Tooting

Oddi ar Wicipedia
Tooting
Mathardal o Lundain Edit this on Wikidata
Ardal weinyddolBwrdeistref Llundain Wandsworth
Daearyddiaeth
SirLlundain Fwyaf
(Sir seremonïol)
GwladBaner Lloegr Lloegr
Cyfesurynnau51.428°N 0.165°W Edit this on Wikidata
Cod OSTQ275715 Edit this on Wikidata
Map
[golygwch ar Wicidata]

Ardal faestrefol yn Llundain Fwyaf, Lloegr – yn rhannol ym Mwrdeistref Llundain Wandsworth, ac yn rhannol ym Mwrdeistref Llundain Merton – ydy Tooting. Saif tua 5 milltir (8 km) i'r de-dde-orllewin o ganol Llundain.[1]

Hanes[golygu | golygu cod]

Map yn dangos etholaeth Tooting ym Mwrdeistref Metropolitanaidd Wandsworth fel a ymddangosodd yn 1916.

Mae Tooting wedi bodoli ers cyn y Sacsonaidd. Gallai'r enw olygu pobl Tota, ac yn y cyd-destun hwn gallai Tota wedi bod yn bennaeth un o lwythi'r ardal. Fel arall, gallai'r enw darddu o'r ferf to tout, "i wylio allan", fel 'Twtil' yng Nghaernarfon. Efallai y bu gwylfan yma ar y ffordd i Lundain; felly "pobl y gwylfannau" 

Adeiladodd y Rhufeiniaid ffordd a alwyd wedyn yn Stane Street gan y Saeson, o Lundain (Londinium) i Chichester (Noviomagus Regnorum), a phasiodd drwy Tooting. Mae Ffordd Fawr Tooting High Street wedi ei adeiladu ar y ffordd yma. Yn amseroedd y Sacsoniaid, rhoddwyd Tooting a Streatham (yna Toting-cum-Stretham) i Abaty Cherstey (Abbey of Chertsey). Yn ddiweddrarch rhoddwyd holl neu o leiaf rhan o'r tir, i Suene (Sweyn), a goelwyd ei fod yn Lychlynnwr (Viking). Yn 933, credir bod Brenin Athelstan wedi cadarnhau fod y tiroedd gan gynnwys Totinge (Tooting) ym mherchnogaeth Abaty Chertsey.[2]

Ymddangosa Tooting yn Llyfr Dydd y Farn (1086) fel Toting: cedwid Lower Tooting o Chertsey Abbey gan Haimo y Siryf o Gaint pan oedd ei asedau yn 1 eglwys, 2 1⁄2 yn dir coch (tir aredig) a 5 acer (2 hectar) o ddôl. Galwyd y bobl yno i dalu pedair punt i'r penarglwyddi (overlords). Yn ddiweddarach yng nhyfnod y Normaniaid death i feddiant teulu'r De Gravenel, ac ar eu hôl hwyn fe'i ail-ennwyd  yn Tooting Graveness. Tan newidiadau bychan yn y 19fed ganrif roedd yn cynnwys 2 km2 (0.77 mi sgw).[3]

Am ganrifoedd gweinyddwyd Upper Tooting, neu Tooting Bec fel rhan o Streatham; roedd yma faenor a gadwyd gan Abaty Hellouin Bec, yn Normandi, ac ychwanegwyd y gair "Bec" i'r enw. Ei asedau, yn ôl Dydd y Farn oedd 5 croen lledr. Roedd yno bump a hanner tir âr (tir coch).[4]

Fel llawer o faestrefi de Llundain, datblygodd Tooting yn hwyr yn ystod Oes Fictoriana.[5] Digwyddodd rhan o'r datblygiad yn yr oes Edwardaidd a chafwyd datblygiad sylweddol arall yn ystod y 1920au â'r 1930au.

