan | Benjamin Disraeli |
| Dilynwyd gan | Benjamin Disraeli |
| Manylion personol | |
| Ganed | 29 Rhagfyr 1809 62 Rodney Street, Lerpwl, Lloegr |
| Bu farw | 19 Mai 1898 (88 oed) Penarlâg, Sir y Fflint |
| Dinesydd | Prydeiniwr |
| Plaid gwleidyddol |
|
| Priod | Catherine Glynne (25 Gorffennaf 1839) |
| Plant | William, Agnes, Stephen, Catherine, Mary, Helen, Henry, Herbert |
| Alma mater | Eglwys Crist, Rhydychen |
| Llofnod |  |
Gwleidydd Rhyddfrydol a Phrif Weinidog Teyrnas Unedig Prydain Fawr ac Iwerddon bedair gwaith (1868-1874, 1880-1885, 1886, a 1892-1894) oedd William Ewart Gladstone (29 Rhagfyr 1809 - 19 Mai 1898). Parhaodd ei yrfa fel gwleidydd am gyfnod o dros 60 mlynedd. Caiff ei gyfri'n un o Brif Weinidogion y Deyrnas Unedig a chopiwyd rhai o'i ddulliau economaidd cynnil gan Thatcher.
William Gladstone oedd pedwerydd mab Syr John Gladstone, masnachwr o Lerpwl, a siaradodd ef gydag acen Lerpwl trwy gydol ei oes. Aeth William i Goleg Eton ac wedyn i Goleg Eglwys Grist, Rhydychen i astudio'r Clasuron a Mathemateg. Roedd e am fod yn offeiriad, ond yng Nghymdeithas Trafod Undeb Rhydychen (Oxford Union debating society) gwnaeth ei enw fel areithiwr arbennig.
Barn eraill amdano[golygu | golygu cod]
Roedd ef a'r Frenhines Victoria'n anghytun a'i gilydd drwy gydol ei oes; unwaith fe ddywedodd hi amdano, "He always addresses me as if I were a public meeting". Roedd yn cael ei alw'n "Grand Old Man", fodd bynnag. Dywedodd David Lloyd George amdano: "What a man he was! Head and shoulders above anyone else I have ever seen in the House of Commons. I did not like him much. He hated Nonconformists and Welsh Nonconformists in particular, and he had no real sympathy with the working-classes. But he was far and away the best Parliamentary speaker I have ever heard. He was not so good in exposition."[1] Galwyd ef gan Disraeli yn "God's Only Mistake".[2]
Nododd Margaret Thatcher yn 1983: "We have a duty to make sure that every penny piece we raise in taxation is spent wisely and well. For it is our party which is dedicated to good housekeeping—indeed, I would not mind betting that if Mr Gladstone were alive today he would apply to join the Conservative Party".[3] Yn 1996, dywedodd: "The kind of Conservatism which he and I...favoured would be best described as 'liberal', in the old-fashioned sense. And I mean the liberalism of Mr Gladstone, not of the latter-day collectivists".[4] Mynnodd y cyn-Ganghellor Nigel Lawson, mai Gladstone oedd "y Canghellor gorau a fu erioed".[5]
Gyrfa[golygu | golygu cod]
Cafodd Gladstone ei ethol i San Steffan am y tro cyntaf yn 1832, fel Aelod Seneddol Ceidwadol Newark, Swydd Nottingham. Roedd yn erbyn y ddeddf i ddileu caethwasanaeth yn 1833, a'r deddfau ffatrioedd i wellha bywyd y gweithwyr.
Dadleuodd dro ar ôl tro dros Iwerddon Rydd, a llwyddodd i fynd a Mesur Home Rule for Ireland drwy'r Tȳ Cyffredin yn 1886; pan daflwyd ei gynnig dros hunan lywodraeth ymddiswyddodd fel Prif Weinidog.[6]
Ei gastell ym Mhenarlâg[golygu | golygu cod]
Yn 1839 priododd Catherine Glynne (6 Ionawr 1812 – 14 Mehefin 1900) merch Stephen Glynne (8ed Barwn Castell Penarlâg) yn y castell yn Sir y Fflint. Drwy ei brawd Syr Stephen Glynne (a oedd yn Aelod Seneddol Ceidwadol) y gwnaeth hi gyfarfod â William Gladstone. Cawsant wyth o blant: William, Agnes, Helen, Henry, Herbert, Mary, Catherine Jessie a John.
Roedd teulu'r Glynne-iaid o Benarlâg yn olrhain eu llinach yn ôl at deulu'r Glyniaid o Lynllifon (i Syr William Glynne o a chynt).[7]
Gladstone oedd sefydlydd Llyfrgell Gladstone (a alwyd yn 'Llyfrgell Deiniol Sant' tan y 2010au), ym Mhenarlâg sy'n dal i fod ar agor i'r cyhoedd.
Gweler hefyd[golygu | golygu cod]
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]
- ↑ Wrigley, t. 247.
- ↑ Gardham, Duncan (12 Mehefin 2008). "David Davis's Victorian inspiration: William Gladstone". The Daily Telegraph. London.
- ↑ Margaret Thatcher, 'Speech to the Conservative Party Conference', 14 Hydref 1983.
- ↑ Margaret Thatcher, ‘Keith Joseph Memorial Lecture', 11 Ionawr 1996.
- ↑ Nigel Lawson, The View From No. 11: Memoirs of a Tory Radical (Bantam, 1992), t. 279.
- ↑ Gwefan Saesneg y BBC
- ↑ Gwefan y Llyfgrgell Genedlaethol
Llyfryddiaeth[golygu | golygu cod]
Oherwydd ei gysylltiadau â Chymru ar adeg pan fu Rhyddfrydiaeth yn cael cefnogaeth y mwyafrif o'r Cymry, ceir sawl llyfr am Gladstone yn y Gymraeg. Er enghraifft:
- Griffith Ellis, William Ewart Gladstone: Ei fywyd a'i waith (Hughes a'i Fab, Wrecsam, 1898). Cofiant swmpus darlunedig.
