Sharon Morgan
| Sharon Morgan | |
|---|---|
| Ganwyd | 29 Awst 1949  Llandyfaelog |
| Dinasyddiaeth |  Cymru |
| Alma mater | |
| Galwedigaeth | actor |
Actores a sgriptwraig o Gymraes ydy Sharon Morgan (ganed 29 Awst 1949).[1] Yn ystod ei gyrfa, mae wedi ymddangos mewn nifer o raglenni teledu a ffilmiau gan gynnwys Gadael Lenin, Martha, Jac a Sianco, High Hopes, Doctors a Belonging. Mae wedi derbyn tair gwobr BAFTA Cymru.
Bywyd cynnar[golygu | golygu cod]
Ganwyd Morgan yng Nghlawddowen, Sir Gaerfyrddin, yn ferch i brifathro ac athrawes ddrama. Yn ddiweddarach symudodd y teulu i Lanaman ac yna Glan-y-fferi pan cafodd ei thad swydd prifathro yn ysgol bentref Llandyfaelog. Pan oedd yn ifanc, nid oedd yn credu y gallai lwyddo fel actores ond mae'n dweud bod eu rheini bob amser yn gefnogol o'i dewis gyrfa. Astudiodd Morgan gwrs hanes ym Mhrifysgol Caerdydd yn y 1960au, cyn hyfforddi i fod yn actores lwyfan.
Gyrfa[golygu | golygu cod]
Ers cychwyn ei gyrfa yn y 1970au, mae Morgan wedi ymddangos mewn sawl ffilm, cyfres deledu a chynyrchiadau llwyfan yn Saesneg a Chymraeg. Cyfeiriodd y Western Mail ati fel "un o'r actorion uchaf ei pharch yn ei chenhedlaeth".[2] Mae rhannau nodedig yn cynnwys portread o Professor Margaret Edwards yn Yr Heliwr (a'r fersiwn Saesneg A Mind to Kill) rhwng 1994 a 2002, a'i rhan fel Stella Craven yn Mine All Mine, (2004) ysgrifennwyd gan Russell T Davies.
Ymysg gwaith arall, roedd ganddi prif ran reolaidd yng nghyfres ddrama'r BBC Belonging, a rhan lled-reolaidd yn Doctors ac ymddangosiadau mewn nifer o raglenni teledu Prydeinig fel Midsomer Murders, Casualty a Coronation Street. Mae ei ymddangosiadau ar raglenni teledu Cymraeg yn cynnwys Caerdydd, Pobol y Cwm ac Alys.
Yn 2002 ymddangosodd fel Kath, gwraig tŷ rhwystredig yn y comedi byr Pleasure Pill a ffilmiwyd yng Nghaerdydd. Chwaraeodd y brif ran o Martha yn y ddrama Martha, Jac a Sianco (S4C, 2008) a ddisgrifiodd fel "ffilm ddiwylliannol bwysig" sy'n "bortread cryf a sensitif o fywyd amaethyddol yng Nghymru".[3] Enillodd ei ail wobr BAFTA Cymru am ei phortread o Martha[4], ar ôl ennill yn flaenorol am ei pherfformiad yn Tair Chwaer (1998].[5]
Daeth Morgan i amlygrwydd ehangach gyda'i rhan yn Torchwood fel Mary Cooper, mam y prif gymeriad Gwen Cooper. Ymddangosodd Morgan am y tro cyntaf yn y bennod "Something Borrowed" yn yr ail gyfres (2008) a dychwelodd am chwe phennod yn y bedwaredd gyfres (2011).[2] Yn hwyrach yn 2011 serennodd Morgan fel Maggie Jones yn y ffilm Resistance, addasiad o nofel Owen Sheers o'r un enw.[2] Cafodd ei enwebu eto am actores orau yng ngwobrau BAFTA Cymru 2012 am ei gwaith ar Resistance;[6] aeth ymlaen i ennill y wobr yn y seremoni ar 30 Medi 2012.[7][8] Yn Medi 2012, ymunodd Morgan a chast pumed gyfres Hollyoaks Later, yn chwarae Nana Flo.[9] Fe wnaeth hefyd serennu yn y gyfres ddrama Americanaidd Da Vinci's Demons fel Sister Albina - ffilmiwyd rhannau o'r gyfres yn Abertawe.[10]