  • 1902: Agorwyd Llyfrgell Tooting fel adeilad unllawr. Ychwanegwyd ail lawr yn 1906.[6] Yn 2012 ail-adeiladwyd y llyfrgell.[7]
  • 1906: Agorwyd Tooting Bec Lido.[8]
  • 1930: Sefydlwyd ysbyty St Benedict's Hospital gan Gyngor Sir Llundain London County Council
  • 1931: Agorwyd sinema Granada cinema gyda perfformiad o Monte Carlo
  • 1954: Dechreuodd Ysbyty San Siôr/ St George's Hospital ail-leoli i Tooting o Hyde Park Corner, gan gymeryd trosodd Ysbytai Grove Fever a Fountain.[9]
  • 2003: Cwblhawyd ail-ddatblygiad Ysbyty San Sior/ St George's Hospital .

Gwleidyddiaeth[golygu | golygu cod]

Aelod Seneddol tros Tooting yw Dr. Rosena Allin-Khan (Y Blaid Lafur (DU)) ac fe'i hetholwyd yn gyntaf yn 2016 mewn is-etholiad i gynrychioli (etholaeth seneddol Tooting) [10] yn dilyn etholiad ei rhaglynnydd Sadiq Khan yn Faer ym Mai 2016.

Ers sefydlu etholaeth seneddol Tooting mae'r sedd wedi'i ddal gan y Blaid Lafur.

Trafnidiaeth[golygu | golygu cod]

Arwydd 'tube' Tooting Broadway 

Mae Tooting wedi ei sefydlu ar y Northern line— gyda gorsafoedd ar ben a gwaelod y bryn sydd yn gwyro i lawr y Stryd Fawr, Tooting Bec a Tooting Broadway. Gwasanaethir Tooting gan reilffordd genedlaethol yn yr orsaf reilffordd sy'n darparu gwasanaeth uniongyrchol i Sutton drwy Wimbledon, ac i'r gogledd tuag at Farringdon, St Pancras ac ymlaen i Luton.

Mae yno nifer o gysylltiadau bws, gyda theithiau i ac o ganol Llundain, Croydon, Sutton a Kingston ymhlith eraill.[11]

Yn 2015 roedd gorsaf tanddaearol Tooting Broadway yn cael ei gysidro gan TfL fel gorsaf yn y dyfodol ar gyfer datblygiad Crossrail 2. Fel ychwanegiad ar y Northern Line, byddai hyn yn darparu Tooting gyda chysylltiad cyflym ac uniongyrchol i brif orsafoedd Llundain: e.e. Cyffordd Clapham Junction, Victoria, Tottenham Court Road ac Euston.[12]

Gorsafoedd Rheilffordd Agosaf[golygu | golygu cod]

  • Gorsaf reilffordd Tooting
  • Gorsaf reilffordd Mitcham Eastfields
  • Gorsaf reilffordd Balham
  • Gorsaf reilffordd Haydons Road

Ardal cadwriaeth[golygu | golygu cod]

Penodwyd stâd Totterdown Fields  yn ardal gadwriaeth, ar yr 19fed o Fedi 1978. Hon oedd y 'stâd fythynod' gyntaf a adeiladwyd gan Gyngor Sir Llundain/London County Council rhwng 1901 a 1911 yn cynnwys 1244 o dai unigol a adeiladwyd tros 38 acer (15 hecter).Roedd mudiadau Gardd-Ddinas Ebenezer Howard ac Arts and Crafts yn ddylanwadol ar ddylunio'r stâd.[13]

Mannau agored[golygu | golygu cod]

Haul tros Comin Tooting

Yn gorwedd ar begwn gogleddol Tooting mae ardal fawr, agored, a elwir yn boblogaidd fel Comin Tooting/ Tooting Commons. Yn hanesyddol, arferai'r ardal hon fod yn ddwy ardal ar wahanː Tooting Graveney Common (arferai fod ym mhlwyf Tooting Graveney), a Tooting Bec Common (arferai fod ym mhlwyf Streatham). Yma ceir Tooting Bec Lido, sydd yn 90 medr o hyd a 30 medr o led.

