Rhyfel y Crimea
Ymladdwyd Rhyfel y Crimea o Hydref 1853 hyd at Chwefror 1856)[1][2] rhwng Ymerodraeth Rwsia a chynghrair o wledydd gan gynnwys Ail Ymerodraeth Ffrainc, Teyrnas Unedig Prydain Fawr ac Iwerddon, Ymerodraeth yr Otomaniaid a Brenhiniaeth Sardinia. Ymunodd Prydain a Ffrainc yn y rhyfel ar 27 Mawrth, 1854. Roedd Ymerodraeth Awstria yn niwtral, ond chwaraeodd ran blaenllaw a dylanwadol yn y rhyfel. Mae llyfrau hanes yn nodi mai'r gynghrair a "enillodd" y rhyfel.
Newidiwyd y rhan hon o Ewrop gan y rhyfel oherwydd symud pobloedd, sefydlu mudiadau cenedlaetholgar a thrwy greu ffiniau i wledydd megis Wcráin, Moldofa, Bwlgaria, Romania, Gwlad Groeg, Twrci, Aserbaijan, Armenia, Georgia, a mannau fel Penrhyn y Crimea a'r Cawcasws.[3]
Gellir clolriannu Rhyfel Crimea mewn un gair: "methiant" - o ran meddygaeth, tachteg brwydro a'r niferoedd a laddwyd, ond i'r Gynghrair, llwyddiant oedd y cyfan - yn enwedig gan iddynt lwyddo i ddifetha bron y cyfan o lynges Rwsia a chynnal gwarchae forwrol yn y Môr Baltig. Mae rhai'n ei alw y rhyfel "modern" cyntaf oherwydd y defnydd o dechnoleg newydd ac effeithiol: y rheilffyrdd a'r teligraff.[4] Serenodd Betsi Cadwaladr, Florence Nightingale a Mary Seacole, drwy dorri dir newydd yn eu gofal o gleifio. Am y tro cyntaf yn hanes rhyfeloedd, cofnodir llawer ohono mewn ffotograffau a chofnodion eraill.
Cymru a'r rhyfel[golygu | golygu cod]
Cafwyd brwydrau mawr yn Alma (20 Hydref, 1854), Balaclava (25 Hydref ac Inkerman (5 Tachwedd) gyda'r Ffiwsilwyr Brenhinol Cymreig a'r Gatrawd Gymreig yn allweddol ynddynt.
Yng Nghymru enynnodd y rhyfel ddiddordeb mawr, a cynyddodd gwerthiant papurau newydd. Gwelwyd llawer o heddychwyr a chydwladolwyr fel Henry Richard yn gwrthwynebu'r rhyfel. Newidiwyd enw bwlch i'r gogledd o Flaenau Ffestiniog o 'Fwlch y Gerddinen' i 'Fwlch y Crimeia' i gofio'r rhyfel, ffordd a adeiladwyd yn y 1950au.
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]
- ↑ Kinglake (1863:354)
- ↑ Sweetman, John (2001). Crimean War, Essential Histories 2. Osprey. ISBN 1-84176-186-9.
- ↑ Kozelsky, Mara (2012). "The Crimean War, 1853–56". Kritika 13 (4). http://www.questia.com/library/1G1-319613789/the-crimean-war-1853-56.
- ↑ Royle, Trevor (2000). Crimea: The Great Crimean War, 1854–1856. Palgrave Macmillan. ISBN 1-4039-6416-5.