Yn ogystal â'i gyrfa sgrin, mae Morgan hefyd yn actores lwyfan nodedig a dramodydd. Mae ei rhannau llwyfan yn cynnwys y cynhyrchiad National Theatre Wales o A Good night out in the Valleys a berfformiwyd am y tro cyntaf 2010. Wrth ddisgrifio ei pherfformiad, ysgrifennodd adolygydd y Daily Mail fod "Sharon Morgan yn reiat fel hen ferchetan wirion sy'n gwrando ar fiwsig roc aflafar ar ei chlustffonau".[11]
Dramodydd a Chyfieithydd[golygu | golygu cod]
Mae Sharon Morgan wedi cyfieithu dramâu i'r Gymraeg, gan gynnwys Shwnani'n Siarad[12], cyfieithiad o Vagina Monologues gan Eve Ensler[2], a Gobeithion Gorffwyll, cyfieithiad o Une Femme Rompue gan Simone de Beauvoir[13].
Bywyd personol[golygu | golygu cod]
Mae gan Morgan dau blentyn, Stephan (g. 1979/1980) a Saran (g. 1995/1996) a threuliodd rhan fwyaf o'i gyrfa actio yn ymdopi gyda bywyd gwaith a'i bywyd fel rhiant sengl. Wrth siarad am dafoli ei bywyd gwaith/adref, dywedodd Morgan "Fe allwch chi ymdopi gyda help ffrindiau. Ry'ch chi'n ffeindio ffordd". Mae Morgan yn ymgyrchydd dros y Gymraeg a fe'i harestiwyd yn 1998 am beintio slogan ar adeilad y Swyddfa Gymreig. Roedd yr actores yn ofni y byddai'r cofnod troseddol hwn yn ei atal rhag cael visa i'r U.D.A. i ffilmio Torchwood yn Los Angeles.[2]
Mae Morgan yn siarad tair iaith, Cymraeg — ei mamiaith — Saesneg a Ffrangeg.[10] Mae hi yn hyrwyddo'r achos am aros yn weithgar wrth heneiddio ac yn cyfeirio at Helen Mirren fel ysbrydoliaeth i fenywod.[1]
Cyhoeddodd ei hunangofiant Hanes Rhyw Gymraes yn 2011.
Ffilmyddiaeth ddethol[golygu | golygu cod]
| Blwyddyn | Teitl | Rhan | Nodiadau |
|---|---|---|---|
| 2023 | Kestav | Jenna Gwennap | Ffilm fer yn y Gernyweg (gyda'i merch Saran) |
| 2014 | Evermoor | Esmerelda Dwyer | Cymeriad cylchol |
| 2012 | Da Vinci's Demons | Sister Albina | |
| Hollyoaks Later | Nana Flo | Cyfres 5 | |
| 2011 | Resistance | Maggie Jones | Enillodd wobr Bafta Cymru am Actores Orau |
| Alys | Lisabeth | Pennod 5, 6 a 7 | |
| 2008,2011 | Torchwood | Mary Cooper | Saith pennod: "Something Borrowed"; "The New World"; "The Categories of Life"; "Immortal Sins"; "End of the Road" ; "The Gathering" ; "The Blood Line" |
| 2008 | Martha, Jac a Sianco | Martha | Enillodd wobr Bafta Cymru am Actores Orau |
| After You've Gone | Beryl | Pennod: "Going Solo" | |
| 2007 | Midsomer Murders | Delyth Mostyn | Pennod: "Death and Dust" |
| 2006 | Caerdydd | Anne Davies | Dau bennod |
| High Hopes | Professor Blunt | Dau bennod | |