Chwaraeon[golygu | golygu cod]

Mae Tooting yn rhannu day glwb pêl-droed gyda thref gyfagos Mitcham: Tooting & Mitcham United F.C. a Tooting & Mitcham Wanderers FC.

Mae stadiwm rasio milgwn 'Wimbledon Stadium', ar Plough Lane ar y ffîn rhwng Tooting a Wimbledon. Mae gan AFC Wimbledon gynlluniau ar y gweill i adeiladu eu stadium newydd yno.

Marchnadau[golygu | golygu cod]

Mae gan Tooting ddwy farchnad dan-dô, gyda nifer o stondinau parhaol. Mae mynediad i'r ddwy farchnad ar yr un stryd, Tooting High Street, gyda prin medrau rhyngthynt. Mae gan y ddwy lawer math o stondinau, and mae un, Tooting Market, yn Asiaidd yn bennaf. Mae'r farchnad fwyaf, The Broadway Market, yn un o'r marchnadoedd dan-dô fwyaf yn Llundain gyda mwy na 90 stôl, ac yn gweithredu ers 1936.[14] Mae'r marchnadoedd yn tueddu i for yn fywiog iawn ar ddyddiau Sadwrn, ac yn agored tros y penwythnos heblaw ar wyliau cyhoeddus..

Pobl nodedig[golygu | golygu cod]

  • Stephen K Amos (b. 1967), Digrifwr
  • Steven Enever (b. 1970), Gwasanaethwr cyhoeddus
  • Sadiq Khan (b. 1970), Gwleidyddwr, Maer Llundain, cyn AS Tooting 
  • Darren Bent (b. 1984), Pêldroediwr proffesiynnol
  • Dave Clement (1948-1982), Pêldroediwr proffesiynnol
  • George Cole (1925-2015), Actor[15]
  • Girlschool, Band
  • Milton Jones (b. 1965), Digrifwr
  • Low-key (Gannwyd Kareem Dennis) (g. 1986), Cerddor, bardd, playwright, dramodydd, gweithredwr gwleidyddol
  • Ramona Marquez (b. 2001), Actores
  • Tony Meo (b. 1959), Chwaraewr snwcer proffesiynnol
  • Paul Merton (b. 1957), Digrifwr
  • Clinton Morrison (b. 1979), Pêldroediwr proffesiynnol
  • New Musik, Band
  • Gino Rea (b. 1989), Rasiwr Beic modur
  • Leroy Rosenior (b. 1964), Hyfforddiwr pêldroed proffesiynnol
  • Bas Savage (b. 1982), Pêldroediwr proffesiynnol
  • Tony Selby (b. 1938), Actor
  • Paul Sinha (b. 1970), Digrifwr a darlledwr
  • Snakefinger (1949-1987), Cerddor
  • Richard Strange (b. 1951), Cerddor
  • Jay Tabb (b. 1984), Pêldroediwr proffesiynnol
  • Quade Taylor (b. 1993), Pêldroediwr proffesiynnol
  • UK Subs, Band
  • Henning Wehn (b. 1974), Digrifwr
  • Jimmy White (b. 1962), Chwaraewr snwcer proffesiynnol
  • Matt Willis (b. 1983), Cerddor
  • Fuse ODG (b. 1988), Rapiwr

Cyfeirnodau diwylliannol[golygu | golygu cod]

Cyfeirir ffilm o'r Ealing Studios  Kind Hearts and Coronets (1949), gyda Alec Guinness, at Tooting Bec fel man lle roedd un o'r cymeiriadau'n byw. Roedd cyfres gomedi'r  BBC  Hugh & I (1962–67) yn seiliedig ar avenue ffuglennol Lobelia Avenue in Tooting.[16]

Roedd cyfres gomedi'r BBC  Citizen Smith (1977–80) yn seiliedig ar Tooting gyda'r cri a boblogeiddwyd  "Freedom for Tooting!"Prif gymeriad y gyfres oedd Wolfie Smith (Robert Lindsay), sef sylfaenydd sefydliad chwyldroadol sosialaidd ffuglennol y  Tooting Popular Front.[17]

Recordiodd Kitchens of Distinction (a ffurfiwyd yn yr ardal)  "On Tooting Broadway Station" ar eu halbwm The Death of Cool (1992).

