Rheilffordd Abertawe a'r Mwmbwls
| Rheilffordd Abertawe a'r Mwmbwls | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Rheilffordd gyntaf y byd i deithwyr oedd Rheilffordd Abertawe a'r Mwmbwls.
Adeiladwyd yn wreiddiol ym 1804 er mwyn cludo carreg galch o chwareli'r Mwmbwls i Abertawe a thu hwnt. Cludodd deithwyr am y tro cyntaf ar yr un diwrnod a ddiddymwyd caethwasiaeth gan Lywodraeth Pydain. Hwyrach, ddechreuodd ddefnyddio ager yn hytrach na cheffylau cyn droi at dramiau trydan nes iddi gau ym mis Ionawr 1960.
Hanes[golygu | golygu cod]
Ym 1804, gymeradwywyd cynllun i osod rheilffordd rhwng Abertawe a'r Mwmbwls gan Lywodraeth Prydain er mwyn cludo deunydd i ddociau Abertawe. Gosodwyd y traciau cyntaf yn Hydref y flwyddyn honno. Yr adeg hynny, adnabuwyd y rheilffordd fel Rheilffordd Ystumllwynarth (The Oystermouth Railway) cyn droi'n Rheilffordd Abertawe a'r Mwmbwls. Ei henw mwyaf poblogaidd oedd Rheilffordd y Mwmbwls.
Nid oedd heol rhwng Abertawe ac Ystumllwynarth a phwrpas gwreiddiol y rheilffordd oedd cludo glo, mwyn haearn a charreg galch. Dechreuodd weithredu ym 1807 wrth i dramiau gael eu tynnu gan geffylau o Brewery Bank ger Camlas Abertawe yn Abertawe, ar hyd glannau Bae Abertawe i'w cyrchfan yn Castle Hill (ger 'Chwarel Clements' heddiw) ym mhentref pysgota Ystumllwynarth.