| Calon Gaeth | Aunt Hetty | Ffilm deledu | |
| 2005–2007 | Doctors | Gwyneth Powis | Cymeriad cylchol |
| 2005 | Mabel | Janice | Ffilm fer |
| Down to Earth | Rita Powell | Pennod: "Say Hello, Wave Goodbye" | |
| 2004 | Mine All Mine | Stella Craven | Prif ran |
| Pobol y Cwm | Sylvia Bevan | Ymddangosiad un tro | |
| 2002 | Pleasure Pill | Kath | Comedi fer; prif ran |
| 1994 | Gadael Lenin | Eileen | Ffilm nodwedd |
| 1994–2002 | Yr Heliwr | Professor Margaret Edwards, pathologist | Cymeriad rheolaidd |
| 1992 | Casualty | Jean Collins | Pennod: "Cascade" |
| 1986 | No Place Like Home | Daphne Davies | Pennod: "Trevor's Last Stand" |
| 1984 | The Magnificent Evans | Rachel Harris | Prif ran (chwe pennod) |
| 1983 | The Gentle Touch | Carrie Harrison | Pennod: "Private Views" |
| 1982 | Giro City | Gweithiwr cymdeithasol | Ffilm nodwedd |
| 1979 | Coronation Street | Mrs Ellis | Ymddangosiad un tro |
| Thomas & Sarah | Alice Williams | Pennod: "Made in Heaven" | |
| 1978 | Grand Slam | Odette | Ffilm deledu |
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]
- ↑ 1.0 1.1 "Sharon Morgan takes inspiration from Helen Mirren". Daily Post North Wales. 13 Chwefror 2011. Cyrchwyd 8 Medi 2011.
- ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 2.4 Wightwick, Abbie (15 Gorffennaf 2011). "Torchwood actress Sharon Morgan on life in Hollywood". Western Mail. Cyrchwyd 15 Gorffennaf 2011.
- ↑ Martha, Jac a Sianco
- ↑ "BBC Wales' 11 Bafta Cymru winners". BBC Wales. 18 Mai 2009. Cyrchwyd 19 Gorffennaf 2011.
- ↑ Price, Karen (18 Mai 2002). "Winning a Bafta was a shock - but not as much as what followed". The Western Mail. Cyrchwyd 19 Gorffennaf 2011.
- ↑ "Bafta Cymru: Rhod Gilbert and Code Breakers among nominations". BBC. 7 Medi 2012. Cyrchwyd 10 Medi 2012.
- ↑ "Four Bafta Cymru awards for Patagonia". bbc.co.uk. BBC. 1 Hydref 2012. Cyrchwyd 22 Tachwedd 2012.
- ↑ "British Academy Cymru Awards Winners in 2012". Bafta Cymru. Cyrchwyd 22 Tachwedd 2012.
- ↑ "Hollyoaks - Characters: New Faces". E4. 15 Medi 2012. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2013-05-03. Cyrchwyd 15 Medi 2012.
- ↑ 10.0 10.1 "Spotlight profile of Sharon Morgan". Cyrchwyd 19 Gorffennaf 2011.
- ↑ Letts, Quentin (19 Mawrth 2010). "Miner's tale has struck gold in the Valleys". The Daily Mail. Cyrchwyd 26 Medi 2011.
- ↑ "BBC CYMRU'R BYD - Adloniant". www.bbc.co.uk. Cyrchwyd 2020-11-04.
- ↑ Llais un yn llefain : monologau cyfoes Cymraeg. Rowlands, Ian. Llanrwst: Gwasg Carreg Gwalch. 2002. ISBN 0-86381-758-0. OCLC 50301073.CS1 maint: others (link)
Dolenni allanol[golygu | golygu cod]
- Sharon Morgan ar wefan Internet Movie Database
- Sharon Morgan ar Twitter