Yn 2005, enwyd ceudwll 28 km o ddiamedr ar y blaned Mawrth ar ôl Tooting.[18] Mae map daeraegol  o Ceudwll Tooting yn cael ei baratoi, a gaiff ei gyhoeddi yn yr U.S. Geological Survey yn yr Unol Daleithiau.

Daeth cantores a chyfansoddwraig Albannaidd Sandi Thom i amlygrwydd yn dilyn ei  21 pherfformiad via'r wê o'i fflat islawr yn Tooting rhwng Chwefror a Mawrth 2006. Cyrrhaeddodd ei chan "I Wish I Was A Punk Rocker (With Flowers In My Hair)" rif 1 yn siartiau'r DU ar 2il Mehefin 2006.

Ymddangosir Tooting Bec yn y llyfr The Meaning of Liff, a ddiffinnwyd fel sefyllfa lle mae gyrrwr yn canu corn ei gar neu ei char at y car o'i f/blaen, dim ond i ddarganfod fod y car o'i f/blaen wedi ei barcio.

Mae'r ymadrodd "Ting Tong from Tooting" yn gystylliedig â chymeriad Ting Tong o sioe brasluniau comedi o'r DU  Little Britain.

Tooting oedd gosodiad i'r drama Brydeinig-Tamil 2013 o'r un enw Gangs of Tooting Broadway.[19]

Yn y ffilm Johnny English Reborn, mae Agent Tucker yn byw yn Tooting.

Gwnaed gyfres ddogfen lewyrchus Channel 4 24 Hours in A&E yn Ysbyty San Siôr/St George's Hospital yn Tooting.[20]

Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]

  1. ↑ Yn draddodiadol, ystyrir Charing Cross fel canol Llundain, a mesurir pellteroedd i'r brifddinas o'r pwynt hwnnw.
  2. ↑  Electronic Sawyer. Adalwyd ar 2016-05-21.
  3. ↑  Samuel Lewis (editor) (1848). Tonbridge - Topsham. A Topographical Dictionary of England. Institute of Historical Research. Adalwyd ar 4 Tachwedd 2014.
  4. ↑  Surrey Domesday Book. Adalwyd ar 2016-05-21.
  5. ↑  The history of the borough - Listed buildings and borough history - Wandsworth Council. Adalwyd ar 2016-05-21.
  6. ↑  Archived copy. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 24 October 2014. Adalwyd ar 24 October 2014.
  7. ↑  News. NPS Group. Adalwyd ar 2016-05-21.
  8. ↑  Tooting Bec Lido. Time Out London. Adalwyd ar 2016-05-21.
  9. ↑  History of St George's. Adalwyd ar 2016-05-21.
  10. ↑  Dr Rosena Allin-Khan MP. UK Parliament. Adalwyd ar 2016-08-21.
  11. ↑  Tfl Guide to Buses from Tooting Broadway. Transport for London. Adalwyd ar 2016-05-21.
  12. ↑  Crossrail 2. Transport for London. Adalwyd ar 2016-05-21.
  13. ↑ Wandsworth Conservation & Design Group 2008.
  14. ↑  Archived copy. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 8 December 2013. Adalwyd ar 15 April 2015.
  15. ↑  Obituary: George Cole. BBC News. Adalwyd ar 21 May 2016.
  16. ↑  Television Heaven: Reviews. Adalwyd ar 2016-05-21.
  17. ↑  BBC - Comedy - Citizen Smith. Adalwyd ar 21 May 2016.
  18. ↑  Mars Geology: Tooting Crater. Adalwyd ar 2016-05-21.
  19. ↑  Google. Tootingbroadwayfilm.com. Adalwyd ar 2016-05-21.
  20. ↑  24 hours in A&E. Adalwyd ar 2016-05-21.
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Tooting&oldid=10907714"